LB 1076

CHILIADIS QVARTAE CENTVRIA VII

75

[G]

IN FRIGIDVM FVRNVM PANES IMMITTERE•

3601

5 10

Ἐπὶ ψυχρὸν ἰπνὸν τοὺς ἄρτους ἐπιβάλλειν, id est In frigidum furnum immittere panes dicuntur et hodie qui docet indocilem, qui monet auersum aut qui alioqui sumit inanem operam. Refertur apud Herodotum libro v., cui titulus Terpsi- chore. Consultis manibus Melissa apparens negauit se indicaturam vbi recondi- tum esset depositum, quum ipsa algeret nuda: nihil enim sibi profuisse vestes quibuscum fuerat sepulta, quod non essent exustae. Astruxit fidem suis dictis hoc indicio: Ὅτι εἰς ψυχρὸν τὸν ἰπνὸν Περίανδρος τοὺς ἄρτους ἐπέβαλε, id est Quod in furnum, quum frigeret, Periander ingessisset panes. Hoc aenigma solus Periander renunciatum intellexit, sibi conscius quod cum exanimi coierat.     Hoc ad prouerbii sensum opinor esse satis, quo nobis licet castius ac verecun- dius vti.

[G]

MERCVRIO DEXTRO

3602

15   c19-21 20

Hesychius indicat veteres in iactu quodam solere ominis gratia praefari Mercu- rium, quemadmodum in conuiuiis: Ἀγαθοῦ δαίμονος καὶ Διὸς σωτῆρος, de qui- bus suo dictum est loco. Idem indicat in sortibus ducendis primam sortem dici solere Mercurium.     Per iocum vsurpare licebit, vbi quid aggredimur noui. Qui de summa pericli- tantur dicuntur omnem iacere aleam, qui primum tentant aliquid dici possunt Mercurium ducere. Iulius Pollux libro vi., capite ix. indicat in κρεωνομία, id est 76 carnium partitione, primam carnium portionem Ἑρμοῦ κλῆρον, id est Mercurii sortem, appellari solere.

[G]

NE MERCVRIO QVIDEM CREDERE

3603

25 30

Strabo libro ii. de narratione parum probabili: Ἣν οὐδὲν τῷ Ἑρμῇ πιστεύσαι τις λέγοντι, id est Quam ne Mercurio quidem credat aliquis narranti. Tametsi locus mendosus est, vt sunt pleraque in hac prima aeditione; οὐδὲ sine controuersia legendum est.     Proprie conueniet in eos qui• longinquis peregrinationibus circumacti narrare solent prodigiosa. At viatorum deus habebatur Mercurius.

[G]

MERCVRIALE

3604

LB 1099 35 40 45 LB 1100 51 55 60

Ἑρμαῖον• Graeci vocabant lucrum praeter expectatio|nem oblatum, a primitiis quas olim in viis ponebant Mercurio. Iis viatores vescebantur. Alii malunt duc- tum ab aceruis lapidum quos in itineribus ambiguis Mercurio sacros ponebant, quorum meminerunt et Hebraeorum Prouerbia: Sicut qui mittit lapidem in acer- uum Mercurii, ita qui tribuit insipienti honorem. Quanquam hic varie translatus est a Graecis. Quidam ita sunt interpretati: Ὃς ἀποδεσμεύει λίθον ἐν σφενδόνῃ ὅμοιος ἐστι τῶ διδόντι ἄφρονι δόξαν, id est Qui religat lapidem in funda similis est tribuenti stulto gloriam. Alii pro 'hermaeo' verterunt πολυανδρεῖον, qui locus est multorum sepulturae destinatus, et 'lapidem' accipiunt non quoduis saxum, sed gemmam. Nec multum inter se discrepant qui verterunt 'polyandrium' et qui 'hermaeum', nam et sepulchra plebeiorum habebant congeriem lapidum, vnde illud Maronis:  Monte sub hoc lapidum tegitur Ballista sepultus. In locum sordidum ac funestum stulte mittas gemmam. Non enim ornat locum, sed sordidatur a loco. In hermaeum vero si mittas quemuis lapidem, nihil est gra- tiae - nec enim extat in turba lapidum, singulorum officium -, si gemmam, multo stultior es. Sed illorum est argutissima sententia qui verterunt 'fundam'. Non enim tantum perit officium tuum, sed in tuum malum resilit, veluti si stulto lapidem innectas fundae, dedisti quo | te feriat.     Verum haec non sunt proprie huius instituti. Suidas citat haec absque nomen- clatura: Οὐ κατὰ τοὺς ἄλλους ἀγαπήσας τὸ ἑρμαῖον οὐδὲ οἰηθεὶς ἄρα μηδὲν ἀδικεῖν, εἰ ἑκὼν παρ᾿ ἑκόντος ὁτιοῦν ἐωνήσατο, id est Non iuxta caeterorum morem captus amore lucri nec arbitratus se nihil peccare, si volens a volente quiduis mercatus esset. Idem refert hanc sententiam tacito item autoris nomine: Ἑρμαῖόν ἐστι τῶν κακοήθων ἅπας ἐπιεικής, id est Lucrum est improborum, quisquis est humanus ac modestus. Bonorum enim lenitas inuitat malorum audaciam. Refert et illud ex Damasceno, vt apparet: Καὶ ἐδόκει ἑρμαίῳ ἐντετυχέναι ὁ μοὶ περιτυχών, id est Videbatur sibi in hermaeum incidisse quisquis in me inciderat. Recreat enim viato- 77 rem, vbi dubius de via repperit aceruum Mercurii. Idem aceruus dicitur λόφος Ἑρμαῖος, id est tumulus siue collis Mercurialis. [H] Philostratus in Sophistis her- maeum appellat thesaurum in aedificio repertum et alias pro insigni lucro forte obiecto vsurpat.

[G]

FILVM NEVISTI: ET ACV OPVS EST

3605

65 70

Prouerbii faciem habet versiculus vt apparet anapaesticus, quem Iulius Pollux libro decimo refert ex Hermippi Fatis:  Ῥάμμα ἐπέκλωσας· προσδεῖ καὶ ῥαφίδος,  id est  Filum ductum est: opus est et acu. Cum significamus non satis esse coepisse, nisi pari industria perficias. 'Didicisti artem, superest exercitatio.' 'Didicisti grammaticam, restat dialectica.' 'Didicisti sacras literas, restat bona vita.'

[G]

CALVVS QVVM SIS

783606

75

Gregorius theologus in epistola quadam ad Eustochium sophistam, quem laces- siuerat: Καὶ οὐδὲ ὑπὸ τῆς παροιμίας τῆς ἰδιωτικῆς ἐπαιδεύθην, φαλακρὸς ὢν κατὰ κριοῦ μὴ νυστάζειν ἀντιπρόσωπος, μηδὲ τὴν σφηκίαν κατ᾿ ἐμαυτοῦ, γλῶσσαν πρὸς τὸ κακῶς λέγειν ἑτοιμοτέραν•, id est Ac non saltem a prouerbio plebeio didicerim, quum sim caluus non obuersa fronte obnuere arieti, neque vesparum nidum in me prouocare, nimirum linguam ad maledicendum quam ad benedicendum promptio- rem. De non iritandis crabronibus dictum est alias.

80

[G]

ARGENTEVS PVTEVS

3607

85

Φρέαρ ἀργυροῦν, id est argenteus puteus. Athenaeus libro vndecimo indicat olim ingens poculum dici solitum 'puteum argenteum', nam cyathi pusilli erant.     Sunt et hodie qui delectantur e profundis poculis haurire atque, vt inquit ille, proluere labra, habentes in ore prouerbium Multa aqua ori admota probe macerari barbam. Iocus est a tonsoribus, qui rasuri prius calida macerant barbam.

[G]

MALO ASINO VEHITVR

3608

90	Quibus res sunt parum secundae mala asella vehi dicuntur: Ἐπ᾿ ὄνου πονηρᾶς ὀχούμενοι. Suidas ceu prouerbiale refert in dictione πονηρός. Felices enim eximiis equis insidere gaudent, quo celerius perueniant eo quo volunt. Nec inscite iacie- tur in hominem parum feliciter coniugatum.

[G]

ALLIVM IN RETIBVS

3609

95 100

Σκόροδον ἐν δικτύοις, id est Allium in retibus, de sordido commeatu dicebatur; hinc natum, quod Attici, quoties nauigationem aut expeditionem adornabant, commercabantur allia eaque retibus imposita secum ferebant. Item in obsidioni- bus vrbium in precio erat allium, vnde illud citra nomenclaturam apud Suidam: Ἀπόλλυμαι τὰ σκόροδα πορθούμενος, id est Perdo allia in obsidione. Thraces prae- cipue delectantur alliis•, vtpote calidis, quum regionem inhabitent frigidam. Quin et hodie nautarum deliciae sunt allium, non ingratus et rusticorum cibus, vtcunque execratus Horatio.     Locus erit adagio, si quem admoneas vt philosophiae studium aggressurus paret sese ad frugalem victum, ad vigilias ac labores, sine quibus non paratur eru- ditio: Σκόροδον ἐν δικτύοις!

[G]

SYBARITICI SERMONES

3610

105 LB 1101   c107-109   c108-109 110

Συβαριτικοὶ λόγοι. Hesychius narrat Ἄκωπον quempiam, Sybaritam, opinor, apud Graecos summo studio incubuisse vt orationis quoque genus haberet lau- tum et opiparum, vnde iocum prouerbialem ortum, vt oratio nitidior | et accu- 79 ratior Sybaritica diceretur. Ea solet carere fide, nam veritatis simplex ac breuis est oratio. Talis enim solet hominis oratio esse qualis vita. In exemplo sunt Moece- nas et Apuleius, ille deliciis effoeminatus, hic Afer et magus.     De Sybaritarum apparatu dictum est in prouerbio Sybaritica mensa.

[G]

MATVRIOR MORO

803611

115 120

Πεπαίτερος μόρου. De Hectore Aeschylus in Phrygibus ita loquitur apud Athe- naeum libro ii.:  Ἀνὴρ δ᾿ ἐκεῖνος ἦν πεπαίτερος μόρου,  id est  Porro vir ille erat moro maturior. Dici potest vel in hominem miti ingenio praeditum vel in mollem vel in vehe- menter propensum ad aliquid, velut in virginem nupturientem. Addit ex Nican- dro huius arboris fructum primum omnium apparere. Additur et huic arbori vel- licatio ad maturitatem. Opinor fici genus esse [H] quum scribitur per omicron μόρον.

[G]

FLOS CINIS

3612

125 130

Diuus Augustinus libro aduersus Petiliani literas ii., capite lxvi.• irridens quod aduersarius iactaret quod suorum animabus impletum esset coelum, corporum memoria terrae floruissent, respondit: Sane de corporibus eorum multorum terra- rum flores videmus, sed, sicut solet dici, flos cinis. Donatistae suos qui sibi manus attulissent quiue prouocassent alios vt ab eis occiderentur, ni mallent occidi, in numerum martyrum referebant, eorum monumenta frequentantes, vnde flores illos 'cinerem' vocat.     Dici solitum videtur in fugacitatem humanae vitae. Hodie floret iuuentus, cras erit in sepulchro. Et iuxta prophetam: Omnis caro foenum.

[G]

HOMO SEMPER CONTRADICENS

3613

135

Galenus libro quo refellit Iulianum nescio quem calumniantem Aphorismos Hip- pocratis refert hanc sententiam vt vulgo celebratam: Οὐδέν ἐστιν ἀπεραντολογώ- τερον• ἀνθρώπου, id est Nihil est pertinacius ad contradicendum quam homo. Ἀπε- ραντολογία est vicium quo quis garriendi finem nescit facere.     Conuenit in eos qui nunquam fatentur se victos. Hoc vicio maxime laborant stupidi et imperiti.

[G]

INSANIRE CVM INSANIENTIBVS

3614

140 145

Τοῖς μαινομένοις συμμαίνεσθοα, id est cum insanientibus insanire dicebatur qui se moribus quorumlibet attemperabat. Vsurpauit Galenus libro Περὶ φυσικῶν δυνά- μεων i.: Ἐπεὶ δ᾿ ἱκανῶς ἠδολεσχήσαμεν οὐχ ἑκόντες, ἀλλ᾿, ὡς ἡ παροιμία φησί, μαινομένοις ἀναγκασθέντες συμμανῆναι, πάλιν ἐπὶ τὴν τῶν οὔρων ἐπανέλθωμεν διάκρισιν, id est Posteaquam autem satis nugati sumus haud sponte, sed, iuxta prouerbium, coacti 'cum insanientibus insanire', rursus ad vrinarum discretionem reuertamur.

[G]

CALLIPYGOS

813615

150 155

Καλλίπυγοι dicebantur eleganti forma praeditae. Athenaeus libro xii. ad huius- modi fabulam refert originem prouerbii. Duae sorores, rustici cuiusdam filiae, de formae praestantia inter se decertabant in via publica. Accessit adolescens, qui formas admiratus patri seni ostendit. Is maiorem praeferens eius amore captus est. Profectus in vrbem lecto coepit decumbere. Morbi causam exposuit fratri natu minori. Is rus profectus conspectis puellis minoris amore correptus est. Pater virginum collocat eas huius filiis, quas ciues ob insignem formam appellarunt Καλλιπύγους. Harum opibus extructum est Veneri templum, quam et ipsam a puellis dixere Καλλίπυγον. De quibus Cercidae scazontem citat:  Ἦν καλλιπύγων ζεῦγος ἐν Συρακούσαις,  id est  Par callipigon quondam erat Syracusis. Eosdem appellant πυγάργους, vt alibi diximus in prouerbio Λευκόπυγοι.

[G]

QVOD VOLVMVS SANCTVM EST

823616

160   c164-169 LB 1102 166

Diuus Augustinus libro Contra Cresconium grammaticum iiii.: Non iam, vt vetus prouerbium fertur, 'quod volumus sanctum est', sed etiam quando volumus et quam- diu volumus. Alibi, ni fallor, citat ex Ticonio Donatiano. Est hemistichium car- minis heroici.     Genus hoc hominum hodie regnat in mundo qui pietatem non exigunt ad Christi regulam, sed ad suos affectus, | et quicquid vehementer amant, hoc videri volunt etiam sanctum, in rebus natura sceleratissimis sibi mire blandientes. Sanc- tum autumant gestare tale cingulum. Quamobrem? Quia paruo negocio cupiunt haberi pro sanctis. At neque sobrie neque caste volunt viuere nec iniurias perpeti. Quur ita? Quia durum est ac difficile.

170

[G]

NE CREPITV QVIDEM DIGITI DIGNVM

3617

175

Athenaeus libro xii. de Sardanapali epitaphio loquens: Καὶ τελευτήσας δείκνυσιν ἐν τῷ μνήματος τύπῳ τοῖς δακτύλοις οἵου καταγέλωτός ἐστι• ἄξια τὰ τῶν ἀν- θρώπων πράγματα, οὐκ ἄξια ὄντα ψόφου δακτύλων, id est Et mortuus declarat in monumenti statua digitis quam deridiculae sint res hominum, ne digitorum quidem crepitu dignae. Mox Aristobulus• apud eundem indicat Sardanapali sepulchro impositam fuisse statuam, dextrae manus digitis ea specie compositis qua solemus edere crepitum.     Et gestus is et prouerbium in hodiernum vsque diem manet apud nostrates, quum aiunt Ne huius quidem facio.

180

[G]

CORIACEVM AVXILIVM

3618

185

Σκυτίνη ἐπικουρία, id est coriaceum siue pelliceum auxilium apud Atticos infir- mum et imbecille dicebatur. Refertur apud Hesychium. Athenaeus libro xii. indi- cat dictum in quendam Sannyrionem macilentum, quod praeter pellem nihil haberet. Apud eundem libro xiii. Antiphanes philosophos macilentos notans: Μετὰ σοφιστῶν, νὴ Δία, λεπτῶν, ἀσίτων, σκυτίνων, id est Cum sophistis per Iouem macilentis, impastis, pelliceis. Tales erant olim philosophi et hodie sunt qui vultu tristes vendunt sanctimonias.

[G]

TANAGRAEVS CETVS

3619

c189-192 190

Obesum ac praegrandi corporis mole Ταναγραῖον κῆτος appellabant a Tanagra, Boeotiae ciuitate, quam Homerus Γραῖαν vocat, Lycophron Poemandriam appel- lat, maritimam, ad quam delatus cetus immani magnitudine prouerbio locum dedit. Refertur ab Athenaeo libro xii.

[G]

LEGATVS NON CAEDITVR NEQVE VIOLATVR

833620

195   c196-198 200

Scholiastes in Iliados quartum refert hoc prouerbium: Πρέσβυς οὐ τύπτεται οὐδὲ ὑβρίζεται, id est Orator nec percutitur nec violatur, quod praeconum genus olim habitum fuerit sacrum. Id iure gentium receptum est, vt legati publica fide veniant et redeant inuiolati, etiam si perferant atrocia, quales erant olim feciales ac patres patrati. Nunc in mediis etiam bellis caduceatoribus parcitur.     Deflecti poterit ad bene monentem siue recta consulentem siue concionantem libere: 'Legatus est, refert mandata sui principis' aut: 'Agit negocium publicum, non est fas illi vim admouere'.

[G]

HERCVLANI LECTI

843621

205

Ἡράκλειοι στρωμναί, id est Herculani lecti dicebantur molles ac delicati. Testis est Athenaeus libro xii. Quod dictu mirum est, quum Cynici sibi vindicent Hercu- lem, quemadmodum hodie Carmelitae sibi vindicant prophetam Eliam. Sed is qui haec loquitur apud Athenaeum hoc agit vt persuadeat Herculem mollem ac voluptariam egisse vitam, caeterum quae de illius laboribus feruntur apud poetas mera esse figmenta. Sic homines blandiuntur suis viciis.

[G]

ΑΠΟΣΚΥΘΙΣΑΙ

3622

210 215

Athenaeus libro xii. narrat quod Scythae quum multis calamitatibus premerentur, per lusum ac delitias omnibus populis quibus imperabant detondebant comam, vnde caeteri rasuram ignominiae ludibriique causa factam appellabant ἀποσκυθί- σαι. Simile quiddam legimus ii. Regum libro, capite x.: Anon rasit dimidium barbae seruis Dauid praeciditque vestes vsque ad nates, nimirum ignominiae causa. Quae res atrocis belli causa fuir.     Conueniet in quosdam asperis moribus quibuscum vix quisquam habet com- mercium, nisi discedat cum ignominia.

[G]

MACILENTIOR LEOTREPHIDE

3623

LB 1103 220 225   c226-229 230

Λεπτότερον Λεωτρεφίδου καὶ Θαυμάντιδος, id est gracilius | Leotrephide ac Thau- mantide. Leotrephides insigni macilentia corporis comicorum salibus locum dedit, in quem Hermippi versus referuntur apud Athenaeum libro xii.:  Θύουσιν ἤδη βοΐδια  Λεωτρεφίδου λεπτότερα καὶ Θαυμάντιδος,  id est  Immolant nunc buculas  Exiliores Leotrephide ac Thaumantide. Notatus est a multis et Cinesias poeta procero sed tam gracili corpore vt cortici- bus arborum circumcinxerit, ne inflecteretur, ob id ab Aristophane dictus φιλύρι- νος. Nobilitatus est et Phileta poeta, qui globos plumbeos pedibus addebat, ne ventis abriperetur: tanta erat corpusculi tenuitas.     Congruet in homines exiles ac praetenues. Iucundius erit, si transferatur ad inopiam ingenii aut dictionem aridam, ieiunam et exanguem.

[G]

CAPE NIHIL ET SERVA BENE!

3624

235

Λάβε μηδὲν καὶ κράτει καλῶς, id est Cape nihil et serua bene. Videtur in eos dic- tum qui, cum doceant friuola, tamen iubent auditores meminisse. Galenus De Platonis et Hippocratis placitis libro iii.: Οὕτω γὰρ μόνως, οἶμαι, πεισθήσεται τὸ κατὰ τὴν παροιμίαν λεγόμενον ὑπάρχειν αὐτῇ, τό 'Λαβὲ μηδὲν καὶ κράτει καλῶς', id est Siquidem hoc vno modo persuadebitur quod adsit illi illud prouerbii 'Cape 85 nihil et serua bene!'.     Congruet in doctrinam inutilem ac falsam.

240

[G]

ΜΥΙΟΣΟΒΑΙ

3625

245 250

Et hodie vulgo dicuntur μυιοσόβαι, id est muscarum abactores, qui friuolis officiis cuipiam obseruiunt. Quod a Persarum delitiis natum indicat Athenaeus libro xi., qui in conuiuiis μυιοσόβας adhibebant, quod nunc apud Italos plebeium est. Et μυιοσοβεῖν est abigere muscas, quod quadrabit etiam in illos qui tenere amant quempiam, vt minimo etiam illius incommodo offendantur, vt conueniat cum illo quod alibi retulimus ex Homero:  Ὡς ὅτε μήτηρ  Παιδὸς ἐέργει μυῖαν, ὅθ᾿ ἡδέι λέξεται ὕπνῳ,  id est  Non secus atque genitrix  Muscam arcet puero somno mulcente cubanti.

[G]

MISERIOR MONOMACHIS

3626

255 260

Non caret prouerbii specie quod ex Posidippo comico refert Athenaeus libro iiii.: Τῶν μονομαχούντων ἀθλιώτερος, id est Miserior his qui monomachiam exercent. Nam hi durissima lege committuntur vt aut alter aut vterque pereat. Carmen sic 86 habet:  Ὁ μὴ πεπλευκὼς οὐδὲν ἑώρακεν κακόν·  Τῶν μονομαχούντων ἐσμὲν ἀθλιώτεροι,  id est•  Vidit mali nil nauigandi qui est rudis:  Ipsis monomachis miseriores nos sumus. Hos Latini vocabant gladiatores, quo spectaculo quum nihil possit immanius esse, tamen olim Romanis erat in deliciis.     Lepidius fiet, si transferatur ad contentionem cum homine improbissimo sus- ceptam, quasi pugnam dicas gladiatoriam.

[G]

ZENONIVM EST ET LENTEM COQVERE

3627

265   c266-269 270 LB 1104 275

Timon Phliasius apud Athenaeum libro iiii.: Καὶ Ζηνώνειόν γε φακην ἕψειν, id est Zenonis est et lentem coquere. Zenon Stoicorum princeps fuit, qui docet sapientem omnia recte facere, nec referre quid agat, sed in minimis pariter ac maximis sapientem esse sui similem. Ex quo consequitur ad lenticulam recte coquendam opus esse sapientia Zenonis. [H] Natum ex apophthegmate quod refert Diogenes Laertius. Quum enim Zenon dissereret sapientem omnia recte facere, quidam irridens obiecit: 'Igitur et lenticulam recte coquet.' Zenon annuit et collectionem approbauit.     [G] Serio licebit vti, quum dicemus esse viri boni etiam in rebus mi|nutissimis sui similem esse aut egregium artificem in quacunque materia declarare qualis sit artifex.

[G]

OLIVAM NE COMEDAS!

3628

280 285

Chrysippus apud Athenaeum libro x. in opere Περί του καλοῦ tradit huiusmodi sententiam: Μή ποτε ἐλαίαν ἔσθι', ἀκαλήφην ἔχων χειμῶνος ὥρᾳ, id est Ne quando comederis oleam, quum habeas vrticam hyberno tempore. Opinor illum sen- tire de herba, non de pisce. Nec vsum adagii video nisi si quando significabimus extremam victus parsimoniam, vt nec vrticae quicquam adhibeatur condimenti. Mox subiicit βολβοφακῆν velut delitias, cibi genus, vt Graeca vox indicat, ex bul- bis et lenticula confectum: βολβοφακῆν, βαβαί, βαβαί. Vrtica calida est, sed mino- ris constat quam oleum. Subindicat autem aestiuis mensibus nec oleo nec vrtica opus esse.     Talis victus decebat istos qui sibi videntur Pauli et Antonii, luxu propiores Sar- danapalo.

[G]

OLLA LENTICVLAM ATTIGIT

3629

290

Epicharmus apud Athenaeum eo quem modo citauimus loco: Χύτρα δὲ φακέας ἥψετο, Sed olla lenticulam attigit. Conueniet in eos qui vehementer propensi sunt ad aliquid, velut huc nati, vt vltro nulla data occasione se conferant ad id quod 87 appetunt. Olla fictilis videtur amare lentem ac veluti vltro venire ad lentem. Simile illi quod alibi retulimus• Ipsa olera olla legit et Equum in planiciem.

[G]

QVI NON ZELAT

3630

295 300

Diuus Augustinus Aduersus Adimantum capite xiii. indicat vulgo iactatum Qui non zelat non amat. Quod sane et hodie fertur quum negant illic esse amorem vbi non est zelotypia. Verum est ex amoris vehementia nasci zelotypiam, sed eadem interdum nascitur ex inopia mentis. Deus in arcanis literis zelotes dictus est, quod solus amari velit nec patiatur quicquam amari praeter ipsum nisi ametur propter ipsum.

[G]

LENS DEVS

3631

305

Apud Athenaeum libro iiii. refertur hic trimeter vt apparet prouerbialis:  Φακός σε δαίμων καὶ φακὴ τύχη λάβοι,  id est  Te lens deus corripiat et fortuna lens. Φακός dicitur lens cruda, φακή cocta, vt indicat Etymologus. Conueniet, quoties 88 eadem ad fastidium iterantur. 'Daemon' autem Graecis fortunam sonat, vnde 'cacodaemones' dicuntur infelices, et idem sonat τύχη, nec interest nisi quod dae- mon est mas, τύχη foemina.

[G]

TRABS IN OMNIBVS

3632

310 LB 1105 315

Δοκὸς δ᾿ ἐπὶ πᾶσι τέτυκται, id est Trabes in omnibus facta est. Videtur hemisti- chium ex poeta quopiam, quo significatum est nihil esse tam certum quin obstet scrupulus cogens nos ad exactiorem rei considerationem. De trabe in oculis meminit euangelium. Porro Graeca vox δόκος anceps est ad 'trabem', quam δοκόν malunt sonare, | et ad 'considerationem', quam δόκον. Notum est illud Socratis Φρόντισον, id est Sollicite considera.     Diuerbium refert Galenus De differentiis pulsuum libro iii. Translatum apparet ab aratione, quam difficilem reddit trabs subinde occurrens in aruo proscindendo.

[G]

EX LIBRO GVBERNATORES

3633

320 325

Galenus in libro quem conscripsit de suis libris: Ἀλλ᾿ οἱ μὴ μαθόντες παρὰ διδασκάλοις, ἐθικότες δὲ κατὰ τὴν παροιμίαν τοῖς ἐκ βιβλίου κυβερνήταις ταῦτα ζητοῦσι, id est Caeterum qui non didicerunt sub praeceptoribus, sed iuxta prouer- bium assueti sunt gubernatoribus e libro, istiusmodi quaerunt. Idem libro de com- positione pharmacorum tertio: Ἐοικυῖα τοῖς κατὰ τὴν παροιμίαν λεγομένοις ἐκ βιβλίου κυβερνήταις, id est Adsimilis iis qui prouerbio dicuntur gubernatores e libro. De mutis magistris alibi dictum est.

[G]

FRACTIS AVRIBVS

3634

330 335 340

Galenus contra Thrasybulum: Ὧν ἐστι τὰ θαυμαστὰ ταυτὶ συγγράμματα, νῦν ὑπὸ τῶν τὰ ὦτα κατεαγότων περιφερόμενα, id est Quorum sunt admirandi isti libri qui circumferuntur ab his qui fractas gerunt aures. De pugilibus, ni fallor, sentit, qui postea facti medici scribunt libros, aut potius de libris imperitorum medicorum, qui leguntur a pugilibus, qui solent habere laceras aures more suum, oculos sug- gillatos, totam faciem tuberibus notatam, ex arte quam exercent. [I] Galenus enim crebro destomachatur in athletarum genus. Vsus est hoc adagio Plato in Gorgia, nec satis liquet quo sensu. Etenim quum Socrates dixisset se audire quod Pericles reddidisset Athenienses deteriores, nimirum ignauos ac timidos, loquaces et auaros, vt primus mercenaria stipendia instituisset, Callicles respondet: Τῶν τὰ ὦτα κατεαγότων ἀκούεις ταῦτα, ὦ Σώκρατες, id est Ab his qui aures habent frac- tas audis ista, o Socrates. Sentit, opinor, de athletis et barbaris, quibus ignaui videntur a militari ferocia alieni. Hanc coniecturam meam tantisper valere volo dum aliquid adferetur exploratius. [G] De perforatis auribus dictum est alias.     Conueniet in hominem pugnacem et vt notantem multos, ita notatum a 89 multis.

[G]

CORVVS ALBVS

3635

345 350 355 360

De raris inuentu dixit Iuuenalis: Coruo quoque rarior albo. [H] Ammianus in epi- grammate:  Θᾶττον ἔην λευκοὺς κόρακας πτηνάς τε χελώνας  Εὑρεῖν,  id est  Aut albus coruus prius aut testudo volucris  Inuenietur. [G] Galenus libro Περὶ φυσικῶν δυνάμεων primo, taxans Lycum quendam qui nec Erasistratum sequeretur nec ipse verum adferret, ait: Ὥστε ὁ Λύκος οὔτ᾿ ἀληθῆ λέγων φαίνεται οὔτε Ἐρασιστράτεια. Λευκῷ τοίνυν κατὰ τὴν παροιμίαν ἔοικε κόρακι μήτε αὐτοῖς τοῖς κόραξιν ἀναμιχθῆναι δυναμένῳ διὰ τὴν χρόαν μήτε ταῖς περιστεραῖς διὰ τὸ μέγεθος, id est Itaque Lycus, dum palam est eum neque vera loqui neque eadem cum Erasistrato, similis videtur albo coruo, qui nec ipsis coruis admisceri possit ob colorem nec columbis ob magnitudinem.     Conueniet in hominem sui ingenii et alienum a sensu communi. Sunt enim quos pudet vsquam cum quoquam consentire, quasi nihil verum sit nisi diuer- sum sit.

[G]

ASINO FABVLAM

903636

365

Galenus Περὶ φυσικῶν δυνάμεων libro iii.: Τοῖς δ᾿ ἄλλοις οὕτω γενήσεται τὸ γράμμα περιττόν, ὡς εἰ καὶ μῦθον ὄνῳ τις λέγει, id est Reliquis vero tam inutile fuerit scriptum quam si quis asino narret fabulam. Extat in Graecorum collecta- neis Ὄνῳ τις ἔλεγε μῦθον, ὁ δὲ τὰ ὦτα ἐκίνει, id est Asino quispiam narrabat fabulam, at ille mouebat aures. Ad hoc allusit Galenus libro De differentia pul- suum secundo: Ἐπὶ τούτοις ὁ μὲν γέρων ὥσπερ ὄνος ἔσειεν ἤδη τὰ ὦτα, id est Ad haec senex quidem ille velut asinus quatiebat auriculas - opinor, quod non assenti- retur. Existimo nobis de his alias dictum nonnihil.|

LB 1106

[G]

SVB ALIENA ARBORE FRVCTVM

3637

'Ex aliena arbore fructum legere' dicuntur qui fruuntur aliorum laboribus. Ita Fabius apud Liuium libro Ab vrbe condita x.: Fabius, inquit, quam arborem conseruisset, sub ea legere alium fructum indignum ducere. Finitimum est illi Alie- nam messem metis.

375

[G]

MILIVM TEREBRARE

3638

380

Κέγχρον τρυπᾶν, id est milium perforare dicuntur qui in re difficili, sed prorsus inutili laborant. Galenus libro De praescientia, taxans sophistas, qui putant phi- losophiae studium vehementer inutile, sic loquitur: Ἀλλ᾿ ἁπάντων μαθημάτων ἀχρήστατον τοῦτο νενομήκασιν, ὁμοίως τῷ κέγχρον τρυπᾶν, id est Quin potius omnium disciplinarum hoc existimant inutilissimum, perinde vt milium pertere- brare. Sic enim arbitramur legendum, quum in aeditis libris habeatur τὸ κέγχρον. Id est minutum leguminis genus, quod haud facile perterebres gemmarum more, quum perterebrati nullus sit vsus. Simile studium fuit illius qui grana milii e lon- ginquo mittebat per foramen acus.

385

[G]

LANAM IN OFFICINAM FVLLONIS

3639

390 395

Qui praepostere rem gerunt, veluti si quis theologo committat puerum in gram- maticis rudimentis instituendum, lanam in officinam fullonis• ferre dicitur. Fullo- num enim ars non rudem lanam, sed iam contextum pannum tractat. Galenus De differentia pulsuum libro ii.: Ὅστις• δὲ ἀκριβῶς τούτοις ἕπεσθαι βούλεται, γεγυμνάσθαι πρότερον χρὴ περὶ τὰς κατηγορίας. Τὸ γὰρ τοῦ Ἀρκεσιλάου καλόν, ὡς οὐδεὶς πόκον εἰς γναφεῖον φέρει. Τάξις γάρ ἐστιν ὥσπερ ἐρίων ἐργασίας, οὕτω καὶ μαθημάτων διδασκαλίας, id est Quodsi quis haec exacte velit assequi, prius exer- citatum esse oportuit circa praedicamenta. Nam scitum est quod dixit Arcesilaus: Nemo defert lanam in officinam fullonis. Quemadmodum enim est ordo in operan- dis lanis, ita est et in disciplinis. Refert hunc inter Academicos Laertius, qui soli- tus sit non ferre eos qui liberales disciplinas non suo tempore attingerent, vt si quis velit discere poeticen aut rhetoricen, ignarus grammatices.

[G]

DE FVMO AD FLAMMAM

913640

400

Ammianus Marcellinus libro xiiii.: Vtque solet manum iniectantibus fatis hebetari sensus hominum et obtundi, his illecebris ad meliorem expectationem erectus egres- susque Antiochiam, Meleuo dictante, prorsus ire tendebat de fumo, vt prouerbium loquitur vetus, ad flammam. De eo dictum qui se a rebus dubiis in praesens exi- tium coniecit. Alibi retulimus ex Plauto Flamma fumo est proxima.

[G]

CALICVM REMIGES

3641

405 410

Κυλίκων ἐρέται, id est calicum remiges dicti sunt qui assidue perpotarent, vinum pro remo ducentes. Ita Dionysius cognomento Aereus apud Athenaeum libro x. in Elegiis:  Κἄν τινες οἶνον ἄγοντες ἐν εἰρεσίᾳ Διονύσου  Συμποσίου ναῦται καὶ κυλίκων ἐρέται,  id est  Si qui vina trahunt in remigio tibi, Bacche,  Potandi nautae, remigium calicum. Ingens poculum quasi sinus est. In hoc trahunt non remis, sed lingua neque raro faciunt naufragium, iactura quum pecuniae tum mentis.

[G]

AB VNGVIBVS INCIPERE

923642

415 420

Ἐκ τῶν ὀνύχων ἅρχεσθαι dicuntur qui a leuissimis minimeque ad rem pertinen- tibus ordiuntur. Ita Basilius in epistola quadam: Καταγέλαστόν ἐστιν ἐκ τῶν ὀνύχων ἄρχεσθαι καὶ μὴ αὐταῖς αὐτῶν κεφαλαῖς διαλέγεσθαι, id est Ridiculum est ex vnguibus initium sumere ac non potius cum ipsis illorum capitibus colloqui. 'Caput' rei dicitur quod est illius praecipuum.     Vsus erit, quoties admonebimus vt omissis parergis ac friuolis agatur de causa aut, si quis velit emendare reipublicae statum, ordiatur a principibus potius quam ab humilibus, qui non multum adferunt momenti vel ad perniciem ciuitatis vel ad salutem.

[G]

MVSCAE

3643

425 LB 1107 430 435

Μυῖαι olim dicebantur qui delectabantur aliena mensa, quos Plautus muribus comparat semper alienum edentibus cibum. Apud Athenaeum libro sexto parasi- tus quispiam se muscae confert: |  Δειπνεῖν ἄκλητος μυῖα,  id est  Quod inuocatus coenitare amo, musca sum. Aduolat enim hoc insectum ad cibum alienum et aegre potest abigi. Apud eun- dem Hegesander narrat, quum Alexander dixisset se morderi a muscis - sic voca- bat parasitos - iamque conaretur illas abigere, Cinesias, vnus eius ordinis qui forte aderat: 'Profecto aliae muscae siticulosae magis vrgebunt te semel gustato tuo sanguine.' Extat apologus de erinacio, qui voluit vulpi μυιοσόβης esse. [H] Plautus in Mercatore deflexit ad hominem curiosum et ad omnia aduolantem:  Musca est meus pater, nihil• pote illum clam haberi,  Nec sacrum nec tam prophanum quicquam est quin adsit ibi ilico.

[G]

BAEON MALVS PISCIS

3644

440

Athenaeus libro vii. testatur apud Atticos fuisse prouerbium Μή μοι βαιών· κακὸς ἰχθύς, id est Ne mihi baeon, piscis nequam. Nec indicat vsum prouerbii, tantum ostendit apud Epicharmum βαιόνα dictum piscem quendam. [H] Nomen indi- tum videtur a breuitate. Laudantur enim magni pisces.     [G] Dicetur in hospitem ingratum ac molestum.

[G]

DE SPORTVLA COENARE

3645

445 450

Athenaeus libro octauo. Graeci τὸ ἀπὸ σπυρίδος δεῖπνον, id est coenam e sportula proprie vocabant, quoties aliquis sibi parasset coenam eaque in sportulam com- posita iret apud alium coenaturus. Quod genus et hodie durat inter homines frugi, qui nec grauari volunt sumptu nec alios grauare.     Lepidius erit, si transferatur ad eum qui sic adit discendi gratia vt ipse vicissim 93 adferat quod deceat, vt fiat eruditionis permutatio.

[G]

TIBICEN VAPVLAT

3646

455 460 465

Eubulus apud Athenaeum libro ix. ait fuisse morem, si quid peccasset coquus, tibicinem solere vapulare. Philyllius apud eundem:  Ὅτι ἂν τύχῃ  Μάγειρος ἀδικήσας, τὸν αὐλητὴν λαβεῖν  Πληγάς,  id est  Quicquid coquus  Peccauerit, tibicen accipere solet  Plagas. Proinde coquus quispiam apud eundem ait se non rem priscam, sed ab ipso 94 inuentam narrare, 'ἵνα μή', inquit, 'ὁ αὐλητὴς πληγὰς λάβῃ', id est ne tibicen vapulet - ob id, opinor, quod coquos laedere tutum non sit, iuxta sententiam ali- quanto post apud eundem citatam:  Οὐδεὶς μάγειρον ἀδικήσας ἀθρῶος διέφυγεν,  id est  Nullus homo laeso indemnis euasit coquo. Quanquam Graecus versiculus non vacat mendo.

[G]

EXECRATIONES SERERE

3647

470

Ἀρὰς ἐπισπεῖραι, id est execrationes serere dicebantur qui diris deuouerent ali- quem. Inde natum quod apud Cyprios esset solenne, quoties sererent hordeum, addito sale deuouere quibus male vellent. Tantum Hesychius. [H] Docet Plinius quaedam non feliciter seri nisi cum conuiciis, esse etiam genus quod terrae info- ditur ac, pede compressa terra, additur execratio 'Ne vnquam exeas!' [G] De Lindiorum sacro diximus alias.

[G]

AQVA ET TERRA REDDAMINI

3648

475 480 485 LB 1108 490 495

Ὕδωρ καὶ γαῖα γένοισθε, id est In terram vertamini aquamque, pro eo quod est: Redigamini in nihilum ac pereatis. Hemistichium hoc sic refertur ab Hesychio quasi prouerbio iactatum. [H] Sumptum est autem ex Iliados η. Nam his verbis Menelaus increpat Graecorum ignauiam, quod nullus auderet cum Hectore prouocante monomachiam suscipere:  Ἀλλ᾿ ὑμεῖς μὲν πάντες ὕδωρ καὶ γαῖα γένοισθε. Interpretatur Plutarchus in vita Homeri et Alexander Aphrodiseus libro primo, problemate lxxvii. reddit causam physicam quur ita loquutus sit Homerus. [G] Ex terra et aqua gignuntur omnia et in haec resoluuntur omnia. [H] Ab hac forma non abhorret quod ex Epicharmo citat Plutarchus in Consolatione ad Apollonium: Συνεκρίθη καὶ διεκρίθη καὶ ἀπῆλθεν ὅθεν ἦλθε πάλιν, γᾶ μὲν εἰς γᾶν, πνεῦμα δὲ ἄνω· τί τῶνδε χαλεπόν; οὐδὲ ἕν, id est Concreta sunt et discreta sunt, abierunt• rursum vnde | venerant, terra quidem in terram, spiritus vero sursum. In his quid acerbum? Nihil. Loquitur de morte, quae est dissolutio corporis et animae. M. Tullius libro Tusculanarum quaestionum tertio citat ex Euripide:  Reddenda est terrae terra, tum vita omnibus  Metenda, vt fruges. Sic iubet Necessitas. Hanc sententiam Antiochus scribit placuisse Chrysippo, sed dissentiente Car- neade. Eandem sententiam αἰνιγματικῶς protulit Ecclesiastes Hebraeus. Denique Aristoteles Rhetoricorum libro ii. subindicat qui olim seruitutem profitebantur, eos terram et aquam domino tradere solitos, velut omnium rerum ius abdicantes et in herum transferentes: Καὶ ὅτι, inquit, διδόναι γῆν καὶ ὕδωρ δουλεύειν ἐστί, id 95 est Et quod dare terram et aquam seruire est.

[G]

MARS COMMVNIS

3649

a498-521 500 505 510 515 520

Incertum ac varium belli euentum notabant hoc dicto: Ἄρης κοινός, id est Mars communis. Sumptum est ex Homericae Iliados Σ:  Ξυνὸς Ἐνυάλιος, καίτοι κτανέοντα κατέκτα,  id est  Communis Mars inque vicem perimit perimentem. Quod dictum Aristoteles libro Rhetoricorum secundo inter prouerbiales senten- tias commemorat. Rursus eodem libro:  Νίκη δ᾿ ἀπαμείβεται ἄνδρας,  id est  Nunc his, nunc illis contingit• vincere. Titus Liuius belli Punici libro x.: Quum tuas vires tum vim fortunae Martemque belli communem propone animo; vtrinque ferrum, corpora humana erant; nusquam minus quam in bello euentus respondent. Rursus Ab vrbe condita libro viii.: Quid illum facturum fuisse, si, quod belli casus ferunt Marsque communis, aduersa pugna euenisset? Iterum eodem libro: Nostra certamina, Romani, non verba legatorum nec 96 hominum quisquam disceptator, sed campus Campanus, in quo concurrendum est, et arma et communis Mars belli decernet. Et in eodem alias: Ibi in conciliis Numitius imperator eorum, affirmando communem vere Martem belli vtranque aciem pari caede prostrauisse et caetera. Rursum libro Ab vrbe condita vii. Samnitium inquit bellum ancipiti Marte gestum. Apud eundem frequens est Aequo Marte discessum est, quoties neutri parti cessit victoria. M. Tullius Philippica vndecima: Sed vt concedam incertos exitus esse belli, Martem communem, tamen pro libertate vitae periculo decernendum. De 'Marte communi' nonnihil attigimus in prouerbio Omnium rerum vicissitudo. Porro Ἐνυάλιος Homero Mars dicitur ab Ἐνυώ, quam belli fortunam esse putant.

[G]

LEXIN MANIBVS

3650

525   a528-536 LB 1109 530 535

Ἐν χειρῶν νόμῳ, id est lege manuum dicitur, quum res vi geritur, non ex prae- scripto legum. Aeschines Contra Timarchum: Φυλακτέον δὲ τοῖς μὲν ὀλιγαρχικοῖς καὶ τοῖς τὴν ἄνισον πολιτείαν πολιτευομένοις τοὺς ἐν χειρῶν νόμῳ τὰς πολιτείας καταλύοντας, id est His vero qui sequuntur oligarchiam et apud quos inaequalis est reipublicae administmtio cauendi sunt qui lege quae est in manibus sita ciuitatis sta- tum labefactant. [I] 'Manuum legem' appellat violentiam siue ius belli. Vsus est in hunc sensum Po|lybius Historiae libro primo: Τῶν δὲ πολεμίων οὕς ποτε κρατήσειε, τοὺς μὲν ἐν χειρῶν νόμῳ διέφθειρε, τοὺς δὲ ζωαγρείᾳ πρὸς αὐτὸν εἰσ- αναχθέντας ὑπέβαλε τοῖς θηρίοις, id est Ex hostibus quoscunque deuicisset aliquando alios violenta manu perimebat, eos vero qui viui capti ad eum adducebantur bestiis obiiciebat. Rursus libro secundo: Ἐν δὲ τούτῳ τῷ καιρῷ συνέβη Γάιον μὲν τὸν ὕπατον παραβόλους ἀγωνιζόμενον ἐν χειρῶν νόμῳ τελευτῆσαι τὸν βίον, id est Per idem hoc tempus accidit vt Caius consul, dum audacius pugnat, manuum lege vitam finierit. [G] De αὕτη κυρία dictum est alias. [H] Apud Plautum seruus quispiam minitatur se manu litem acturum.

[G]

NIHIL INANIVS QVAM MVLTA SCIRE

3651

540 545

Apud Athenaeum libro xiii. Hippon qui dictus est ἄθεος citatur autor huius ver- siculi:  Πουλυμαθημοσύνης, τῆς οὐ κενεώτερον• οὐδέν,  id est  Non aliud mage inane puta quam plurima scire. Citatur idem ex Timone:  Πουλυμαθημοσύνης, τῆς οὐ κενεώτερον ἄλλο. Conueniet in eos qui malunt multa discere quam vtilia. Hebraeus Ecclesiastes non abhorret ab hac sententia: Qui apponit scientiam apponit et dolorem et in multa scientia multa indignatio. Contra laudata est Hippiae πολυμάθεια.

[G]

ΚΤΚΛΩΙ ΠΕΡΙΕΛΚΕΙΝ

973652

550 555

Qui arte circumagit quenpiam, vt, quum se putet aliquid egisse, nihil egerit, aut in idem recidat vnde volebat extricari, κύκλῳ περιέλκεσθαι dicitur. Ita Plato in Charmide: Ὦ μιαρέ, ἔφην ἐγώ, πάλαι, με περιέλκεις κύκλῳ ἀποκρυπτόμενος, id est• O scelerate, inquam, iamdudum me in orbem circumagis non sentientem. Fit enim hoc arte sophistica, vt qui contra disputat, post asseueret ambagibus circum- actus quod prius negabat, aut contra. Metaphora ducta ab equis, qui circumacti eo reducuntur vnde prius resiliebant pauidi. Similis ludus exercetur in labyrin- this. Confine illi In easdem ansas incidisti.

[G]

IOVIS LAC

3653

560   c563-567 565

Quod insigniter esset lautum in cibis Iouis lac veteres appellabant. Euripides apud Athenaeum libro xiiii.:  Καὶ τυρὸς ὀπίας ἐστὶ καὶ Διὸς γάλα,  id est  Est succulentus caseusque et lac Iouis. Apud eum frequenter inter ciborum delicias commemoratur Διὸς ἐγκέφαλος, de quo alias diximus. Persae si quid esset exquisite lautum appellabant Διὸς καὶ βασιλέως ἐγκέφαλον, id est Iouis et regis cerebrum, propterea quod rex Persarum 98 solet dare praemium honorarium, si quis nouum aliquod edulii genus repperisset. Clearchus apud eundem libro xii. quanquam eadem, multis aliis verbis comme- morat. Videntur antiqui quicquid eximium videri volebant Ioui tribuisse. Inde illud e satyra: Et Iouis auribus ista seruas.

[G]

MAESONICA DICTERIA

3654

570   c570-581 575 580

Dicteria petulantius iacta prisci maesonica vocabant: σκώμματα μαισωνικά, a Maesone quodam histrione comoediarum Megarensi, cuius inuentum est per- sona quam a repertore Graeci μαίσωνα vocant; repperit enim personam famuli et coqui. Quin et veteres Graeci coquum vrbanum μαίσωνα vocabant, exterum τέτ- τιγα. In comoediis autem semper inducuntur coqui dicaces, praesertim apud Plautum. Id testatur Philemon alicubi:  Σφίγγ᾿ ἄρρεν᾿, οὐ μάγειρον εἰς τὴν οἰκίαν  Εἴληφ᾿· ἁπλῶς γὰρ οὐδέν, μὰ τοὺς θεούς,  Ὧν λέγει, συνίημι,  id est  Recepi in aedes non coquum, sed masculam  Sphingem; nihil enim per deos intelligo  Simpliciter ex his quae loquitur. Conuenit cum Hipponacteo praeconio.

[G]

NECESSITAS MAGISTRA

3655

585 LB 1110 591

Suidas ex Carchedonio citat hoc prouerbium:  Χρεία διδάσκει, κἂν ἄμουσος ᾖ, σοφόν,  id est  Catum e rudi reddit magistra necessitas. Tempus, rerum vsus ipsaque necessitas excitat ingenium ad discendas artes. Idem indicat Graecorum sententia Σοφία πενίαν ἔλαχεν, et apud Aristophanem Penia iactat se artium inuentricem. A Persio venter dicitur |  Magister artis ingeniique largitor. [H] Et, vt ait Qu. Curtius, Necessitas ignauiam acuit.

[G]

VICTVS SPINOSVS•

3656

595 600

Βίος ἀκανθώδης, id est vita spinosa, aspera, dura ac prisca, qualem agebant illi quibus glandes erant loco placentarum. Suidas coniungit hoc Atticis prouerbiis quibus mollem ac delicatam vitam declaramus veluti contrarium. Idem indicat eodem sensu dici βίον• ἀβίωτον, id est vitam non vitalem, hoc est tristem et insuauem. Nam Latinis interdum viuere dicuntur non qui spirant tantum, sed qui genialiter viuunt. Contra Graecis ἀβιώτως• ἔχειν dicuntur quibus desunt vitae 99 praesidia. Aeschines Aduersus Timarchum: Ἀτιμῶν τοιαύτην γυναῖκα καὶ τὸν βίον ἀβίωτον αὐτῇ παρασκευάζων, id est Ignominia notans eiusmodi mulierem et vitam non vitalem reddens. Turpiter enim viuere non est viuere. Potest intelligi et de accisis facultatibus. Idem in oratione Περὶ τῆς παραπρεσβείας: Ἀβίωτον εἶναί μοι τὸν λοιπὸν βίον νομίζω, id est Reliquam vitam mihi non viuendam existimo, hoc est infelicem et calamitosam.

605

[G]

BESTIA BESTIAM NOVIT

3657

610

Aristoteles libro Rhetoricon i. inter similitudinis et affinitatis prouerbia refert et hoc: Ἔγνωκε δὴ θὴρ θῆρα, id est Nouit profecto fera feram. Videtur fragmentum iambici trimetri, vtcunque deprauatum est apud Aristotelem. Θήρ Graecis bestia dicitur, sed proprie fera aut noxia, quod genus sunt apri, lupi et viperae; vnde 100 hominem moribus efferatis ingenioque agresti θηριώδη vocant. Congruet, vbi conuenit inter duos pariter improbos. Simile illi Furemque fur cognouit et lupum lupus.

[G]

CAECI PRAESCRIPTIO

3658

615 620

Τυφλοῦ παρακέλευσις, id est caeci iussio siue exhortatio dicitur absurda, quoties ipse qui praescribit non intelligit quid dicat. Socrates apud Platonem in Theae- teto, redarguens absurdam Theaeteti praeceptionem iubentis vt qui rectam habe- rent opinionem rectae opinioni assentirentur, confert illius orationem loro aut pistillo circumuolubili, sed rectius putat dicendum caeci iussionem: Τυφλοῦ δὲ παρακέλευσις ἂν καλοῖτο δικαιότερον· τὸ γάρ, ἃ ἔχομεν, ταῦτα προσλαβεῖν κελεύειν, ἵνα μάθωμεν ἃ δοξάζομεν, πάνυ γενναίως ἔοικεν ἐσκοτωμένῳ, id est Sed rectius caeci praeceptio dicatur, siquidem iubere vt ea quae habemus accipiamus, vt discamus ea quae opinamur, plane conuenit homini insigniter caliganti.     Alias relatum est nobis illud Horatii Caecus vti si monstret iter, item Caeca speculatio.

[H]

CLARISSIMO IVVENI CAROLO BLONTO DES. ERASMVS ROTERODAMVS S. D.

630 635 640 LB 1111 645 650 655 660 665 670 675

Totius operis nuncupationem tibi proxima aeditione communicatam, iuuenis ornatissime, pater adeo non moleste tulit vt maiorem in modum gauisus sit hoc ceu calcar additum ingenio tuo, licet vltro in Musarum campis haudquaquam instrennue currenti. Vir prudens iuxta ac pius praeclarum lucrum interpretatus est habere te consortem atque aemulum in hoc bonorum genere, quod commu- nione crescit verius quam minuitur, et in tantum non existimat suis commodis quicquam decessisse vt felicitatem suam iudicet praeclare conduplicatam, si vir- tutes quibus ipse non vulgariter expolitus est, conspiciat in filium propagatas. Hanc igitur operis accessionem adeo magnam vt per se iusti voluminis instar haberi possit, visum est proprie tuo dicare nomini, quo simul et tu curras alacrius et ille gaudeat impensius, quippe qui pro sua singulari in te pietate parique modestia lubentius fruitur tuis bonis quam suis, imo magis ea ducit in suis bonis quae cernit in filio efflorescere quam quae in sese agnoscit maturuisse; nam animi bona senium nesciunt. Macte istius animi esto, iuuenis egregie, vrge quod coe- pisti, perge indies et optimi parentis augere gaudium et tuam ipsius felicitatem omnibus numeris absolue|re. Id perficies, si ad domesticum archetypum studia tua componens veram pietatem cum eruditione liberali coniunxeris et si nec generis claritas nec fortunae indulgentia nec aulica consuetudo nec vxoris chari- tas nec liberorum cura distrahet animum tuum a Philologiae commercio.     Hic si quis obiecerit nec humanum ingenium nec temporis angustiam tot simul negocia capere, quaeso vt tecum rationem subducas, quanta vitae pars aliis pereat in chartarum lusu et alea quantoque minore dispendio, maiore voluptate, maiore denique fructu tempus hoc transigatur in lectione bonorum autorum. 101 Totum itaque, mi Carole, parentem fac exprimas, hoc vno excepto, quod ille fere a coena ad noctem vsque concubiam solitus sit immussare libris, vt saepenumero miratus sim id illi citra valetudinis offensionem cessisse.     Haec scripsi gemens ac moerens totusque mihi displicens, quod certum audis- sem incomparabilem illum heroa Guilhelmum Varamum archiepiscopum Can- tuariensem vitam commutasse morte, imo, vt melius dicam, ex hac vitae vmbra 102 in veram immortalemque vitam emigrasse. Meam deploro vicem, non illius. Is mihi erat vere sacra ancora. Inieramus inter nos foedus συναποθνῃσκόντων, pro- miserat commune sepulcrum, nec dubitabam quin ille, licet annis quatuordecim maior, mihi superstes esset futurus. Certe nec senectus nec morbus illum nobis ademit, sed casus infelix, non tam quidem illi quam studiis, quam religioni, quam regno, quam ecclesiae: tanta erat hominis pietas, tanta in consiliis pruden- tia, tanta in iuuandis omnibus benignitas. Nunc illa coelestis anima pro bona semente quam hic fecit, messem apud Christum opimam metit. Ego interim semianimis hic haereo, promissae fidei debitor, quam, nisi me fallit mentis prae- sagium, breui sum exoluturus. Pactio videri poterat comitatis, sed res clamat serium fuisse conuentum: adeo morte illius collapsus est animus nec vllis auoca- mentis erigi potest, sed ipso etiam tempore, quod acerbissimis doloribus solet mederi, vulnus hoc magis ac magis incrudescit. Quid multis? Appellari me sen- tio. Commori iuuabit hic incomparabili et irrecuperabili patrono, modo per Christi misericordiam illic liceat ei conuiuere. Praeclarum ille sidus fuit ecclesiae, nunc praeclarius accessit coelo. Vtinam mihi contingat veluti minutam stellulam adiungere soli meo!     Haec commemoratio non meo tantum dolori data est, sed tua quoque referre iudicaui praesulis omnium facile laudatissimi memoriam refricare, quo studiosius ad geminum exemplar studia vitamque tuam componas, patrem et paternum amicum. Bene vale.     Datum apud Friburgum Brisgoae, Calendis Octobribus, anno M.D.XXXII.

[H]

IBYCI EQVVS

3659

680 685 690

Ἰβύκειος ἵππος, id est Ibyci equus, in iocum prouerbialem abisse videtur, de iis qui nolentes praeter aetatem ac vires ad periculosum negocium adigerentur. Dicti originem refert Plato in Parmenide: Ibyco poetae equus erat, iam annosus ath- leta, multis certaminibus detritus. Is quum ad certamen• currui iungeretur, exti- muit, videlicet expertus eiusmodi ludorum aleam. Ridente populo Ibycus surgens 'Equus' inquit 'domini similis est, nam• et ipse iam senex ad amandum compel- lor', equo suo sese comparans, quod ipse non minus intempestiuus esset ad amores quam vetulus equus ad certamen. Nam admonet hoc quoque Suidas, Iby- cum vulgo male audisse ob adulescentulorum amorem•. Hac imagine Parmenides queritur se senem adigi ad rerum difficillimarum explicationem. Huc allusisse videtur Horatius in Epistolis•: Non eadem est aetas, non mens• et  Solue senescentem mature sanus equum, ne  Peccet ad extremum ridendus et ilia ducat. Fortasse, dum in hoc adagiorum pistrino versor, videbor alicui non multum dis- similis equo Ibyci. De Ibyci gruibus dictum est alias•.

[E]

IN CRASTINVM SERIA

1033660

695 LB 1112 700   a701-709 705

Εἰς αὔριον τὰ σπουδαῖα, id est In crastinum seria. Plutarchus in vita Pelopidae nar- rat hanc vocem apud Graecos abiisse in prouerbium. Originem dedit Archias, vir opulentus ac potens, sed parum sobrius. Huic inter conuiuium allata est epistola. Qui pertulit admonuit | vt statim legeret: de seriis enim• rebus scriptam esse. Tum ille, vino madidus, risit•: 'Οὐκοῦν' inquit 'εἰς αὔριον τὰ σπουδαῖα', id est• In crasti- num igitur seria, simulque acceptam epistolam puluillo supposuit cui insidebat• ac sermonem cum Phillida coeptum• pergebat.     Quin et hodie inciuile est in conuiuiis tractare seria. Apud Hollandos adoles- cens audiui fabulam non alienam ab hoc adagio. Quidam in conuiuio accumbe- bat igni vicinior, ita vt ima vestis adureretur. Id animaduertens e conuiuis quidam 'Habeo' inquit 'quod tibi nunciem.' Tum alter 'Si quid' inquit 'tristius est, nolo audire in conuiuio, vbi conuenit festiua laetaque esse omnia.' 'Non est' inquit 'admodum laetum.' Mox alter 'Post conuiuium' inquit 'seria.' Vbi coenatum esset hilariter, 'Nunc' inquit 'dicito quicquid voles.' Ostendit illi vestem a tergo enor- miter adustam. Ibi stomachari coepit, quod non admonuisset in tempore. 'Vole- bam,' inquit 'at tu vetabas: Μετὰ δεῖπνον σπουδαῖα.'

710

[E]

CVNICVLIS OPPVGNARE

1043661

715   a719-721 720

Ὑπονόμοις πολεμίζειν, id est cuniculis bellare, dicitur qui non aperta vi, sed dissi- mulanter ac dolis rem gerit. Contra qui palam agit quod agit machinis agere dici- tur. Caii Caesaris potentia iam ad manifestam tyrannidem spectante Catulus Luctatius, vir summae apud Romanos dignitatis•, surgens in senatu ait: Οὐκ ἔτι ὑπονόμοις Caesar, ἀλλ᾿ ἤδη μηχαναῖς αἰρεῖ τὴν πολιτείαν, id est Caesar non iam cuniculis, sed machinis tollit rempublicam. Suffossiones clam fiunt, machinae, hoc est arietes, onagri, ballistae, palam admouentur. Dictum Plutarchus refert in vita Caii Caesaris.     Plus veneris habebit, si ad res animi transferatur, veluti si quis dicat malos genios interdum oppugnare nos machinis, quum palam terrent aut illectant, interdum cuniculis, quoties falsa specie pietatis imponunt obrepuntque incautis.

[E]

EXITIO NVLLA RATIO

3662

725   a729-733 730

Ὀλέθρου οὐδεὶς λόγος, id est Exitii nulla ratio. Refert Plutarchus in vita Eumenis. Is quum satagens rerum suarum superiorem adisset Phrygiam•, intra Celenas hybernauit•. Vbi quoniam reperit• Alcetam, Polemonem et Docimum de imperio contra ipsum decertantes, 'Τοῦτ᾿ ἦν' ἔφη 'τὸ λεγόμενον Ὀλέθρου δὲ οὐδεὶς λόγος', id est Exitii nulla ratio, sentiens, opinor, quum imminet homini fatale exitium, deum• adimere consilium ac rationem. Apparet esse hemistichium carminis iam- bici ὀλέθρου δὲ οὐδεὶς λόγος. Huic affine est quod habet Quintilianus libro v., de coniectura loquens: Praeterea, inquit, quur potissimum illo loco, illo modo sit aggressus, qui et ipse diligentissime tractatur pro eodem locus, an etiam, si nulla ratione ductus est, impetu raptus sit et absque sententia; nam vulgo dicitur scelera non habere consilium.

[H]

QVI LVCERNA EGENT INFVNDVNT OLEVM

3663

735 740   c741-744

Plutarchus in vita Periclis refert Anaxagoram Pericli in administranda republica magno adiumento fuisse, verum vbi iam grauaret senectus et a Pericle publicis intento negociis negligeretur, decreuerat inedia finire vitam. Id vbi resciuit Pe- ricles, accurrit ad aedes philosophi precibusque et lachrymis conatus est ilium ab instituto reuocare idque sua ipsius causa magis quam Anaxagorae•. At ille iam agens animam dixit: Ὦ Περίκλεις, καὶ οἱ τοῦ λύχνου χρείαν ἔχοντες ἔλαιον ἐπιχέουσιν, id est Ο Pericles, et quibus lucerna est opus infundunt oleum, expro- brans illi neglectum amici• vnde non vulgarem capiebat vtilitatem, quum qui egent lucerna ob vsum qualemcunque• curent illam, abstergentes atque infun- dentes oleum. Et quibus opus est fructu stercorant agrum•.

745

[H]

IN VENTREM INSILIRE

3664

LB 1113 750 755   c756-773   c759-763 760 765   c766-771 770   a772-775 775

Ἐς τὴν γαστέρα ἐνάλλεσθαι•, id est in ventrem irrumpere, dicitur qui curam omnem ad cibum ac potum confert. | Ita Plutarchus de Lucullo in ipsius vita: Ἅτε δὴ μὴ θεατρικῶς μηδὲ ἐπιδεικτικῶς Λουκούλλου πολεμοῦντος, ἀλλὰ δὴ τοῦτο 105 τὸ λεγόμενον εἰς τὴν γαστέρα ἐναλλομένου• καὶ ὅπως ὑφαιρέσει• τὴν τροφὴν ἅπαντα πραγματευομένου, id est Vtpote quum Lucullus iam non palam neque ad ostenta- tionem bellaret, sed, quemadmodum did solet, in ventrem• impetum faceret, nihil non moliens vt hosti commeatum subtraheret. Non hic repetam quomodo locum hunc verterit Leonardus Iustinianus.     Sunt quos non alia ratione melius vincas quam si ventrem impetas. Huius stra- tagematis exemplum edidit nobis ille non minus eruditione quam stemmatis cla- rus Hermanus a Noua Aquila comes. A Dominicano quodam proscissus erat praefatiuncula quasi staret a Capnione, degenerans a maiorum suorum moribus 106 ac pietate. Expostulauit cum maledico, minitans omnia. Tanto magis ille ferocie- bat. Tandem amici comitis hoc iniere consilium. Denuntiarunt collegio, si male- dicum abiicerent, se caeteros sodales pro innoxiis habituros, sin minus, in omnes• velle retorquere quod omnium consensu maledicus ille fuisset ausus. Quum negligeretur denuntiatio, missus est qui interdiceret ne quisquam ex eo sodalitio colligeret oua caseosue in ditione comitis aut cognatorum illius. Neglectum est interdictum, itum est ad ooptochiam• ac tyrologiam. Sed posteaquam irrumpen- tibus comitis famulis aegre euaserunt, orta inter sodales seditione maledicus ad conditiones pacis coactus chirographo testatus est se comitem semper habuisse et habere et habiturum esse pro docto, generoso• et pio viro. Fassus est se illa scrip- sisse quae obiiciebantur - neque enim licebat inficiari quod per typographos erat euulgatum - at quae scripserat in comitem• non competebant nisi in hominem degenerem ac impietatis fautorem. Itaque suo chirographo nihil aliud effecit nisi vt maledicentiae adiungeret scurrilem impudentiam. Hac tamen satisfactione vir animi generosissimi vereque Christiani fuit contentus, me vehementer approbante.     Puto huc respexisse Terentium quum ait: Pugnos in ventrem ingere! Nam para- siti nulla parte magis laedi possunt quam ventre.

[H]

DOMVS ANTI, QVAM DISPARI DOMINO DOMINARIS!

3665

780 LB 1114 785   a784-786 a789-791 790

Videtur et illud Ennii carmen prouerbiis asscribendum quod refert M. Tullius Officiorum libro primo•:  O domus antiqua, quam dispari domino dominaris! Id conueniet in disciplinam commutatam in peius eorum vitio qui successerunt, velut in domum, in vrbem, in academiam, in monasterium aut collegium ad peiora degenerans. Quanquam suspicor carmen Ennianum• in codicibus esse vitiatum, legendum autem: O domus Anti, quam dispari domino dominaris', vt notarit• Antii successorem•. Iam• quoniam in 'dispari' | prima syllaba natura longa est, sublato s, quod Ennius subinde facit (nisi forte pro 'Anti' mauis 'Anci' aut 'Anni', quem Lucilius taxat alias) fit breuis itaque constat metrum. Scriba parum eruditus putans 'antiquam' vnicam esse dictionem mutauit 'antiqua', alius nolens omittere quod erat in plerisque codicibus adiecit 'quam'.     Respexit huc M. Tullius Philippica secunda: Ο tecta ipsa misera, 'quam dispari domino' - quanquam quomodo iste dominus? - sed tamen quam a dispari tene- bantur!

[H]

SORTEM ET VSVRAM PERSOLVERE

3666

795 800

Καὶ τὸν τόκον καὶ τὸ κεφάλαιον ἐκτίνειν dicuntur qui serius quidem sed grauius puniuntur aut qui differunt vindictam, vt per occasionem laedant grauius. Nam prorogatione crescit vsura. Dion libello Περὶ τῆς ἀπιστίας: Ὥσπερ τὰ θηρία 107 πολλάκις ἠρεμεῖ• κοιμώμενα ἢ ἐμπεπλησμένα, τὴν μὲν φύσιν οὐκ ἀπεβέβληκεν τὴν αὐτῶν, παραπλησίως δὲ καὶ ἐκεῖνοι χρόνον τινὰ οὐκ ἔβλαψαν, ἔπειτα συμβάσης προφάσεως καὶ τόκον, φασί, καὶ τὸ κεφάλαιον τῆς πονηρίας ἐκτίνουσι, id est Quemadmodum noxiae bestiae saepenumero quietem agunt, siue quum dormiunt siue quum cibo• expletae sunt, quanquam naturam interim suam non exuerunt, simi- liter et illi ad tempus aliquod non laeserunt, at vbi se dederit occasio, et vsuram, vt aiunt, et sortem maliciae persoluunt.

[E]

AD INCITAS

1083667

805 810 815 820   a822-824

Quos vrgeret extrema necessitas, his res dicebatur ad incitas rediisse•. Plautus in Trinummo: Hem nunc, hic• cuius est (subaudi: ager), vt ad incitas redactus!, id est: ad extremam inopiam. Idem in Penulo•:  Tace modo.  Profecto ad incitas lenonem• rediget, si eas abduxerit.  Quin potius disperibit faxo quam vnam calcem ciuerit. Sed haud scio an hic legendum sit: vnum calcum ciuerit. Nonius Marcellus admonet incitam dici egestatem, et verum dicit, sed non absque tropo. Nam in his duobus locis quae retulit e Plauto extremam quidem• inopiam significat, at non statim vbicunque ponuntur 'incitae' significatur egestas. Lucilius 'incita' dixisse videtur in neutro genere:  Illud ad incita quum redit atque internecionem. Item:  Commanducatus corrupit, ad incita adegit. At Isidorus libro xviii. vsurpauit genere masculino, calculi inquiens partim ordine mouentur, partim vagi. Qui vero moueri omnino non possunt 'inciti' dicuntur. 'Cio' 'moueo' est, 'inciti' quasi 'immobiles', quos Graeci dicerent ἀκινήτους.     Satis liquet prouerbium ductum a lusu calculorum, in quo erant certae lineae ad quas redactus calculus moueri iam• non posset. Quadrabit et in eos qui confu- tati manifestis argumentis non habent quod respondeant, quod dialectici vocant metam silentii.

825

[H]

CENTRO ET SPATIO CIRCVMSCRIPTA

3668

830   a833-836 835

Plutarchus in Praeceptis ciuilibus: Ἂν δὲ ᾖ τὰ τῆς οὐσίας μέτρια καὶ κέντρῳ καὶ διαστήματι περιγραφόμενα πρὸς τὴν χρείαν, id est Quod si facultates modicae fue- rint et centro et spatio circumscriptae ad vsum. Sentit fortunas tam angustas vt, nisi certa dimensione dispensentur, non sint ad necessarios vsus suffecturae. Veluti qui supputatione facta quantum habeant annui census, subducunt quantum quoque mense, quaque hebdomade, quoque die possint impendere. Quod si hos- pitis aduentus aut similis casus• fecerit sumptus paulo largiores, id sequentium dierum parsimonia sarcitur•, ne non constet ratio. Idem De futili loquacitate docet responsionem esse κέντρῳ καὶ διαστήματι circumscribendam, ne quid respondeatur vltra quam requirit percontatio. Quidam enim de vno interrogati respondent de pluribus. Metaphora translata est a circulo qui fit• circino circum- ducto; in medio centrum est immobile, hinc spatium vndique aequale ad lineam obeuntem. Vnde et 'circumscripta' dicuntur quae certis finibus continentur•.

[E]

ROSCIVS

1093669

840 LB 1115 845 850

Roscius• histrio tam erat felix in agendis fabulis• vt quisquis in arte quapiam insignis esset Roscius vocaretur. Id indicat M. Tullius libro De oratore primo: Itaque hoc est iam diu consequutus vt in quo quisque artificio excelleret, is• in suo genere Roscius diceretur. Idem in secundo De oratore: Soleo saepe mirari eorum impudentiam qui agunt in scena gestum spectante Roscio. | Quis enim se commouere potest, cuius ille vitia non videat? Rursus in Bruto: Et in scena Roscium esse intelli- gat. Hic est ille Roscius Ciceronis concertator quem ornauit hoc elogio vt diceret• virum fuisse tam bonum vt vnus indignus esset qui in scenam prodiret et• eun- 110 dem tam praeclarum artificem vt solus dignus esset qui in scena• versaretur.     Eodem igitur tropo quo vehementer in consiliis callidum Daedalum vocamus, in laboribus patientem Herculem, in disputando inuictum Achillem, in iudi- cando Aristarchum•, patronum• in causis agendis egregie dextrum Roscium licebit appellare.

[H]

PHILOTESIVS CRATER

3670

855 860   a861-863   a863-874 865 870

Κρατὴρ φιλοτήσιος dicitur quo in conuiuiis conciliantur amicitiae. Qui mos etiamnum durat apud Germanos, quibus turpissimum est post acceptum philo- tesium poculum veterum offensarum quamuis capitalium meminisse. Ne iudices quidem admitterent actionem iniuriarum. Plutarchus in commentario De for- tuna Alexandri, qui barbaros armis, Graecos ciuilibus institutis conabatur ad humaniorem ac sanctiorem vitae rationem adducere, Ὥσπερ inquit ἐν κρατῆρι φιλοτησίῳ μίξας τοὺς βίους καὶ τὰ ἤθη καὶ τοὺς γάμους καὶ διαίτας, id est Velut in philotesio poculo miscens vitas, mores, coniugia ac viuendi rationes. Apud Plautum in Pseudolo seruus ebrius diis proximum putat manu candida cantarum dulcife- rum propinare mitissimam amicitiam. Hesychius indicat hanc φιλοτησίαν solere adhiberi post coenam, quum in signum amicitiae ex eodem poculo de eodem vino bibunt omnes. Qui mos apud nos nondum exoleuit, sed rarior est ob metum nouae leprae, qua plerique laborant. Asconius Pedianus in actionem aduersus Verrem tertiam putat hoc esse quod M. Tullius criminatur Verrem cum suis potasse more Graeco. Nam vulgus existimat illos Graeco more bibere qui lar- gius ac cyathis grandioribus bibunt. At ipse magis probat, vt intelligamus eos Graeco more bibere qui merum bibunt. Id autem solent facere Graeci, vt quum in conuiuio libant, primum salutent deos, paululum e cyatho profundentes, dein amicos suos; totiesque bibunt merum quoties deos aut charos suos nominatim vocant. Ita ferme Pedianus. Quidam putant hunc craterem etiam ἀγαθοῦ δαίμο- νος appellari.

875

[E]

CITHARA INCITAT AD BELLVM

3671

880

Plutarchus libro De fortuna Alexandri secundo• declarat hunc versiculum apud Lacedaemonios solere decantari:  Ἕρποι γὰρ ἄντα τῷ σιδήρῳ τὸ καλῶς κιθαρίσδειν,  id est  Vergit ad letale ferrum lepide cithara canere•. Quo significabant certis citharae modis sedari motus animorum, aliis addi vigo- rem ad praelium. Quum Alexander audisset Antigenidam tibia modos incinen- tem qui vocantur harmatii, adeo inflammatus est vt simul cum armis exurgens manus iniecerit in proxime assidentes.

[E]

BATHYCLIS POCVLVM

1113672

885 890   a890-892

Βαθυκλέους κύλιξ, id est Bathyclis calix, dictum videtur in eos qui diuitiis suis soli fruuntur, nemini quicquam impartientes. Apud Plutarchum in Conuiuio septem sapientum Ardalus quidam sic alloquitur Aesopum: 'Tu nunquam huc• transmittes poculum ad nos, quum videas istos tanquam Bathyclis calicem inter sese transmittere, caeterum alii nemini impartientes? Cui respondet Aesopus: At ne hoc quidem pocu- lum est publicum. Siquidem vni Soloni iamdudum astat'. Bathycles Graecis sonat profundae gloriae, quo nomine videtur fuisse quispiam diues sibi viuens sibique bibens.

[H]

LVNAE RADIIS NON MATVRESCIT BOTRVS

1123673

895 900 LB 1116   a900-903

Plutarchus hunc Ionis senarium ceu prouerbialem adfert•, disserens quod luna, quoniam radios habet imbecilliores quam sol, excitare• possit humores, conco- quere non possit:  Μέλας γὰρ αὐταῖς οὐ πεπαίνεται βότρυς,  id est  Neque enim his niger maturus efficitur botrus. Conuenit• in eos qui conantur quod ob defectum virium non queunt perficere. Refert idem in commentario De facie apparente in orbe• lunae. Accedet plus ve|neris, si volentes significare disciplinas humanas non praestare felicitatem, dicamus: Μέλας γὰρ αὐταῖς οὐ πεπαίνεται βότρυς. In αὐταῖς subaudiendum est ἀκτῖσιν, id est radiis.

[E]

CALLIAE DEFLVVNT PENNAE

3674

905   c905-907 910

Callias apud Graecos quispiam fuit qui per luxum ac libidinem patrimonium abligurierat•. In eum vulgaris iocus extitit: Καλλίας πτερορρυεῖ, id est Calliae defluunt pennae. Solet enim hoc interdum auibus accidere vel morbo vel certis anni• temporibus, quemadmodum et quadrupedibus quibusdam mutantur pili aut villi. Vnde et deplumati dicuntur ac detonsi qui facultatibus exuti sunt. Hoc verbum πτερορρυεῖν frequenter per iocum vsurpatur apud Aristophanem in Auibus.

[H]

ΕΝ ΠΛΑΤΕΙ

3675

c913-915 915 920   a923-927 925   c928-930 930   a930-933

Ἐν πλάτει dictum accipiendum interpretantur• Graeci, quum paululum vltra praescriptum significant esse concedendum, praesertim in his quae sunt humani- tatis. Veluti si quis pollicitus solutionem ad diem Augusti decimum reddat post- ridie. Iulianus Pandectarum libro xlvi.•, titulo De solutionibus et liberationibus, capite Ratum autem•: Ratum autem dominus habere debet, mox quum primum certior factus est. Sed hoc ἐν πλάτει et cum quodam spatio temporis• accipi debet. Et hunc Iuliani locum citat Vlpianus eodem libro, titulo Rem ratam haberi, capite Quo enim. Rursus libro decimotertio•, titulo De condictione triticaria, capite In hac actione•, Verius est inquit quod Seruius ait, condemnationis tempus spectandum: si vero desierit esse in rebus humanis, mortis tempus, sed etiam ἐν πλάτει secundum Cehum erit spectandum: non enim debet breuissimum vitae tempus aestimari. Ite- rum libro xxii., titulo De• probationibus, capite penultimo: Nec• hoc quaeritur, num aliquis meminerit quo die aut quo consule factum sit•, sed num hoc aliquo pacto probari possit, quando id opus factum sit: et hoc Graeci ἐν πλάτει dicere solent et caetera. Hactenus Pandectae.     Verum illud ἐν πλάτει non norunt Caletii, qui ad horam vndecimam iussi claudere portas ciuitatis statim ad primum nolae ictum occludunt repulsis et qui foris stant et qui egredi cupiunt vtrisque portae proximis•. Quum denunciatur 113 anathema qui ad diem praescriptum non soluerint, liberantur a fulmine, si ab eo die intra decimum quartum liberarint fidem suam. Haec ad iuris aequitatem pertinent. 114

[E]

PER SATYRAM

3676

935   c936-939 940   a941-950 945   c948-950 950 LB 1117 955   c955-957   a955-957

Variarum rerum mixturam sparsim nulloque ordine congestarum• veteres satyram appellabant. Apparet vocem primum deductam a lasciuia satyrorum temere nunc huc nunc illuc salientium. Hinc deflexa est ad cibi genus quod ex diuersis herba- rum formis conflatum est, praeterea ad lancem variis rerum generibus onustam, quae sic diis offerebatur, non dissimilis illi poculo quod Graeci πενταπλόον a quintuplici rerum differentia siue κέρνος a mixtura vocabant, de quo nobis supra dictum est. Festus ait saturam siue satyram dici cibum variis rerum generibus conditum aut legem aliis multis confertam legibus, itaque in sanctione legum as- scribi solere: Neue per satyram derogato aut abrogato, quum significant totam legem esse seruandam. Citat Annium Luscum ex oratione quam habuit aduersus Tyberium Gracchum: Imperium quod plebs per satyram dederat, id abrogatum est. Citat et C. Lelium ex ea quam pro se dixit: Postero die, quasi per satyram legem sententiis exquisitis in deditionem accipitur. 'Legem satyram' interpretantur quae eadem multas res complectitur, quemadmodum Iugurtha acceptus est in deditio- nem, sed multis praescriptis conditionibus: vt triginta daret elephantos, pecus atque equos multos, cum magno argenti pondere. Vsus est hoc adagio Iustinia- nus in praefatione Pandectarum: Et primo quidem, inquit•, anno hoc opus tradeba- tur legentibus non secundum edicti perpetui ordinationem, sed passim et quasi per satyram collectum et vtile cum inutilibus permixtum•, maxima autem parte inutilibus deputata. Itidem Salustius in Bello Iugurthino: Quasi per satyram sen|tentiis exqui- sitis in deditionem accipitur•. Haec Salustius dicit de Iugurtha, nec sunt in cuius- quam oratione, nec ibi quisquam aderat Lelius; vnde necesse est locum apud Fes- tum esse mutilum. Verba Lelii sunt omissa simul cum nomenclatura Salustii.

[H]

NE PRAECEPS FVERIS AD IVRANDVM

3677

960 965

Nonnullis haud vulgariter• eruditis videtur et hoc adagiis annumerandum quod refert Vlpianus libro Pandectarum xii., capite xiii., titulo De iureiurando, circa finem. Si quis, inquit, iurauerit in re pecuniaria per genium principis dare se non oportere, vel intra certum tempus•, et peierauerit vel si dare oportere, vel intra certum tempus iurauerit se soluturum nec soluerit: imperator noster cum patre rescripsit fus- tibus castigatum dimittere et ita ei superindici: Προπετῶς μὴ ὄμνυε, id est Ne fue- ris ad iurandum praeceps!     Habebit prouerbii speciem, si quis hominem post acceptum malum admo- neat: Προπετῶς μὴ ὄμνυε.

[E]

ΕΧ SYNGRAPHA AGERE

3678

c969-971 970   c972-977   a972-978 975

Sunt et illae formae a iurisconsultis• ductae versae in prouerbium: ex syngrapha agere, obsignatis tabulis agere pro eo quod est: rigide parumque ciuiliter, sed velut ex obligatione. Cicero Pro Murena•: Pergitisne vos tanquam ex syngrapha agere cum populo? 'Syngrapha' Latinis sonat conscriptionem, quod vtriusque manu 115 conscripta vtrisque partibus tradi soleat. Et in hoc syngraphae differunt a tabulis, quod tabulae ab vna parte tantum seruari consueuerint. A chirographo, tabulis, codicillis differt syngrapha, quod in illis non scribantur nisi acta, in hac etiam contra fidem actionis pactio venit, et non numerata pecunia aut non integre numerata pro temporaria voluntate hominum scribi solet. Ita propemodum Asconius Pedianus in Verrinarum tertiam.

[H]

INIVRIA SOLVIT AMOREM

3679

980 985 990 995

In Graecorum epigrammatibus prouerbii titulo citatur Ὕβρις ἔρωτας ἔλυσε, id est Iniuria siue Contumelia soluit amores, quod contemptus amor plerunque ver- titur in iram, ira• in odium. Sic in comoedia Phaedria:  Exclusit; reuocat: redeam? Non si me obsecret. Item Horatius:  Nam si quid in Flacco viri est, 116  Non feret assiduas potiori te dare noctes,  Et quaeret iratus parem,  Nec semel offensae cedet constantia formae,  Si certus intrarit dolor. In epigrammate queritur amans hoc dictum falso iactari vulgo, quod ipse ab amica exclusus non sine conuicio, quum iurasset se toto anno non rediturum ad illam, postridie diluculo supplex ad eam redierit. Carmen sic habet:  Ὕβρις ἔρωτας ἔλυσε, μάτην ὅδε μῦθος ἀλαται·  Ὕβρις ἐμὴν ἐρέθει μᾶλλον ἐρωμανίην,  id est  Falsum est quod iactant: Iniuria soluit amores,  Morbum quippe meum prouocat illa magis. In genere tamen verum est officiis mutuis ali beneuolentiam, iniuriis extingui.

[H]

DISERTE SALTARE

3680

1000 5

Cornelius Tacitus in Dialogo de oratoribus significat hoc conuicium fuisse vulgo iactatum in oratores suorum• temporum, qui lasciuia verborum et leuitate senten- tiarum licentiaque compositionis histrionales modos exprimebant atque adeo lau- dis et gloriae ingeniique loco iactabant saltari cantarique commentarios suos: ora- tores• temere dicere, histriones diserte saltare. Argutia dicti in hoc sita est: oratores histrionice dicebant, quod illis erat indecorum, histriones ad oratorum actionem sese accommodabant; ita factum est vt illi peius dicerent, hi saltarent melius. Histrionum est saltare, oratorum dicere, quod qui perite faciunt diserti vocantur. Iocus autem duo diuersa coniunxit•.

[H]

QVOD PVLCHRVM, IDEM AMICVM

3681

10   a12-16 LB 1118 15

Τὸ καλὸν φίλον, id est Quod pulchrum amicum. Inter prouerbia conciliantium amicitiam refertur et hoc apud Platonem in Lyside: Καὶ κινδυνεύει κατὰ τὴν ἀρχαίαν παροιμίαν τὸ καλὸν φίλον εἶναι, id est Ac propemodum apparet iuxta vetus prouerbium quod pulchrum est amicum esse. Qui commodi gratia amat non amat vere, sed quod | pulchrum est per se amatur. Vnde Aristoteles percontanti qui fie- ret vt libentius colloqueremur cum formosis quam cum deformibus, respondit eam percontationem esse caecorum. Nihil autem virtute pulchrius eoque nec amabilius quicquam.

[H]

MORTVO LEONI ET LEPORES INSVLTANT

3682

20 25 30 35

Extat epigramma Graecum, cuius argumentum sumptum est ex Homericae Ilia- dos χ, vbi Hectorem ab Achille iam interfectum circumsistunt Graeci mortuo insultantes, nec quisquam erat qui extincto non aliquod vulnus infligeret. Sic 117 enim habet Homerus:  Ἄλλοι δὲ περίδραμον υἶες Ἀχαιῶν,  Οἳ καὶ θηήσαντο• φυὴν καὶ εἶδος ἀγητὸν  Ἕκτορος· οὐδ᾿ ἄρα οἵ τις ἀνουτητί γε παρέστη,  id est  At reliqui accurrunt Graii cinguntque cadauer  Hectoris, eximiam speciem formamque stupentes,  Nec tamen astitit• exanimi sine vulnere quisquam. Ac paulo post:  Ὧς ἄρα τις εἴπεσκε καὶ οὐτήσασκε παραστάς,  id est  Dixerat hoc• aliquis, simul et vulnus dedit astans. Epigramma sic habet:  Βάλλετε νῦν μετὰ πότμον ἐμὸν δέμας, ὅττι καὶ αὐτοὶ  Νεκροῦ σῶμα λέοντος ἐφυβρίζουσι λαγωοί,  id est  Nunc telis petitote meum post fata cadauer:  Audet vel lepus exanimi insultare leoni. Dictum est alias de his qui mordent mortuos, cum laruis luctantur et cum vmbris depugnant•.

[H]

LINGVA NON REDARGVTA

3683

40   a42-44

Plato in Theaeteto: Ἀτάρ, ὡς ἔοικεν, ἐὰν ὅτι ἔστιν, Εὐριπίδειόν τι ξυμβήσεται· ἡ μὲν γλῶττα ἀνέλεγκτος ἡμῖν ἔσται, ἡ δὲ φρὴν οὐκ ἀνέλεγκτος, id est At, vt videtur, si posse responderis, Euripideum quiddam nobis accidet: lingua quidem nobis erit 118 irredarguta, mens autem non erit irredarguta. In eos quadrat qui rationibus conuicti non cedunt tamen, sed tergiuersantur reclamantes aduersus suam ipso- rum conscientiam.

45

[H]

PVGNO TENERE

3684

50   c52-55 55   a56-59

Ἀπρὶξ ταῖν χεροῖν• λαβέσθαι, id est pugno stringere dicitur quod ipso contactu sen- titur. Sic Plato in Theaeteto: Οἱ οὐδὲν ἄλλο οἰόμενοι εἶναι ἢ οὗ ἂν δύνωνται ἀπρίξ ταῖν χεροῖν• λαβέσθαι, id est Qui nihil esse putant quicquid• non possint strictim manibus apprehendere. Loquitur de his qui non existimant quicquam esse in rerum natura praeter res corporeas et sensibus expositas: actiones, generationes et huius generis alia quae intellectu, non sensibus percipiuntur, existimant esse inania vocabula. Talis visus est Platoni• Diogenes, qui dicebat se cyathos et men- sas videre, cyathitates ac menseitates quas Plato commemorabat, non videre. Sed vicissim audiuit: 'Nimirum oculos, quibus cyathi et• mensae videntur, habes; men- tem, qua cyatheitates ac menseitates cernuntur, non habes.' Tam crassum ingenio- rum genus Plato veluti prophanum a philosophiae mysteriis iubet arceri. Verius enim sunt quae non videntur quam quae videntur et certius ea scimus quae ratione colligimus quam quae manibus contrectamus. Sensuum enim iudicium fallax est.

60

[H]

HAVD SOLIDE

3685

LB 1119 66 70 75   c76-79   a75-90 80   c80-90 85 90

Οὐ παγίως, id est haud firmiter, Plato in Theaeteto• miror quamobrem prouerbii loco retulerit, nisi forte ob metaphoram duriusculam• παγίως addidit ὥς φασιν. Agit enim illic Socrates de his quae suapte natura firma• non sunt, sed aliis adhe- rentia reciprocis motibus variantur, vt sint aut non sint•, velut album et nigrum, agens et patiens. Locus sic habet•: Καὶ πάντα τὸν αὐτὸν τρό|πον ὑποληπτέον, αὐτὸ μὲν κατ᾿ αὐτὸ• μηδὲν εἶναι, ὃ δὴ καὶ τότε ἐλέγομεν, ἐν δὲ πρὸς ἄλληλα ὁμιλίᾳ πάντα γίγνεσθαι καὶ παντοῖα ἀπὸ τῆς κινήσεως, ἐπεὶ καὶ τὸ ποιοῦν εἶναί τι καὶ τὸ πάσχον αὐτῶν ἐπὶ ἑνὸς νοῆσαι, ὥς φασιν, οὐκ εἶναι παγίως, id est Atque ad eundem modum de reliquis sentiendum est, vnumquodque• per se nihil esse, quod sane et tum• dicebamus, sed in mutuo inter se congressu omnia fieri et omnifaria, videlicet a motu. Quandoquidem et agens esse aliquid et patiens, vnumquodque• per se intelli- gere, sicut aiunt 'solide', non possumus•. Aristoteles libro Rhetoricorum ii. ait senes ob rerum experientiam semper addubitare neque quicquam asseuerare, sed omni- bus dictis addere ἴσως καὶ τάχα, id est forte et forsitan, παγίως δὲ οὐδέν, id est nihil fixe. Πάγιον Graecis dicitur quod compactum est, a πήγω, quod est figo siue compingo; inde παγίως pro solide et certo. Accidentia quodammodo fluunt, sub- stantia solida est, et eorum quae dicuntur ad aliquid ratio pendet aliunde. Patris enim ratio perit, patri si moriatur filius, quum nihil secius subsistat patris sub- stantia. Quin et Latinis res soli dicuntur bona immobilia, et a 'solo' 'solidum' dicitur 119 quod integrum est et compactum. Id Osci solum vocant pro toto. Iuuenalis:  Nobilitas sola est atque vnica virtus. Sic hanc vocem frequenter vsurpat diuus Hieronymus. Hinc Sextus Pompeius Festus dicta putat soliferrea tela quae tota ferrea sunt, et hominem solertem, quod omneis arteis calleat, et solemne quod omnibus annis fit. Indidem et terram solum dicimus, quod fixa sit et compacta, non profluens aeris et aquarum more. Huic contrarium est quod habet M. Tullius libro De finibus secundo: Quae dici eadem de caeteris virtutibus possent, quarum omnium fundamenta vos in vna voluptate tan- quam in aqua ponitis. Vox a Graecis deducta videtur, ὅλον, et aspiratione versa in s, 'solum'.

[H]

AVT ABI AVT EXVERE!

1203686

95

Plato in Theaeteto significat apud Lacedaemonios hunc fuisse morem, vt in publicis certaminibus neminem cogerent ad congressum, sed legem edicebant ἢ ἀπιέναι ἢ ἀποδύνεσθαι, id est aut abire aut exui. Graecis autem ἀποδύνεσθαι• dicuntur qui se parant certamini, quod campestriati• luctarentur olim, caetera nudi. Vnde haec ipsa vox ἀποδύνεσθαι•, quoties transfertur ad rem animi, velut ad disputandum aut repugnandum carni, prouerbii vim habet. Ita frequenter vsur- pat diuus Chrysostomus ac diuus Basilius•. Simile est id quod alibi dicitur Aut bibat aut abeat.

100

[H]

CRISONEM HIMERAEVM• PRAECVRRERE

3687

105 110 115

Prodigiosa celeritas Crisonis videtur locum dedisse prouerbio. Sic enim Socrates apud Platonem in Protagora, rogatus vt institutam• cum Protagora disputationem perageret: Βουλοίμην• ἂν χαρίζεσθαί σοι, εἴ μου δυνατὰ δέοιο· νῦν δὲ ἐστὶν ὥσπερ ἂν εἰ δέοιό μου Κρίσωνι τῷ Ἱμεραίῳ δρομεῖ ἀκμάζοντι ἕπεσθαι, ἢ τῶν δολιχο- δρόμων τῳ ἢ τῶν ἡμεροδρόμων διαθεῖν τε καὶ ἕπεσθαι, id est Optarim quidem tibi morem gerere, si quod petis meae facultatis esset. Nunc perinde est ac si me roges vt Crisonem Himeraeum, insignem cursorem, sequar aut dolichodromon quempiam aut hemerodromon perpetuo aequem cursu sequarque•. Himera Siciliae ciuitas est, quan- quam eiusdem nominis est altera• in Africa. Vnde Crison dictus est Himeraeus, celeritate currendi celebris, qualem refert libro septimo Plinius fuisse Philippidem et Canistium Lacedaemonium cumque• his Philonidem, Alexandri Magni curso- rem. Dolichodromi dicebantur qui perpetuo impetu duodecim stadia decurre- bant, hemerodromi qui totum diem a mane vsque ad vesperam citra respiratio- nem currebant. Plinius scribit puerum nouem natum annos a meridie vsque ad vesperam continuasse cursum. Vnde Graeci poetae• solem appellant ἡμεροδρόμον, quod singulis diebus cursum suum peragat, quasi vero noctu requiescat in diuer- sorio Thetidis.

[H]

CHARADRION IMITANS

3688

c119-122 120 LB 1120   a123-127 125 130 135   a136-139 140 145

Χαραδριὸν μιμούμενος, id est charadrion imitans, dici solitum de dissimulante ac rem vtilem occultante. Suidas refert hunc senarium scazontem ex Hipponacte:  Καὶ μὴν καλύπτει μῶν χαραδριὸν περνᾶς;|  id est  Et num charadrion, quaeso, venditor caelat? Item Aristophanes in Auibus:  Ἄλλως ἄρ᾿ οὕπωψ, ὤς ἔοικ᾿, εἰς τὴν λόχμην  Ἐμβὰς ἐπῶζε χαραδριὸν μιμούμενος,  id est Alioqui vpupa, vt videtur, saltum ingressa abdidit sese, charadrion• imitans. Quo loco interpres fere cum Suida consentiens narrat• huic aui vim inesse medicam, vt illius aspectu facile sanentur qui laborant ictero siue regio• morbo eamque ob cau- 121 sam qui vendunt occultant eam, ne licitator remedium sentiat priusquam emerit. Addit eam auem mutare colorem ad similitudinem eorum quibus admouetur; non deesse tamen qui sentiant non aspectum, sed esum auis habere remedium. Vocem autem distingui accentu, nam si pronuncies vltima acuta χαραδριόν decla- rari auem•, si penultima acuta χαράδριον, diminutiuum• a χαράδρα, significari 122 voraginem siue terrae hiatum, quod in hunc delabens aqua melodiam quandam reddere videtur. Tantum ex his quae indiligenter a Suida sunt congesta• tradere licuit. Meminit huius auis et alias Comicus in eadem fabula:  Ὕδωρ ἐφόρουν κάτωθεν εἰς τὸν ἀέρα•  Οί χαραδριοί•,  id est Aquam ex imo portabant in aerem charadrii•. Interpres addit aui nomen inditum, quod in voraginibus• gaudeat versari. Socrates apud Platonem in Gorgia, quum Callinicen eo pellexisset vt fateretur beatam vitam non esse sitam in copia rerum, sed in perpetuo influxu - nam qui satur est aut non sitit, quoniam nec molestiam sentit nec voluptatem, lapidis more viuit potius quam hominis - ita subiicit: Χαραδριοῦ τινα αὖ σὺ βιὸν λέγεις, ἀλλ᾿ οὐ νεκροῦ οὐδὲ λίθου: Rursus tu charadrii quandam narras vitam, non mortui lapi- disue. Marsilius vertit auem, quum Socrates videatur sentire de voragine, in quam quum perpetuo decurrat aqua, nunquam tamen expletur; nisi forte charadrius auis est de numero voracium, quemadmodum et• larus, vt hinc nomen inuenerit, a 'charadra' ductum.

[H]

QVANTVM PEDIBVS POTES

3689

150 155

Socrates in Gorgia Platonis ita loquitur: Σωφροσύνην μὲν• διωκτέον καὶ ἀσκητέον, ἀκολασίαν δὲ φευκτέον ὡς ἔχει ποδῶν ἕκαστος ἡμῶν, id est Temperantiam quidem sectari atque exercere• oportet, contra intemperantiam fugere quantum quisque nos- trum pedibus valet.     Id• quo longius transfertur a rebus corporeis, hoc magis accedit ad prouerbium celeritatis. Quod in corpore sunt pedes, hoc in animo sunt affectus, quibus expe- timus aliquid aut refugimus•.

[H]

VASIS INSTAR

3690

160 165

Ἀγγείου δίκην, id est vasis instar loqui dicitur qui, quum ob imperitiam ex se nihil possit adferre, ab aliis audita profert. Fons ex se liquorem habet, vas, ni aliunde infuderis•, siccum est. Homines autem qui vacant eruditione per aures implentur. Socrates in Phaedro Platonis: Ὅτι μὲν οὖν παρά τε ἐμαυτοῦ οὐδὲν αὐτῶν ἐννενόηκα•, εὖ οἶδα, συνειδὼς ἐμαυτῷ ἀμαθείαν. Λείπεται δή, οἶμαι, ἐξ ἀλλο- τρίων ποθὲν ναμάτων διὰ τῆς ἀκοῆς πεπληρῶσθαί με, δίκην ἀγγείου, id est Nihil horum ex me ipso excogitaui, fateor, imperitiae mihi conscius. Superest igitur, opinor, vt alicunde ex alienis fluentis per aures fuerim impletus, instar vasis.

[H]

VT LVPVS OVEM

3691

LB 1121 171   a174-181 175 180

Ὡς λύκος ἄρνα φιλεῖ, id est Vt lupus ouem amat qui sui commodi gratia simulat amorem. Nam is vulgo dicitur amor, quum reuera sit odium. Iuuenis enim quum puellam venatur, vt illi pudicitiam, thesaurum incomparabilem, eripiat, vt pro honesta fama turpi rumore traducat, vt parentibus, amicis ac bonis omni|bus 123 inuisam reddat, denique vt, quod est• omnium charissimum, bonam mentem eri- piat - quaeso, quid deterius hostis faciat hosti? Socrates citat carmen in Phaedro• veluti populari• vsu iactatum:  Ὡς λύκοι ἄρνα φιλοῦσ᾿ ὣς παῖδα φιλοῦσιν ἐρασταί,  id est  Vt lupi oues, ita amat puerum vesanus amator. Maro:  Torua leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam,  Florentem cytisum sequitur lasciua capella. Et Horatius:  Non ego te tigris vt aspera  Getulusue leo frangere persequor.

[E]

IN NAVIBVS EDVCATVS

1243692

185   a188-193 190

Ἐν νηυσὶν τεθραμμένος, id est in nauibus educatus, dicebatur qui rudis esset et alienus a moribus liberalibus sensuque communi•. Solet enim fere nauticum genus suo elemento respondere, quod a ciuilium hominum commercio submo- tum viuat. Ita Plato in Phaedro: Πῶς οὐκ ἂν οἴει αὑτὸν ἡγεῖσθαι ἀκούειν ἐν ναυσί• που τεθραμμένων; id est An non putas illum existimaturum sese audire homines in nauibus alicubi educatos? Plautus in Cistellaria mores agrestes appellat maritimos, imo potius inconstantes, quod mare vicibus aestuariis accedat recedatque. Plauti verba sic habent: Ita me Amor lapsum animi ludificat, fugat, agit, appetit, raptat, retinet, iactat, largitur, quod dat non dat, deludit. Modo quod suasit dissuadet, quod dissuasit id ostentat. Maritumis moribus mecum experitur: ita meum frangit aman- tem animum.

[H]

QVOD VTILE HONESTVM

3693

195 200 205   a205-207

Τὸ μὲν ὠφέλιμον καλόν, τὸ δὲ βλαβερὸν αἰσχρόν, id est Quod vtile est honestum est, quod autem noxium turpe. Hoc Plato De republica quinto refert quasi vulgo• iac- tatum: Κάλλιστα γὰρ δὴ τοῦτο καὶ λέγεται καὶ λελέξεται, ὅτι τὸ μὲν ὠφέλιμον καλόν, τὸ δὲ βλαβερὸν αἰσχρόν, id est Nam pulcherrime profecto hoc et dicitur et dicetur, quod vtile est, id esse honestum, quod noxium, id esse turpe. Agit enim illic de foeminis ad omnia masculorum munia pariter vocandis, si modo reperiantur aeque vtiles reipublicae. Vult igitur illarum corpora nudari ciuitatis custodibus et, si videantur habiles, vna cum masculis publicitus exerceri. Vehementer autem contemnit illos qui rideant nudata foeminarum corpora modo ob reipublicae commodum. Dubitat et M. Tullius an turpe sit viro bono nudum saltare in foro, si• liceat eiusmodi saltatione seruare rempublicam. Sed hominum vulgus inuertit sententiam, honestum esse quicquid est vtile, quum philosophis nihil sit vtile nisi quod honestum est.

[I]

MAGIS QVAM SOL HERACLITI

3694

a208-219 210   c212-216 215

Qui sine spe reparationis deficiunt, eos Socrates apud Platonem De republica libro vi. μᾶλλον τοῦ Ἡρακλείτειου ἡλίου ἀποσβέννυσθαι, hoc est magis ipso Hera- cliti sole extingui dixit. Agit illic de senibus, qui ad perdiscendas philosophiae dif- ficultates idonei non sunt, in adolescentia defatigati. Heraclitus enim existimauit solem scaphae speciem habere eiusque lumen deficere, quoties cauum ad super- iora vertitur, sed rursus fieri lucidum, postquam inuertitur. Non dissimile som- nium de sole prodidit Xenophanes, qui putauit eum in occasu perire, sed exortu nouum fieri solem. At senes nunquam renouantur ad vigorem iuuenilem. Huc allusisse videtur Horatius in Odis: Damna tamen celeres reparant coelestia lunae: Nos vbi decidimus et caetera.

220

[E]

COENVM BARBARICVM

1253695

225

Βόρβορος βαρβαρικός, id est coenum barbaricum, pro vehementi stupore mentis apud Platonem libro De republica ii. ponitur. Laudat enim illic dialecticam, quae sola mentem ignorantiae• immersam erigit attollitque a vulgaribus opinionibus ad solidam veri cognitionem. Καὶ τῷ ὄντι, inquit, ἐν βορβόρῳ βαρβαρικῷ τινι τὸ τῆς ψυχῆς ὄμμα κατορωρυγμένον• ἠρέμα ἕλκει καὶ ἀνάγει ἄνω, id est Ac re vera barba- rico quodam coeno demersum animi oculum paulatim trahit subuehitque sursum. 'Barbarus' a 'borboro' per contemptum dictum videtur•.|

LB 1122

[H]

NON Ε QVERCV AVT SAXO

3696

230   c230-233 235

Οὐκ ἐκ δρυὸς ἢ ἐκ πέτρας, id est non e quercu saxoue, quum significamus non constare materia externa, sed ex animi virtutibus. Veluti vulgus 'ciuitatem' appel- lat muros ac domos e lapidibus lignisque• constructas, 'ecclesiam' appellat struc- 126 turam simili materia congestam, quum re vera ciuitas constet hominum moribus et ecclesia sit animorum in vera• religione consensus. Plato libro De republica viii.: Ἢ οἴει ἐκ δρυός ποθεν ἢ ἐκ πέτρας• τὰς πολιτείας γίγνεσθαι, ἀλλ᾿ οὐχὶ ἐκ τῶν ἠθῶν τῶν ἐν ταῖς πόλεσιν; id est An existimas e quercu qualibet aut e saxo respubli- cas fieri ac non potius ex moribus eorum qui in ciuitatibus versantur?

[H]

PSALLIVM INIICERE

3697

240 245

Ψάλλιον ἐμβάλλειν, id est psallium iniicere, dicuntur qui ferocientem animum moderamine quopiam premunt. Metaphora sumpta ab equis animosioribus. Plato libro De legibus iii.: Ὁ δὲ τρίτος σωτὴρ ὑμῖν ἔτι σπαργῶσαν καὶ θυμουμένην ἀρχὴν ὁρῶν, οἷον• ψάλλιον ἐνέβαλεν• αὐτῇ τὴν τῶν ἐφόρων δύναμιν, id est At tertius vobis seruator luxuriantem etiamnum frementemque conspiciens principatum veluti psallium illi iniecit ephororum potentiam. De Lacedaemoniorum republica loqui- tur, in qua quinque ephori sunt instituti ad temperandam regiam potentiam. Psallium autem est circulus qui freno additur, vnde et pro freno ponitur inter- dum. Nisi forte allusit ad bubalos, qui circulo ferreo naribus iniecto circunagun- tur, vnde prouerbium naribus trahere, quod alio dictum est loco•.

[H]

PRINCIPIVM, MEDIVM, FINIS

3698

250 255

Plato libro De legibus quarto refert hoc quasi vulgo decantatum, deum vniuersi- tatem rerum omnium complecti, hoc est principium, medium et• finem. Ab illo enim omnium quae sunt initium, incrementum et summa. ' Ἄνδρες' τοίνυν φῶμεν πρὸς αὐτούς, ' ὁ μὲν δὴ θεός, ὥσπερ ὁ παλαιὸς λόγος, ἀρχήν τε καὶ τελευτὴν καὶ μέσα τῶν ὄντων ἁπάντων ἔχων, εὐθεῖαν περαίνει κατὰ φύσιν περιπορευόμενος', id est Sic igitur illis loquamur: 'Deus• quidem, o viri, quemadmodum et vetere prouerbio dicitur, omnium quae sunt principium, finem ac medium continens, rec- tum peragit cursum, secundum naturam circumiens.'

[H]

ORPHICA VITA

3699

260   c260-263 265

Ὀρφικὸν βίον, id est Orphicam vitam, Plato libro De legibus sexto dixit vitam innoxiam et a luxu sanguinolentisque dapibus puram. Huiusmodi siquidem vitae rationem Orpheus instituisse videtur, vt non solum sanguine pecudum non inquinarent aras deorum, verum ne vesci quidem vllius animantis carnibus susti- nerent, sed libis ac frugibus melle conspersis sacra facerent nec aliis ipsi vesceren- tur. Platonis verba sunt haec•: Ἀλλ᾿• Ὀρφικοί τινες λεγόμενοι βίοι ἐγένοντο• ὑμῶν τοῖς τότε, id est Sed Orphica quaedam, vt dicitur, vita tum erat vestris• illo seculo. Videtur Orpheus hoc conatus apud Thraces quod Pythagoras tentauit apud Ionios, Numa apud Romanos•.

[E]

CANDIDVS SERMO

1273700

270   c271-274   a271-274

Λευκὸς λόγος Graecis dicitur oratio dilucida perspicuaque, a colore qui inter cae- teros plurimum habet lucis. Vnde λευκότερον εἰπεῖν dicuntur qui clarius efferunt quod sentiunt, hoc est• σαφέστερον, et λευκὴ φωνή dicitur quae facile penetrat aures auditorum. Huiusmodi metaphorae sunt quae sumuntur e propinquo, vt quum 'sentire' dicuntur aut 'videre' qui rem intelligunt, 'tenere' qui meminerunt, 'odorari' qui suspicantur, 'caecutire' qui errant. E proximo ducuntur, quum quod oculorum est transfertur ad aures, velut hoc.