127CHILIADIS PRIMAE CENTVRIA VII

[A]

ODI MEMOREM COMPOTOREM

601

5 10   c11-16 15   c19-23 20   c25-29 25 30 35 40

Μισῶ μνάμονα συμπότην, id est Odi memorem compotorem. In eos, qui, quae inter amicos et inter pocula dicuntur liberius, foras eliminant. Lucianus in Lapithis ex poeta quopiam citat. Martialis:  Μισῶ μνάμονα συμπόταν•, Procille•. Iocatur enim poeta in Procillum• quempiam, qui inter pocula iussus postridie coenatum venire venit serio, perinde quasi quae inter vina dicuntur, pondus habere debeant. Huius prouerbii meminit Plutarchus in Symposiacorum primo• [B] statim problemate, [A] vbi quaerit, num conueniat in conuiuiis philosophari. Putat autem dictum aduersus eos, qui praeter modum instant et vrgent in conuiuiis ad bibendum impellentes exigentesque praescriptum poculi modum. Solent enim nonnulli non admodum auidi bibendi sic effugere, vt interiectis ser- 128 monibus conuiuas in obliuionem auocent. Deinde si quis forte memor exigat, mentiuntur iam ebibisse sese. Dores autem in Sicilia ἐπιστάθμους, id est conuiuio- rum seu mensurarum praefectos, mnamonas appellant, [B] quos Latini modipera- tores vocant teste Nonio, quod bibendi modum imperent. [A] Vnde prouerbium quadrare videbitur in eos, qui modum in conuiuio praescriptum nimium exacte requirant. Aliis magis videtur, vt prouerbium admoneat ἀμνηστίαν, hoc est obliuionem omnium, quae in conuiuiis vel fiunt vel dicuntur. Id enim testatum• esse et maiorum fabulis, qui Baccho simul et ferulam et obliuionem consecrarint, nimirum• hoc innuentes non oportere meminisse si quid in conuiuio peccatum sit, aut certe leuem admodum ac puerilem reprehensionem sufficere. Nam ferula pueros caedi solitos vel Iuuenalis indicat: Et nos ergo manum ferulae subduximus. Idem Plutarchus alias eodem in opere narrat Lacedaemoniis hunc fuisse morem, vt, si quem amicum aut hospitem in domum acciperent, ostensis foribus dice- rent: Ταύτῃ οὐκ ἐξέρχεται λόγος, id est Hac non egreditur sermo. Damnat autem hanc consuetudinem, propterea quod sentiat• in conuiuiis sermonibus vtendum non ineptis, sed eruditis ac frugiferis, quos efferri sit honestum• et conducibile. [F] Refert idem in vita Lycurgi, ex cuius institutione qui natu maximus erat, sta- bat ad ostium et ad conuiuium ingredientibus dicebat ostensis foribus: Διὰ τούτων ἔξω λόγος οὐκ ἐκπορεύεται, id est Per hasce nullus sermo progreditur foras•. [A] Horatius hoc quoque inter iucundi conuiuii commoditates commemorat: Ne fidos inter amicos / Sit qui dicta foras eliminet. Huc pertinet ille Graecorum senarius:  Τὸν γὰρ γυναικὸς ὅρκον εἰς oἶvov γράφω,  id est  Inscribo vino si qua iurat foemina•, innuens irrita esse solere quaecunque in compotationibus effutiuntur. Alluditur autem ad prouerbium, quod alibi retulimus Εἰς ὕδωρ γράφω, id est In aqua scribo, de re euanida. [B] Huc adscribendum quod, quemadmodum in Sympo- siacis testatur Plutarchus, veteres Bacchum Obliuionis filium finxerant idque per iocum inuertit apud hunc quispiam dicens patrem potius obliuionis appellan- dum fixisse quam filium, quod vinum praesertim immodicum vel ante senectam adimat homini memoriam.

45

[A]

DVABVS SEDERE SELLIS

602

LB 263 50 55

Duabus sedere sellis est incertarum esse partium et ancipiti fide, ambabus• satisfa- cere velle. Quo verbo noue composito ἀλλοπρόσαλλον Homerus appellat Martem, id est nunc his, nunc illis partibus fauentem•. Macrobius in Saturnalibus coenis: Laberius mimus in senatum a Caesare lectus cum a Cicerone ad | consessum non reciperetur dicente, Reciperem te, nisi anguste sederemus, nimis mordaciter respon- dit, Atqui solebas duabus sellis sedere, obiiciens tanto viro lubricum fidei. Sed id, quod Cicero dixit 'nisi anguste sederemus'scomma erat in Caesarem, qui in senatum passim tam multos admittebat, vt eos quatuordecim gradus capere non possent. Hac- 129 tenus Macrobius. [B] Est autem omnium consensu turpissimum cum vtraque parte colludere. At Solon legem tulit, qua punirentur hi, qui in ciuitatis tumultu neutri partium adhaesissent.

[A]

DVOS PARIETES DE EADEM DEALBARE FIDELIA

603

c59-64 60 65

Huic finitimum videtur illud: Duos parietes de eadem dealbare fidelia pro eo, quod est eadem re duplicem inire• gratiam eademque opera duos pariter demereri. M. Curius ad Ciceronem: Sed, amice magne, noli hanc epistolam Attico ostendere. Sine eum errare et putare me virum bonum• esse nec solere duos parietes de eadem fidelia dealbare. Volebat enim Curius pariter et Attico et Ciceroni videri summus ac de se vno fructum quidem Ciceronis, mancipium autem Attici facere. Tractum 130 videtur ab his, qui parietibus opus albarium superinducunt. Legitur et huiusmodi Graecum adagium apud Suidam: Δύο τείχους ἀλείφεις, id est Duos linis parietes. In eos, qui in factionibus vtrisque partibus blandiuntur. Ad hanc classem pertinet illud Hebraei vatis: Vtroque claudicare• pede. Item illud Euangelicum: Duobus seruire dominis. Rursum illud ex Apocalypsi de iis, qui neque calidi sunt neque frigidi.

70

[A]

VNICA FILIA DVOS PARARE GENEROS

604

His simile quiddam• etiam nunc vulgo dicunt dignum videlicet, quod vel vnum inter antiquitatis adagia connumeretur•. Vnica filia geminos vis parare generos, vbi quis idem beneficium duobus simul pollicetur aut pro eodem officio, quod alteri praestiterit, a duobus gratiam reposcit.

75

[A]

NESCIS QVID SERVS VESPER VEHAT

605

80 85

Nescis quid serus vesper vehat. Ex Menippeis• Varronis satyris citatur hic titulus tum ab A. Gellio• tum a Macrobio neque dubitandum, quin prouerbialis sicut sunt et alii plerique. Quo salubriter admonemur, ne praesentium successuum prosperitate sublati futuri curam abiiciamus. Neque vlla de re securi simus, prius quam exitum viderimus. Idem hodie quoque vulgo dicunt diem nondum ad ves- peram decurrisse, cum significant diuersum exitum posse accidere. Apparet Maronem ad paroemiam allusisse, cum ait primo Georgicôn• libro: Denique quid serus vesper vehat, agens de prognosticis occasus. Potest referri et ad illam Solonis sententiam: Ὅρα τέλος μακροῦ βίου, id est Specta finem longae vitae•. [H] Titus Liuius decadis v., libro v.: In secundis rebus nihil in quenquam superbe ac violenter consulere decet nec praesenti cedere fortunae, quum quid vesper ferat, incertum sit. Huc allusit Philippus rex apud eundem decadis iiii., libro ix., quum Thessalis respondens minacem clausulam adiecit nondum omnium dierum solem occidisse.

[A]

MVLTI THYRSIGERI, PAVCI BACCHI

606

90 95   a96-103   c98-101 100 LB 264 105 110

Πολλοί τοι ναρθηκοφόροι, παῦροι δέ τε Βάκχοι,  id est  Plureis thyrsigeros, paucos est cernere Bacchos. Carmen hexametrum prouerbio Graecis celebratum, quo significatum est com- pluribus mortalium adesse virtutis insignia aut etiam famam, qui tamen vera vir- 132 tute vacent. Vt non omnes vere• theologi, qui pileum theologicum gerunt quiue hoc nomine sunt donati. Non omnes poetae, qui se eo titulo circumferunt. Non omnes monachi, qui cucullo onerantur. Non omnes [B] Christiani, qui ceremo- niis• agunt Christianum. Non omnes generosi, qui torquem gestant auream. Non omnes virgines, quae passis sunt capillis. Non omnes reges, qui diademate insig- niuntur. Non omnes episcopi, qui mitram gerunt bicornem aut pedum argen- teum. Non omnes summi pontifices, qui vocantur sanctissimi quique triplici corona insigniuntur. Non omnes imperatores, qui in vexillis | ostentant aquilam. Neque πωγωνοφορία aut τριβωνοφορία, quemadmodum loquitur Plutarchus, philosophum facit, hoc est gestata barba aut gestatum pallium. [A] Translatum a ceremoniis• Bacchanalium, in quibus thyrsos, id est hastas quasdam viteas, qua- tiebant afflati furore. Vsurpatur a Platone in dialogo, cui titulus Phaedon. [B] Allusit huc eleganter Plutarchus in libello, quem scripsit aduersus Colotam: Eἷς τῶν ἑταίρων Ἀριστόδημος ὁ Αἰγιεύς - οἶσθα γὰρ τὸν ἄνδρα τῶν ἐκ τῆς Ἀκαδημίας οὐ ναρθηκοφόρον, ἀλλὰ ἐμμανέστατον ὀργιαστὴν Πλάτωνος, id est Quidam ami- cus, Aristodemus Aegiensis, nam hominem nosti Academicorum non thyrsigerum, sed ardentissimum mysten• Platonis. Ναρθηκοφόρον appellat nomine et cultu duntaxat Academicum non re. Scitum est et illud Herodis Attici in palliatum, crinitum, barba ad pubem vsque porrecta: Video barbam et pallium, philosophum non video.

[A]

NON OMNES QVI HABENT CITHARAM, SVNT CITHAROEDI

607

115 120

M. Varro libro De re rustica secundo eandem sententiam extulit diuersa meta- phora. Sed non omnes, inquit, qui habent citharam, sunt citharoedi. [B] Huc• adscribendum videtur, quod lepide scripsit Seneca quendam personam malle quam faciem. Faciem vocat, vbi quis talis videtur qualis est; personam cum prae se fert aliquis, quod non est. Potest et ad auaros torqueri, si neges eos diuites, qui possident opes, sed qui recte norint vti. Vti non est citharoedus quisquis tenet citharam, sed qui cithara recte nouerit vti. Non is rex, cui contigit amplum impe- rium, sed qui sciat administrare.

[A]

PLVRES THRIOBOLOS, PAVCOS EST CERNERE VATES

608

125   c126-133 130

Πολλοὶ θριοβόλοι, παῦροι δέ τε μάντιες ἄνδρες,  id est  Plures thriobolos, paucos est cernere vates. Simile carmen est superiori, eodem modo Graecis celebratum. Philochorus• apud Zenodotum autor est olim tres nymphas, Apollinis• nutrices, Parnassum inco- luisse, quae Thriae dicerentur, vnde postea receptum sit, vt calculi sortesque diui- norum thriae vocarentur. Vnde thrioboli, qui thrias in vrnam diuinam iaciunt. Sunt qui affirment rationem diuinandi per sortes a Minerua fuisse repertam, quae, cum magis floreret quam oracula Delphica, mendax et vana reddita est idque opera Iouis Apollini gratum facere cupientis. Deinde vbi rursum mortales 133 Delphica frequentarent oracula, Pythiam ad hunc modum dixisse:  Πολλοὶ θριοβόλοι, παῦροι δέ τε μάντιες ἄνδρες.

[A]

MVLTI QVI BOVES STIMVLENT, PAVCI ARATORES

609

135 140

Consimilem habet sententiam et hic versus:  Πολλοὶ βουκένται, παῦροι δέ τε γῆς ἀροτῆρες,  id est  Qui taurum• stimulent multi, sed rarus arator. Multi prae se ferunt quod non sunt. [B] Siquidem antiquitus arabant bubus, vt ante dictum est, eos extimulabant praelonga arundine aut hastili cuspide qua- piam acuminato. Qui mos et hodie durat apud Italos.

[A]

SIMIA IN PVRPVRA

134610

145 150 LB 265 155

Πίθηκος ἐν πορφύρᾳ, id est Simia purpurata•. In varios vsus potest adhiberi paroe- mia, nempe vel in hos, qui tametsi magnifico cultu sint ornati, tamen cuiusmodi sint, ex ipso vultu moribusque cognoscitur, vel in hos, quibus dignitas indecora additur, vel quoties rei per se foedae ascititia peregrinaque• ornamenta indecenter admouentur. Quid enim tam ridiculum quam simia vestita purpurea veste? Atque id tamen non raro fieri videmus apud istos, qui simias habent in delitiis, vt, quam maxime possunt, ad humanum morem ornent ac vestiant aliquoties et purpura, quo parum attentos aut imperitos fallant proque homine salutetur simia, aut si deprehensus fuerit fucus, res magis sit ridicula. Quam multos id genus simios videre est in principum aulis, quibus si purpuram si torquem si gemmas detrahas, meros cerdones deprehendes. [G] Lepidius• erit si longius trans- feratur velut in | eos, qui barba pallioque simulant sanctimoniam. Tales Augusti- nus alicubi non ineleganter amiculo philosophos appellat. Et Ammianus libro xiiii., Antigonum• quendam amictu tenus philosophum appellat. De barbae tenus sapientibus antea nobis dictum est.

[A]

SIMIA SIMIA EST, ETIAM SI AVREA GESTET INSIGNIA

611

160   c162-171 165 170

Πίθηκος ὁ πίθηκος κἂν χρύσεα ἐχῃ σύμβολα, id est Simia simia fuerit, etiamsi aurea gestet insignia. Superiori respondet admonens fortunae ornamenta non mutare hominis ingenium. Citatur adagium a Luciano in oratione contra ineru- ditum. Natum videtur a simiis illis Aegyptiis saltationem humanam imitantibus. Lucianus refert apologum in hunc modum: rex quidam Aegyptius simias aliquot instituit, vt saltandi rationem perdiscerent. Vt enim nullum animal ad figuram hominis propius accedit, ita nec aliud actus humanos aut melius aut libentius imitatur. Artem itaque saltandi protinus edoctae saltare coeperunt insignibus indutae purpuris ac personatae. Multoque iam tempore maiorem in modum pla- cebat spectaculum, donec e spectatoribus facetus quispiam nuces, quas clancu- lum in sinu gestabat, in medium abiecit. Ibi• simiae simul atque nuces vidissent, oblitae choreae id esse coeperunt, quod ante fuerant, ac repente e saltatricibus in simias redierunt. Contritisque personis, dilaceratis vestibus pro nucibus inter se depugnabant non sine maximo spectatorum risu. [B] Narratur apologus non absimilis de fele, quam Venus belle adornatam in pedissequarum ordinem asciue- rat ac satis apte ἐγυναίκιζε, donec mure e cauo quopiam in medium procurrente declarauit sese nihil aliud esse quam felem.

175

[A]

ASINVS APVD CVMANOS

612

c176-179 180 185

Ὄνος παρὰ Κυμαίους, id est Asinus apud Cumanos. Competit in eos, qui cum sint inepti ridiculique, tamen apud ignotos ipsa nouitate habentur in precio. Aut in eos, quibus honos aliquis praeter meritum additus a fortuna tumorem et insolen- tiam, ita vt fere fit, conciliat; id quod eleganter notat Demosthenes Olynthiaca- rum orationum prima: Τὸ γὰρ εὖ πράττειν παρὰ τὴν ἀξίαν ἀφορμὴ τοῦ κακῶς 135 φρονεῖν τοῖς ἀνοήτοις γίνεται, id est Felicitas enim et rerum successus, qui contigerit immerenti, stultis vesaniae causam praebere solet. Cui congruit illud ex Aeschylo citatum:  Ἢ• βαρὺ φόρημ᾿• ἄνθρωπος εὐτυχῶν ἄφρων,  id est  Graue pondus amens rebus vtens prosperis. Narrauimus alibi fabulam de asino fugitiuo, qui apud Cumanos se gessit pro leone.

[A]

IRA OMNIVM TARDISSIME SENESCIT

136613

190 195 200 205 LB 266 211 215 220 225 230 235

Ὁ θυμὸς• ἔσχατον γηράσκει, id est Ira postremum senescit. Huic diuersum illud Aristotelis apophthegma, qui autore Laertio rogatus, quae res quam ocyssime consenesceret, respondit beneficium. M. Tullius vtrunque complexus Cui placet, inquit, obliuiscitur, cui dolet, meminit. Nam vulgo mortales iniuriae tenacissime meminisse solent, benefactorum quam facillime obliuisci. Graecum adagium videtur ex Sophocle sumptum, cuius in Oedipo Coloneo• haec sunt verba:  Θυμοῦ γὰρ οὐδὲν γῆράς ἐστιν ἄλλο πλὴν  Θανεῖν θανόντων οὐδὲν ἄλγος ἅπτεται,  id est  Senecta nulla obtingit iracundiae  Nisi mors, sepultos nullus attingit dolor. Hoc idem innuit Homerus lepidissimo sane figmento de Litis et Ate. Hanc deam facit, quae noxas ac turbas soleat immittere rebus mortalium atque ipsam quidem acribus oculis ac praeuelocibus esse pedibus. Caeterum post eam• multo interuallo consequi Litas deas, quae, quod Ate turbauerit, sarcire moliantur. Has et strabis oculis flngit et pedibus claudis illud nimirum innuens offensas esse citas, recon- ciliationes esse tardas, propterea quod iniuriae diu meminisse solent homines. Carmen ipsum Homeri subscribam ex Iliadis libro nono:  Καὶ γάρ τε Λιταί εἰσι, Διὸς κοῦραι μεγάλοιο,  Χωλαί τε• ῥυσαί τε παραβλῶπές• τ᾿ ὀφθαλμώ,  Αἵ ῥά τε καὶ μετόπισθεν Ἄτης ἀλέγουσι κιοῦσαι.  Ἡ δ᾿• Ἄτη σθεναρή τε και ἀρτίπος οὕνεκα πάσας |  Πολλὸν ὑπεκπροθέει, φθάνει δέ τε πᾶσαν ἐπ᾿ αἶαν  Βλάπτουσ᾿ ἀνθρώπους· αἱ• δ᾿ ἐξακέονται ὀπίσσω.  Ὃς μέν τ᾿ αἰδέσεται κούρας Διὸς ἆσσον ἰούσας,  Τὸν δὲ μέγ᾿ ὤνησαν καί τ᾽ ἔκλυον εὐξαμένοιο·  Ὃς δέ κ᾿ ἀνήνηται καί τε στερεῶς ἀποείπῃ,  Λίσσονται δ᾿ ἄρα ταί γε• Δία Κρονίωνα κιοῦσαι  Τῷ Ἄτην• ἅμ᾿ ἕπεσθαι, ἵνα βλαφθεὶς ἀποτίσῃ. Quorum versuum non indolem neque gratiam, sed sententiam vtcunque redde- mus Latinis auribus:  Nam• Litas etiam genuit Saturnius ingens  Rugosas, pedibus claudis ac lumine laesas•,  Quae Ates a tergo veniunt•, medeantur vt illi.  Ipsa Ate pedibusque valens et robore praestans  Proinde gradu celeri longe praeuertitur, omneis  Occupat et terras prior aduenit illa per omneis•  Mortales• laedens, verum hae post terga sequuntur  Sarturae quicquid commouerit illa malorum.  At vero natas Ioue qui reueretur et audit,  Se simul ac adiere, huic commoda plurima gratae 137  Conciliant huiusque vicissim vota receptant.  Reiicit at si quis praefracte et pernegat illis,  Tunc adito Ioue patre precantur, vt ilicet• Ate  Huic adsit poenasque suo det denique damno. Eiusdem• Ates• fit mentio Iliados Τ, vbi Iupiter imputans huic deae, quod a Iunone deceptus esset, illam capillis arreptam in terras praecipitem dedit interdi- cens, ne vnquam rediret in coelitum contubernium•. [B] Hoc Homeri figmentum quidam existimant esse finitimum ei, quod de Lucifero• coelis deturbato credunt Christiani.

[A]

SI VVLTVR ES, CADAVER EXPECTA

138614

240   c244-248 245   a248-252 250 255 260

Captatores testamentorum et haeredipetae vulgata metaphora vultures appellan- tur, quod senibus orbis ceu cadaueribus inhient. Nam huic aui proprium cadaue- ribus tantum viuere. Vnde et natura tantum illi sagacitatis addidit autore Plinio, vt biduo aut triduo praeuolet illuc, vbi cadauera sint futura [G] eoque, vt refert vere magnus ille Basilius, ingenti agmine solet comitari castra militum•. [A] Hoc minus nocens quam sint homines isti diuitum funeribus imminentes, quod neque fruges attingit neque vllum animal, quantumuis imbelle, occidit aut insec- tatur; tantum cadauera vel eorum, quae sponte interierunt vel ab aliis relicta sunt, depascitur. In quibus tamen abstinet a sui generis, id est auium cadaueri- bus. [F] Quemadmodum et Plutarchus docet• in Problematis rerum antiquarum, nequid interim adferam ex Aegyptiorum opinione, qui dicunt vultures omnes esse foeminas nec aliter ex Euro concipere quam• e Zephyro grauidae fiunt arbores. Vnde mirum est hanc auem innocentissimam apud homines tam male audire. [A] Proinde qui diuites audent aut accusare aut veneno tollere e medio, miluii vocantur; qui vero duntaxat obsequiis et adulationibus aucupantur, vt mis- ceantur testamento, vultures prouerbio dicuntur. Seneca [H] libro epistolarum xv., epistola xcvi.: [A] Si vultur es, cadauer expecta. Martialis libro sexto:  Amisit pater vnicum Silanus.  Cessas mittere munera, Oppiane?  Heu crudele nephas maheque Parcae!  Cuius vulturis hoc erit cadauer? Diogenianus in collectaneis meminit huius adagii, sed alia figura ἅπερ γῦπες, id est vulturum ritu. Admonet autem dictum de iis, qui vel ob haereditatis vel alte- rius alicuius emolumenti spem insidiantur cuipiam.

[A]

CORVVM DELVSIT HIANTEM

615

265 270 LB 267

Haud dissimili figura dictum est ab Horatio in eum, qui captatorem• suum arte frustratus fuerat: Coruum delusit hiantem. Nam haec quoque auis cadaueribus imminet.  Plerunque, inquit, recoctus  Scriba ex quinqueuiro coruum deludet• hiantem. Loquitur de Corano, qui Nasicae socero spe testamenti per dolum ostentata moriens nihil praeter plorare reliquit. Videtur autem hoc adagium effictum et imitatum ad illud Graecorum Λύκος ἔχανεν, id est Lu|pus hiat, vt itidem dicere liceat: Lupum delusit hiantem et Κόραξ ἔχανεν, id est Coruus inhiabat.

[A]

CORNICARI

616

275 280 285

Quin et Graeci prouerbio κρώζειν dicunt pro eo, quod est inhiare praedae aut inepte garrire. Aristophanes in Pluto:  Σὺ μὲν οἶδ᾿ ὃ κρώζεις· ὡς ἐμοῦ τι κεκλοφότος 139  Ζητεῖς μεταλαβεῖν,  [G] id est  Quid crocites scio, nempe si quicquam rei  Furto inuolarim, vt hinc• tibi partem feras•. [A] Interpres admonet esse prouerbium in eos, qui cornicum more frustra corni- cantur. Sunt autem verba Chremyli senis, qui ait se non ignorare, quid sibi vellet Blepsidemus sursum ac deorsum vertens orationem, dum studet furti confessio- nem elicere, nimirum vt conscius in praedae partem veniret. Persius satyra v.:  Nescio quid tecum graue cornicaris inepte. 140 [B] Vsus est et diuus Hieronymus in epistola ad Rusticum monachum.

[A]

IN VINO VERITAS

617

290 295 300 305 310 315 320 325 330 LB 268 335 340   c340-342 345 350

Ἐν οἴνῳ ἀλήθεια, id est In vino veritas passim apud autores vsurpatum adagium significans ebrietatem animi fucum tollere et quicquid in pectore conditum est, in apertum proferre. Vnde diuinae literae vetant vinum dari regibus, quod ibi nullum sit arcanum, vbi regnet ebrietas. Plinius libro xiiii., capite xxii. scripsit vinum vsqueadeo mentis arcana prodere, vt mortifera etiam inter pocula loquan- tur homines et ne per iugulum quidem redituras voces contineant. Vulgoque, inquit, veritas attributa vino est. Celebratur et Persae cuiusdam apophthegma, qui negauit tormentis opus esse ad exquirendum verum, vino enim rectius elici, quod approbans Horatius in Odis  Tu lene, inquit, tormentum ingenio admoues  Plerunque duro; tu sapientium  Curas et arcanum iocoso  Consilium retegis Lyaeo. Idem in Arte poetica:  Reges dicuntur multis vrgere culullis,  Et torquere mero, quem perspexisse laborent•  An sit amicitia dignus. Rursum alibi:  Quid non ebrietas designat? Operta recludit. Effertur et ad hunc modum [C] apud Athenaeum [I] libro ii. [A] paroemia Οἶνος καὶ ἀλήθεια, [B] id est Vinum et veritas. [I] Quod largius poti non tantum effu- tiunt sua arcana, verumetiam audacius in alios loquuntur. [H] Apud Plutarchum in vita Artaxerxis Sparamixas Mithridati per vinum quiddam insolentius elo- quuto: Φθόνος μὲν οὐδείς, ὦ Μιθριδάτα, ἐπεὶ• δέ φασιν Ἕλληνες οἶνον καὶ ἀλήθειαν εἶναι, id est Nulla quidem inuidia est, o Mithridates, caeterum quando Graeci dicunt, vinum et veritatem esse etc. [A] Celebratur a Graecis haec quoque senten- tia prouerbialis: Τὸ ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ νήφοντος, ἐπὶ τῆς γλώσσης τοῦ μεθύοντος, id est Quod in corde sobrii, id in lingua ebrii. Theognis:  Ἐν πυρὶ μὲν χρυσόν τε και ἄργυρον ἴδριες• ἄνδρες  Γινώσκουσ᾿· ἀνδρὸς δ᾿ οἶνος ἔδειξε νόον,  id est  Aurum atque• argentum fabris dignoscitur igni,  Vinum hominis prodens arguit ingenium. Athenaeus hunc senarium citat ex Euripide:  Κάθοπτρον γὰρ εἴδους χαλκός ἐστ᾿•, οἶνος δὲ νοῦ,  id est 141  Forma aere lucet, vina produnt pectora•. [C] Apud eundem Ephippus:  Οἴνου σε πλῆθος πόλλ᾿ ἀναγκάζει λαλεῖν,  Οὐκοῦν μεθύοντάς φασι τἀληθῆ λέγειν,  id est  Vis multa vini multa te cogit loqui,  Loqui proinde vera dicunt ebrios. [G] At idem libro x. refert Anacharsidis• dictum, Ὅτι ψευδεῖς δόξαι τοῖς μεθύουσι γίγνονται, id est Quod• falsae opiniones accidunt temulentis ac mox narrat quiddam haud infestiuum•. Quidam e conuiuis dixerat Anacharsidi, Vxorem duxisti admo- 142 dum deformem. At ille, Prorsus, inquit, idem mihi videtur, sed heus puer, por- rige poculum meracius, vt illam faciam formosam. Non solum igitur amanti, verum etiam ebrio | τὰ μὴ καλὰ καλὰ πέφανται, quemadmodum inquit Theocri- tus. Atqui verum qui potest dicere, qui labitur rerum iudicio? Sed veritas non semper respondet mendacio, verum interdum simulationi. Potest autem fieri, vt ex animo loquatur, qui tamen falsum dicat, et verum dicat•, qui non vere loqua- tur. Postremo prouerbium non sentit de insana temulentia, quae facit, vt quae fixa sunt, videantur ambulare et quae simplicia videantur multiplicia•, sed de moderata, quae dysopiam ac fucum excutit. [A] Alcibiades in Symposio Platonis: Τὸ δ᾿ ἐντεῦθεν οὐκ ἄν μου ἠκούσατε λέγοντος, εἰ μὴ πρῶτον μέν, τὸ λεγόμενον, οἶνος ἄνευ τε παίδων καὶ μετὰ παίδων ἦν ἀληθής, id est Quae vero nunc sequuntur, non prius audietis quam prouerbium illud recensuerim: Vinum et cum pueritia et sine pueritia veridicum est. Quibus ex verbis liquet idem de pueritia, quod de vino• prouerbio iactatum fuisse. Durat et hodie vulgo tale prouerbium non audiri verum, nisi a tribus hominum generibus: pueris, ebriis et insanis. Huc adscri- bendum arbitror versiculum illum prouerbialem:  Ἡ γλῶσσ᾿ ἁμαρτάνουσα τ᾿ ἀληθῆ λέγει,  id est  Verum solet prolapsa lingua dicere•. Nam verum esse creditur, quod exciderit imprudenti, quandoquidem id demum vacat fictionis suspicione. [I] Ex huiusmodi lapsu colliguntur et omina certioris fidei:  Saepe Neoptolemi pro nomine nomen Orestis  Exit et errorem vocis vt omen amo. Denique M. Tullius in Topicis inter ea, quae certam faciunt fidem, commemorat pueritiam, somnum, inprudentiam, vinolentiam, insaniam.

355

[A]

BOS IN LINGVA

618

c356-359 360 365   c366-373 370 375   a375-378 LB 269 380 385 390

Βοῦς ἐπὶ γλώττης, id est Bos in lingua. In eos, qui non audent libere, quod sen- tiant•, dicere. Translatum vel a robore animantis, quasi linguam opprimens non sinat eam eloqui. Vel hinc quod Atheniensium nomisma quondam bouis obtinuit figuram. [B] Item apud Romanos Seruius rex ouium ac boum effigie primus signauit aes autore Plinio libro decimooctauo, capite tertio. [G] Idem testatur Plutarchus in Problematibus rerum priscarum, quod priscis omnis fere possessio erat in gregibus et armentis. Vnde et a pecoribus dictam pecuniam volunt•. [A] Itaque qui mulctae pendendae metu deterriti reticerent aut qui pecunia corrupti loqui non auderent, bouem in lingua dicebantur habere. At Iulius Pollux nono De rerum vocabulis libro prouerbium hoc exponens his ferme consentanea com- memorat addens ipsum nomisma bouem vulgo vocari solere. Proinde in Deliacis spectaculis, si cui munus dandum erat, praeconem pronunciare solitum 'tot boues illi dabuntur'. Bouem autem valuisse duabus• drachmis Atticis, vnde fuisse, 143 qui crederent hoc nomisma Deliorum fuisse proprium, non Atheniensium. Addit item in Draconis legibus extare mentionem περὶ τοῦ ἀποτίνειν δεκάβοιον, id est de pendendis decem bubus, id est nummis• decem. Neque defuisse, qui senserint Homerum quoque de nomismate locutum, non de animante, cum ait:  Χρύσεα χαλκείων, ἑκατόμβοι᾿ ἐννεαβοίων. Verum hanc opinionem alio in loco refellit Iulius Pollux• ostendens illam fuisse 144 commutationem rerum citra nummos•. [G] Qui scripsit scholia in Homerum libro secundo tradit bouem apud priscos in honore fuisse quum multis de causis, tum praecipue• quod Apollini sacrum sit animal. Itaque in altera parte nomisma- tis | insculpebant bouem, in altera faciem regiam. [A] Adagium autem Iulius Pol- lux• effert ad hunc modum Βοῦς ἐπὶ γλώσσῃ βέβηκεν, [B] id est Bos in lingua ince- dit•, [A] admonens id dici solitum, vbi quis pecuniae causa taceret. Theognis:  Βοῦς μοι ἐπὶ γλώσσῃ,  id est  In lingua mihi bos. Philostratus in vita Apollonii: Γλῶττάν τε ὡς πρῶτος ἀνθρώπων συνέσχε βοῦν ἐπὶ αὐτῇ σιωπῆς εὑρὼν δόγμα, [B] id est Linguam primus hominum coercuit bouem in illa silentii• inueniens decretum. [A] De Pythagora loquitur•, silentii autore. Item in Scopeliano sophista: Καὶ οὐ χρὴ θαυμάζειν εἰ πεπεδημένοι τὴν γλῶττάν τινες καὶ βοῦν ἀφωνίας ἐπ᾿ αὐτὴν βεβλημένοι, id est Neque mirandum est, si quidam linguam habentes vinctam boue silentii eam occupante. [E] Extat apud Aeschylum in Aga- memnone:  Τὰ δ᾿ ἄλλα σιγῶ· βοῦς ἐπὶ γλώττης μέγας  Βέβηκεν,  id est  Taceo caetera; linguam occupauit bos quidem  Ingens.

[A]

ARGENTANGINAM PATITVR

619

395   c397-405 400 405

Ἀργυράγχην πάσχει, id est Argentanginam patitur. Superiori finitimum est, natum ex historia, quam refert Aulus Gellius in Noctibus Atticis atque item Plu- tarchus in vita Demosthenis. Ea est huiusmodi: Quum• aduersus Milesiorum legatos, qui auxilii petendi causa Athenas venerant, acriter in concione dixisset Demosthenes obsisteretque, quo minus impetraturi postulata viderentur, causa in diem posterum reiecta legati Demosthenem ipsum adierunt magnaque pecuniae summa, ne contra se diceret, redemerunt•. Postridie, quum• res denuo foret agenda, Demosthenes multa lana collo circumuoluto in concionem prodiit fin- gens sese συνάγχην•, id est anginam, pati. Eamque rem impedimento esse, quo minus ex more diceret. Tum e populo quispiam, cui simulatio subolebat, excla- mabat eum non συνάγχην, sed ἀργυράγχην pati. Est autem synanche morbi genus, quem vulgus medicorum deprauate squinantiam appellat. Hunc Aretaeus Cappadox• libro primo commemorat inter morbos acutos ostendens bifariam appellari vel κυνάγχην, quod id mali canibus sit familiare, vel συνάγχην, quod spi- ritum coartet ac praefocet.

410

[A]

EQVVS ME PORTAT, ALIT REX

620

c413-417 415 420

Ἵππος με φέρει, βασιλεύς με τρέφει,  id est  Me rex alit ac me portat equus. 145 Refertur inter Graecorum adagia atque addunt hinc natum. Iuuenis quidam sub rege Philippo stipendia faciebat. Is cum admoneretur, vt missionem peteret seseque a militia abdicaret, negauit se facturum his quidem verbis:  Ἵππος με φέρει, βασιλεύς με τρέφει,  id est Equus me portat, rex me alit, significans se commodissime viuere, vt qui et pedi- 146 bus alienis ingrederetur et aliena pecunia pasceretur. Huc allusit Horatius, cum in Epistolis sub Aristippi persona sic ait:  Rectius hoc et  Splendidius• multo est: equus vt me portet, alat rex. Quo quidem in loco Acron huius admonet prouerbii, cuius etiam meminit• Dio- genianus. [B] Apparet e tragoedia quapiam ascitum. Est enim carmen anapesti- cum dimetrum.

425

[A]

ETIAM CORCHORVS INTER OLERA

621

LB 270   c427-429   c429-431 430 435

Καὶ κόρχορος ἐν λαχάνοις, id est Etiam corchorus inter olera. Dici solitum in homines nullius precii, qui | tamen in numero aliquo studeant haberi. Nam κόρχορος oleris genus est vilissimi, quod Plinius libro vigesimoprimo in catalogo olerum recenset. Idem alibi commemorat inter herbas sponte nascentes. Scribit autem corchorum Alexandrini cibi herbam esse conuolutis foliis ad similitudi- nem mori multis remediis vtilem. [B] Meminit prouerbii Theophrastus libro De plantis septimo, capite septimo corchorum referens inter olera, quae vel cocta vel cruda possint edi, verum ob amaritudinem prouerbio esse infamem. [A] Suidas et Hesychius• autores sunt nonnullis piscem existimari corchorum, contemptissi- mum nulliusque precii, qualis sit hippurus. Aristophanes in Vespis: Κᾆθ᾿ ἥψαμεν• τοῦ κορχόρου, id est Deinde corchorum attigimus. Nec hic• tacuit interpres de prouerbio.

[A]

GRACVLVS INTER MVSAS

622

440   c443-450 445 450

Cui non dissimile videtur Κολοιὸς ἐν ταῖς Μούσαις, id est Graculus inter Musas. Indoctus• inter doctissimos, infantissimus inter eloquentissimos. Recte dicetur et in homines ostentatione falsae doctrinae sese iactitantes et viris eruditis impu- denter obstrepentes•. [B] Est enim graculus auis minime canora, sed tamen odiose garrula atque obstrepera. [A] Confine est his quod in Bucolicis ait Vergilius: Sed argutos inter strepere anser olores. Cygnos canoros esse sic omnium poetarum lite- ris est decantatum, vt nihil sit celebratius, etiam si nemini contigit hunc audire cantum•. [B] Nec desunt philosophi, qui huiusce rei rationem quoque reddere conentur. Aelianus addit eos non canere nisi flante Fauonio. [A] Vnde fertur etiam prouerbium Κύκνειον• ᾆσμα, id est Cygnea cantio. Contra anseres molesto 148 quodam stridore obganniunt. Proinde cum indoctus inter eruditos garrit, in tem- pore vsurpabitur adagium Anser inter olores.

[A]

IN LENTE VNGVENTVM

623

455 LB 271 461 465 470 475 480 485 490 495   a495-505 500   c502-504 505 510

Τὸν ἐπὶ φακῇ μῦθον, id est In lenticula fabuhm, subaudi 'narras'. Vbi quis men- tionem inducit vilis cuiuspiam et nihili hominis aliis de viris egregiis verba facien- tibus. Ad hunc quidem modum legitur in omnibus vulgatis exemplaribus apud A. Gellium• libro xiii., capite vigesimoseptimo•. Verum placet Hermolai castiga- tioni subscribere, qui locum hunc ita restituit, vt legat Τὸν ἐν φακῇ μύρον, id est In lente vnguentum. Quadrat autem in hominem aut in rem quampiam, quae neutiquam in tempore adhibeatur iis, quibus minime congruit. Veluti si philoso- phum iuuenum lasciuientium conuiuio misceas aut inter pocula de rebus graui- bus ac theologicis incipias disputare. Quemadmo|dum videlicet lenticulae, vili legumini, inepte quis admiscuerit vnguentum. [G] Siquidem autore Dioscoride et oculorum aciem ebetat, stomacho grauis, intestinis noxia•, neruis, pulmoni et capiti inimica gignit turbulenta insomnia•. [A] Dicetur etiam vbi plura inter se dissimilia confundentur. Verba Frontonis apud Gellium sunt haec: Videte tamen, ne existimetis semper atque in omni loco mortales multos pro multis hominibus esse dicendum, ne phne fiat Graecum illud de Varronis satyra prouerbium Τὸ ἐν φακῇ μύρον, id est In lente vnguentum. Idem vsurpauit M. Tullius libro Ad Atticum primo. Legati, inquit, cum autoritate mitterentur, qui adirent Galliae ciuitates darentque operam, ne eae cum Eluetiis se iungerent. Legati sunt Q. Metellus Creticus et L. Flaccus τὸ ἐπὶ τῇ φακῇ μύρον Lentulus Clodiae filius. Tametsi hic quoque locus eodem mendo laborat, quo Gellianus ille. Citatur autem adagium• ab Aris- totele in libro De sensu et sensili: Ἀληθὲς γὰρ ὅπερ Εὐριπίδην εἶπε σκώπτων Στράτις ὅταν φακῆν ἕψηται μὴ ἐπιχεῖν• μύρον, id est Nam verum est, quod ait Stra- tis Euripidem taxans, vbi lenticula coquitur non oportere vnguentum infundere. [C] Quo sane loco quae portenta habeant nostri vulgati codices, nihil attinet hic commemorare. [A] Citat et Athenaeus [C] libro Dipnosophistarum iiii.:  Παράνεσαι σφῶιν• τι βούλομαι σοφόν·  Ὅταν φακῆν ἕψητε, μὴ ᾿πιχεῖν μύρον,  [G] id est•  Vos admonere callidum quiddam volo,  Vbi lens coquitur, vnguenta ne qua infundite•, [A] ex Phoenissis• Stratidis, comici poetae. Citat et ex Sopatri Necya: 150  Ἴθακος Ὀδυσσεύς, τὸ ἐπὶ τῇ φακῇ μύρον,  Πάρεστι· θάρσει•, θυμέ,  [B] id est  Ithacensis Vlysses in lente vnguentum  Adest; aude, anime. [A] Adducit et Clearchum prouerbiorum collectorem, qui hoc quoque recensue- rit [G] prouerbii titulo• [A] Τὸ ἐν φακῇ μύρον, [C] addens extare apud Varronem complureisque Latinorum vsos• eo prouerbio, quibus incognitum tamen sit, vnde Varro desumpserit eum iambicum. [A] Huc mihi videtur Aristophanes allusisse, cum ait ἐν Εἰρήνῃ:  Κἀπιφυτεύσεις ἕρπυλλον• ἄνω  Καὶ μύρον ἐπιχεῖς,  [B] id est Praeterea• seres serpyllum sursum et vnguentum• infundes. [A] Porro vnguentum intelligo oleum odoratum ac velut vnguentarium. Alioqui plebeium oleum admiscere lenti nihil prodigiosum. [G] Athenaeus libro ii. citat hunc trimetrum ex Eupolide:  Ὄψω πονηρῷ πολυτελῶς ἠρτυμένῳ,  id est  Conditum opipare vile malumque opsonium. Est autem apud scriptores hoc legumen cum primis celebre, quemadmodum bul- bus, cepe et allium; nonnulli etiam encomium lentis scripsere. Quaedam per se pulchra• sunt, quae tamen sibi non congruunt. Elegantis igitur est scire quid cui conueniat. Diocles philosophus habitus est ὀψοφάγος. Hic cuidam interroganti, vter piscis esset melior congrus an labrax - nobis dictus lupus - alter, inquit, elixus, alter assus. Sic Flaccus• de poeta: Bello malus, vtilis vrbi. Quoties munus delegatur minus accommodo, apte dixeris ἐν φακῇ μύρον. Adiicietur et hoc. Apud autores dictionem hanc comperio varie scriptam nunc acute φακήν nunc circun- flexe φακῆν, quod cum tam crebro occurrat, vix inscitia casuue factum videri potest. Vnde coniicio φακῆν dictam ex contractione pro φακέαν. Nam φακέας legimus apud Athenaeum. Idem λεοντῆν dictam admonet pro λεοντέαν. Haec igi- tur quibus placet origo, malunt dicere φακῆ, quibus magis placet forma commu- nis origine neglecta scripserunt φακή et φακήν.

[A]

ANVLVS AVREVS IN NARIBVS SVIS

624

LB 272 515 520 525 530 535

Huic pene cognatum est illud quod extat in prouerbiis Hebraeorum: Anulus aureus in naribus suis. | [B] Sic enim habetur• Prouerbiorum cap.• xi.: Circulus aureus in naribus suis mulier pulchra et fatua. [A] Vbi res quaepiam per se prae- clara illic adhibetur, vbi minime addecet. Vt si stulto contingant opes, fatuae forma, genus ignauo, eloquentia viro improbo, magistratus imperito. His enim rebus non modo non ornantur, verum etiam magis ridiculi fiunt. Olim autem anulis quibusdam aureis in• auriculas insertis ornari sese credebant, maxime bar- 151 bari. Inseritur et suillis naribus anulus aereus, quo minus noceant• agris rostri suf- fossione, quae peculiaris est huic animanti; quapropter et agricolationem mons- trasse creditur. Quod si anulum aureum rostro suillo inseras, res sit oppido quam ridenda. Celebratur apud Graecos Menandri versiculus ab hac sententia non admodum abhorrens:  Μισῶ πονηρόν, χρηστὸν ὅταν εἴπῃ λόγον,  id est  Odi improbum, qui verba proloquitur proba. Huc pertinet illud, quod memorat in Noctibus A. Gellius•. Cum quispiam impro- 152 batae famae vir sententiam dixisset reipublicae conducibilem, iusserunt eandem ab alio quopiam integro bonoque viro pronunciari atque illius nomine decerni, quod absurdum existimarent a malo viro bonum consilium aut bonam senten- tiam proficisci. [G] His adiungendum est illud Antiphanis apud Athenaeum libro vi.:  Σαπρὸν σίλουρον ἀργυροῦς πίναξ ἔχων,  id est  Putrem silurum quadra habens argentea•. [H] Quidam silurum existimant eum esse, quem nunc vulgo sturionem dicimus, piscem multo omnium laudatissimum.

[A]

IN EBVRNA VAGINA PLVMBEVS GLADIVS

625

540	Huic confine est illud: Ἐν ἐλεφαντίνῳ κουλεῷ τὸ μολύβδινον ξίφος, id est In eburna vagina plumbeus gladius, natum ex Diogenis Cynici apophthegmate•. Nam cum adolescens• cum adolescens quispiam insigni forma foedum quiddam atque obscoenum dixisset, Ex eburna, inquit, vagina plumbeum• gladium educis.

[A]

OMNIA OCTO

626

545 550   c550-551   c552-554 555   c558-564 560 LB 273 566

Ἅπαντ᾿ ὀκτώ, id est Omnia octo. Cum nihil deesse significamus aut cum multa inter se similia videntur. Paroemiam hinc natam existimant. Stesichorus poeta in oppido Catana splendide sepultus fertur monumento• diligenti quadam ratione ex omnibus octonis constructo, octo columnis, octo gradibus, angulis octo. Atque hinc prouerbium increbuisse Ἅπαντ᾿ ὀκτώ. Meminit huius et Iulius Pollux in nono agens de lusu taxillorum, quem ait numeris constare, in quibus sit vnus, qui Stesichorius appelletur, nimirum octo, idque cognominis sumptum esse ab eius monumento•. Sunt qui dicant eum, qui Corinthios in vnam ciuitatem coegit, ciues vniuersos in octo tribus distribuisse atque hinc ortum vulgi sermonem. Neque desunt qui scribant idque Euandro, vt citant, autore octo deos esse, qui rerum imperent summae: ignem, aquam, terram, coelum, lunam, solem, Mithram, noctem. Mithram autem Persae eundem cum sole existimant. Rursum alii dicunt octo fuisse certaminum species in Olympiis atque inde ductum ada- gium Omnia octo. [B] Quod si nobis quoque conceditur in aenigmate diuinare, non absurde natum videri potest a fabula, quam narrat Plutarchus in commenta- rio De daemonio Socratis. Deliis ac caeteris Graecis oraculo responsum fuisse apud Aegyptios ita demum malorum finem fore, si aram, quae in Delo erat, duplassent. Qui cum non intellexissent, quid sibi vellet oraculum, ridicule dupla- tis singulis arae lateribus imprudentes solidum octuplum effecerunt ob inscitiam proportionis, quae longitudine duplum reddit. Caeterum hac in re consultus Plato, geometriae cum primis peritus, respondit deum Graecis imperitiam expro- brasse, monere, vt geometriae darent operam. Delectatum apparet hoc prouerbio Heliogabalum imperatorem, cui morem• | hunc fuisse scribit Aelius Lampridius, 153 vt simul ad coenam vocaret octo caluos, octo luscos, octo podagrosos, octo sur- dos, octo nigros, octo praelongos et octo praepingues et obesos.

[A]

OMNIA IDEM PVLVIS

154627

570

Πάντα μία κόνις, id est Omnia idem puluis. De indiscreta similitudine. Lucianus: Ἀλλὰ πάντα μία ἡμῖν κόνις, φασί, id est Quin nobis omnia idem, quod aiunt, puluis, alludens ad defunctorum cineres, inter quos nihil apparet discriminis. Confine illi, quod alio demonstrabimus•, Eiusdem farinae. [B] Siquidem anti- qui farinam pollinem vocabant.

[A]

CVRRVS BOVEM TRAHIT

628

575 580

Ἡ ἅμαξα τὸν βοῦν ἐλαύνει, id est Currus bouem trahit. De re, quae praepostere geritur. Veluti si vxor praescribat marito, si discipulus reprehendat praeceptorem, si populus imperet principi, si ratio pareat affectui. Lucianus in Terpsione: Νῦν δὲ τὸ τῆς παροιμίας ἡ ἅμαξα τὸν βοῦν πολλάκις ἐκφέρει, id est Nunc id euenit, quod vulgo dici• solet: plaustrum saepenumero bouem ipsum aufert. Translata metaphora a plaustris per decliue retro labentibus vnaque secum bouem auferentibus.

[A]

AB EQVIS AD ASINOS

629

585

Ἀφ᾿ ἵππων ἐπ᾿ ὄνους, id est Ab equis ad asinos. Vbi quis a studiis honestioribus ad parum honesta deflectit, veluti si quis e philosopho cantor, e theologo grammati- cus, e mercatore caupo, ex oeconomo coquus, e fabro fieret histrio. Quadrabit item, vbi quis e conditione lautiore ad abiectiora deuenerit. Procopius sophista in epistola quapiam: Τὸ δὴ λεγόμενον ἀφ᾿ ἵππων ἐπ᾿ ὄνους μεταβεβήκαμεν, id est Iuxta prouerbium ab equis ad asinos transiuimus.

[A]

AB ASINIS AD BOVES TRANSCENDERE

630

590 595 600

Huic diuersum est illud Plautinum: Ab asinis ad boues transcendere, pro eo, quod est ex humiliore conditione ad ditiorum partes transire. Sic enim apud Plautum in Aulularia Euclio, cuius pauperculi diues quidam expetebat affinitatem:  Venit hoc mihi in mentem, Megadore, te esse hominem diuitem,  Factiosum, me item esse hominem pauperum pauperrimum.  Nunc si filiam locassim meam tibi, in mentem venit  Te bouem esse et me esse asellum. Vbi tecum coniunctus siem,  Vbi onus nequeam portare pariter, iaceam ego asinus in luto,  Tu me bos haud magis respicias natus quam si nunquam siem.  Et te vtar iniquiore et meus me ordo irrideat,  Neutrobi habeam stabile stabulum, si quid diuortii• fuat.  Asini me mordicus scindant, boues incursent cornibus.  Hoc magnum periculum est me ab asinis ad boues transcendere. Hactenus Plautus. Videtur allegoria ex apologo quopiam mutuo sumpta, qui mihi in praesentia non succurrit.

[A]

AB ASINO DELAPSVS

155630a

605 610 615 620 LB 274 625 630 635

Ἀπ᾿ ὄνου καταπεσών, id est Ab asino delapsus. In eos dicitur, qui inconsulte quip- piam agunt et imperite, aut in eos, qui a praesentibus commodis, quibus ob inscitiam vti nesciunt, excidunt. Est autem in Graecis verbis faceta allusio ad finitimam orationem mutato accentu ἀπὸ νοῦ, id est a• mente delapsus tanquam vecors et mentis impotens. Vtitur hoc adagio Plato libro De legibus iii.: Δεῖν φαίνεται ἔμοιγε οἱόνπερ ἵππον τὸν λόγον ἑκάστοτε ἀναλαμβάνειν, καὶ μὴ καθάπερ ἀχάλινον κεκτημένον τὸ στόμα, βίᾳ ὑπὸ τοῦ λόγου φερόμενον κατὰ τὴν παροιμίαν ἀπό τινος ὄνου• πεσεῖν, id est Mihi sane videtur sermo velut equus vndiquaque re- 156 stringendus•, ne tanquam os habens effrene impetu abreptus iuxta prouerbium ab asino tanquam a mente excidat. Vtitur item• Plutarchus in Gryllo. Rursum Aristo- phanes in Nubibus:  Κακῶς γὰρ ὄντως εἶχες, ὥς γέ μοι δοκεῖς.  Ἵππους γ᾿ ἐλαύνων ἐξέπεσον νὴ τοὺς θεούς.  Τί δῆτα ληρεῖς ὥσπερ ἀπ᾿ ὄνου ἐκπεσών;  id est  Mali, vt videtur, accidit tibi quippiam.  Ita per deos equos agens miser excidi.  Quid haec ita vt delapsus asino blatteras? Primus versus dicitur a Strepsiade danistam irridente, quod pecuniam filio suo mutuo datam repetat. Alter est danistae iuuenem tacita illusione• notantis, qui stu|dio alendorum equorum pecuniam eam absumpserat. Tertius rursum Strep- siadis dicentis illum delirare, perinde quasi non ab equis, sed ab asino decidisset, hoc est ἀπὸ νοῦ, id est a mente. [C] Quandoquidem et Latinis mente lapsi• dicun- tur, qui mente exciderunt. Suetonius in Augusto: Rectorem quoque solitus apponere aetate paruis aut mente lapsis. [A] Quidam huic quoque prouerbio huiusmodi affingunt fabulam. Duo quidam cum in desertis locis asinum quempiam forte fortuna nacti essent, contendere inter sese coeperunt, vter eum vti suum domum abduceret; nam vtrique pariter a fortuna videbatur obiectus. Hac interim de re illis inuicem altercantibus asinus sese subduxit ac neuter eo potitus est. Atque• hinc prouerbium natum autumant. Mihi magis placet in adagio captatam fuisse allusionem, de qua diximus, maxime quod animaduertam grammaticis id studio fuisse, vt omnibus adagiis fabulam aliquam aut historiam vel commentitiam adiungerent. [G] Vt autem Suetonius dixit mente lapsos, ita Vlpianus titulo De magistratibus conueniendis, facultatibus lapsos dixit, qui redacti essent ad inopiam•.

[A]

TELLVRIS ONVS

631

640 645 650 655 660 665

Γῆς βάρος, id est Terrae onus. De homine vehementer inutili, qui nihil aliud quam terram suo pondere grauet. Refertur inter adagia Graecanica natum ex Homero, apud quem Achilles Iliados σ hoc pacto loquitur indigne ferens ocium et quod non ineat praelium cum reliquis copiis:  Ἀλλ᾿ ἧμαι παρὰ νηυσὶν ἐτώσιον• ἄχθος ἀρούρης,  id est  Nauibus assideo telluris inutile pondus. Rursum in Odysseae υ:  Οἷον μέν τίνα τοῦτον ἔχεις ἐπίμαστον ἀλήτην  Σίτου καὶ οἴνου κεχρημένον οὐδέ τι ἔργων  Ἔμπαιον οὐδὲ βίης, ἀλλ᾿ αὔτως ἄχθος• ἀρούρης,  id est  Quem tandem nobis erronem adducis edacem  Enectumque fame vinique et panis egenum, 157  Artibus edoctum nullis neque viribus vllis  Pollentem ac• tantum telluris inutile pondus. Vtitur eo Plato in Theaeteto: Οἴονται γὰρ ἀκούειν ὅτι οὐ λῆροί εἰσιν γῆς ἄλλως ἄχθη, id est Existimant enim se non haberi pro nugis et inutilibus terrae one- ribus. [C] Nec illepidum nec prorsus, ni fallor, ἀπροσδιόνυσον est, quod memorat Athenaeus libro octauo: Stratonicus quidam• citharoedus Corinthi peregrinabatur. Hunc cum anicula quaedam fixis oculis intueretur idque diu, tandem•, Quid, inquit, tibi per deos vis mater aut quid me sic continenter intueris? Demiror, inquit illa, si matris vterus• te decem menses ferre potuit, cum ciuitas angatur vnum duntaxat diem te portans. [G] In tales quadraret epitaphium, quod Timo- creontis Rhodii poetae, caeterum voracis ac bibacis, sepulchro inscriptum indicat 158 Athenaeus libro x.:  Πολλὰ πιὼν καὶ πολλὰ φαγὼν καὶ πολλὰ κάκ᾿ εἰπὼν  Ἀνθρώπους κεῖμαι Τιμοκρέων Ῥόδιος,  id est  Multum edi multumque bibi, mala plurima dixi in  Mortales, iaceo hic Timocreon Rhodius.

[A]

ARABIVS• TIBICEN

632

670 675 680 LB 275 685 690

Ἀράβιος αὐλητής, id est Arabius• tibicen, aut Ἀράβιος ἄγγελος, id est Arabius nun- cius. In eos dici solitum, qui a semel coeptis nunquam desistunt. Quod vitii Flac- cus cantoribus peculiare esse scripsit, vt iussi cantare nunquam adducantur, vt incipiant; si iniussi coeperint, nunquam desinant. Citatur ex Menandro•:  Ἀράβιον ἆρα ἐγὼ κεκίνηκα αὐλόν,  id est• Arabiam• ego Hercle tibiam excitaui. [B] Meminit adagii Iulius Pollux capite De loquacibus ad hunc modum: Ἀράβιος αὐλός, id est Arabia• tibia. [A] Citatur et Cantharus in Medea: Κιθαρωδὸν ἐξηγείρατο Ἀράβιον, id est Citharoedum exci- tauit Arabium•. Celebratur Graecis et hic versiculus de tibicine Arabio:  Δραχμῆς μὲν αὐλεῖ, τεττάρων δὲ παύεται,  id est  Drachma canit, sed quatuor compescitur, quod paululo precio prouocaretur ad canendum, non nisi magna mercede desis- teret. Adagium hinc natum existimant, quod olim tibiis canendi artem non | dis- cebant ingenui tanquam sordidam, sed hanc sola mancipia exercebant, quae ple- runque ex Arabia producebantur. Deinde ingenuis vsqueadeo placere coepit, vt indoctus haberetur quisquis huius esset rudis, donec Alcibiades tibias abiiceret oris deformitate conspecta ad speculum. [G] Conueniet et• in eos, qui laborant morbo, quem Graeci vocant ἀπεραντολογίαν, id est qui dicendi finem facere ne- sciunt•. [H] In quos extat illud Sophoclis:  Ἀνὴρ γὰρ ὅστις ἥδεται λέγειν ἀεί,  Λέληθεν αὑτὸν• τοῖς ξυνοῦσιν ὢν βαρύς,  id est  Quicunque gaudet continenter proloqui,  Is se grauem esse quotquot adsunt non videt.

[A]

ARTEM QVAEVIS ALIT TERRA

633

695   c696-699 700   c704-706 705 710 715 720

Τὸ τέχνιον πᾶσα γαῖα τρέφει, id est Artem quaeuis alit regio. Prouerbialis senten- tia, qua significatum est certissimum viaticum esse eruditionem aut artificium aliquod. Nam haec neque eripi possunt a latronibus et, quocunque terrarum abeas, te comitantur nihil adferentia sarcinae. Suetonius scribit aliquando Neroni praedictum a mathematicis fore vt imperio destitueretur. Vnde vocem illam Neronis celeberrimam extitisse Τὸ τέχνιον πᾶσα γαῖα τρέφει, quo maiore venia 159 meditaretur citharoedicam artem principi gratam, priuato necessariam. [C] Itaque cum intelligeret sibi pereundum, illud identidem dictitabat: Qualis artifex pereo, 160 velut indignum esset, qui tantus esset musicus, vt vbiuis gentium viuere posset, nunc fame ad mortem adigi. Nec enim assentior hoc loco interpretum sententiae, qui locum apud Suetonium hunc secus enarrant. Idem nullo conuicio magis offensus est quam quod quidam illum malum citharoedum appellasset. [A] Idem euenit Dionysio Syracusano• tyranno, qui imperio exutus Corinthi ludum aperuit ac pueros literas et musicam docuit. Apparet autem senarium esse, quem citat Suetonius, sed paucarum• syllabarum commutatione deprauatum; fortassis sic re- stituetur:  Τὸ τέχνιόν γε πᾶσα γαῖα ἐκτρέφει. Fertur inter Graecorum sententias huiusmodi senarius ab hoc prouerbio non admodum dissidens:  Λιμὴν ἀτυχίας ἐστὶν ἀνθρώποις τέχνη,  id est  Ars ipsa inopiae portus est mortalibus, hoc est vnicum confugium in egestate ars est•. [B] Vnde qui sapiunt, etiam si sup- petat abunde res familiaris, tamen liberos suos opificium aliquod discere cogunt, quo si contingat, vt fortuna auferat opes aut in exilium ire iubeantur, sit quo sibi victum parent. At nunc plerique, quibus domi nihil est, in diuitum familiis consenescunt, vnde si pellantur, aut mendicandum sit aut tollendum, quod non posuerunt, contra Platonis legem. [D] Qui scripsit Cornucopiae, Latinum citat simillimum huic prouerbium, opinor, vulgo iactatum: Sua cuique ars pro viatico est. Honestissimum sane viaticum, modo ars sit honesta. Caeterum nunc passim obambulant, quibus nulla est ars, sed condonationes ac dispensationes, vt vocant, emptas [I] ac reuendendas [D] pro viatico circumferunt.

[A]

NON ERAS IN HOC ALBO

634

725 730   a731-735 735 LB 276 740 745

Non eras in hoc albo, hoc est• Non eras in hoc numero. Translatum ab albata• tabula, in qua quondam scribebantur nomina iudicum. Plinius in praefatione Historiarum mundi: Cum hanc operam condicerem, non eras in hoc albo, id est non eras in eorum numero, quos haec lecturos credebam. Erat et album praeto- ris, in quo leges et formulae describebantur. Pandectarum libro primo titulo De edendo• ex Vlpiano: Eum quoque edere Labeo ait, qui producat aduersarium suum ad album et demonstret, quid dictaturus sit. [F] Atque hoc sane loco aduersarium non declarat eum, quicum lis est, sed tabulas ex tempore notatas memoriae gra- tia. In quem sensum M. Tullius vsus est in oratione pro Roscio idque non semel. Andreas Alciatus existimat legendum aduersaria, non aduersarium libro Dispunc- 162 tionum tertio•. [A] Item secundo eiusdem operis libro, titulo primo multa fit mentio de albo. Quintilianus libro Institutionum xi.: Quorum alii se ad album et rubricas transtulerunt videlicet leguleios et formularios irridens, qui | non ex libris iurisprudentium, sed ex albo praetoris iuris scientiam discerent•. T. Liuius• decadis primae libro nono: Ciuile ius repositum in penetralibus pontificum euulgauit• fas- tosque circa forum in albo proposuit, vt, quando lege agi posset, sciretur. Apuleius Metamorphoseos libro vi. meminit albi. Siquidem Iouem adlocuturum deos ita facit exordiri: Dei conscripti Musarum albo. Quibus in verbis mihi subesse videtur obscura quidem, sed faceta allusio scriptoris ad deos a poetis confictos, quasi ii demum in deorum numero sint, quos illic Musae, quibus afflati scribunt poetae, constituerint.

[A]

OLEO TRANQVILLIOR

635

750 755   c757-761 760 765   c766-769

Oleo tranquillior. Hyperbole prouerbialis in homines minime iracundos lenique ingenio praeditos a liquoris natura sumpta, quo nihil magis tacitum magisque lene. Plautus in Poenulo:  Ita hanc canem faciam• tibi oleo tranquilliorem. [B] Est autem vsqueadeo tranquilla olei natura, vt mare quoque rem omnium saeuissimam tranquillet, atque ob id vrinantes aiunt• oleum ore spargere, quod mitiget elementi naturam asperam lucemque deportet. Autor est Plinius libro secundo. Idem confirmat Plutarchus et cur ita fiat, rationem reddit in libello De causis naturalibus. Rursus• in Conuiuialium quaestiuncularum decade sexta cau- sam adferens, cur Homerus inter tot liquores oleum duntaxat appellarit• ὑγρόν, id est humidum siue liquidum, ostendit oleo nihil inesse asperum, sed vndique lene esse et ob id maxime reddere imagines more speculorum. Praeterea nec motum aut percussum strepit quemadmodum humores reliqui nec luctatur cum igni, sed tacite pascit. Denique non est alius liquor, qui tam late diffundatur, cum inungi- tur corpori, aut serius siccescat aut aeque• molliat ac leniat. [A] Vtitur hoc adagio et Plato in Theaeteto• de scientia, placida ingenia, quae leniter ac tranquille ad disciplinas et disputationes accedunt, oleo molliter fluenti comparans: [H] Ὁ δὲ οὕτω λείως τε καὶ ἀπταίστως καὶ ἀνυσίμως ἔρχεται ἐπὶ τὰς μαθήσεις καὶ ζητήσεις μετὰ πολλῆς τῆς πραότητος οἷον ἐλαίου ῥεῦμα ἀψοφητὶ ῥέοντος, ὥστε θαυμάσαι τὸν τηλικοῦτον ὄντα οὕτω ταῦτα διαπράττεσθαι, id est At hic adeo leniter ac cir- cumspecte simulque expedite ingreditur ad disciplinas quaestionesque multa cum mansuetudine olei in morem citra strepitum fluentis, vt admireris tantus cum sit haec ad eum modum agere.

770

[A]

AVRICVLA INFIMA MOLLIOR

636

775

Huic simillimum, quod M. Tullius vsurpat in epistolis [E] ad Q. fratrem libro secundo, [A] Tu, inquiens, quemadmodum me censes oportere esse in republica et in nostris inimicitiis, ita et esse et fore auricula infima scito molliorem. [G] Ammianus 164 libro decimonono: In aliis nimium seuerus in hoc titulo ima, quod aiunt, auricula mollior. [A] Translata metaphora ab ea auriculae parte, qua non est aliud in humano corpore mollius aut flexibilius lentiusque, vt quae nec osse rigeat neque carthilagine• durescat neque neruis intendatur.

[A]

APIO MOLLIOR AVT MITIOR

637

780	Ἀπίου πεπαίτερος, id est Apio mitior. Simili figura dictum est a Theocrito:  Καὶ θὴ μὰν ἀπίοιο πεπαίτερος,  id est  Etiam certe apio mansuetior•. Est autem apius Graecis raphanus aut pyri genus.

[A]

SPONGIA MOLLIOR

638•

785 790   c791-794   a784-790 LB 277 796 800

Eiusdem est generis Τῆς σπογγιᾶς μαλακώτερος, id est Spongia mollior. Sic enim assentator quispiam loquitur apud comicum quempiam citante Plutarcho in commentario De discrimine adulatoris et amici:  Ἐμέ, Νικόμαχε, πρὸς τὸν στρατιώτην τάξατε,  Ἂν μὴ ποιήσω πέπονα μαστιγῶν ὅλον,  Ἂν μὴ ποιήσω σπογγιᾶς μαλακώτερον  Τὸ πρόσωπον,  [B] id est  Nicomache•, me isti militi opponas velim,  Nisi pepona loris, quantus est, effecero,  Nisi spongia illi molliorem qualibet  Reddidero vultum. | [C] Ad eundem modum dicebant pepone mollior. Theopompus apud Athenaeum libro secundo: Μαλακώτερα πέπονος καὶ σικύου• μοι γέγονε, [G] id est Molliora mihi pepone et cucumere facta sunt•. [C] Ad hanc formam pertinet, quod idem citat ex Epicharmo: Πραότερος ἔγωγε μαλάχης•, id est Mitior equidem malua, quod ea herba vim habeat leniendi. [B] Item cinaedo• mollior. Plautus in Aulularia:  Ita fustibus sum mollior magis quam vllus cinaedus•. 166 Nam prisci saltatores et pantomimos cinaedos• vocabant, quod cum gesticulatione canerent. Similiter Catullus: Cinaede• Thalli mollior cuniculi capillis.

[A]

FELICIBVS SVNT ET TRIMESTRES LIBERI

639

805 810 815

Τοῖς εὐτυχοῦσι καὶ τρίμηνα παιδία,  id est  Felicibus sunt et trimestres liberi. Senarius prouerbialis in principum ac diuitum felicitatem, quibus per adulatio- nem omnia laudi vertuntur quique sibi nihil non licere putant, adeo vt quod in homine plebeio• perinde vt summum scelus damnatur, in illis virtutis titulo cele- bretur. Vnde nata sit paroemia, Suetonius Tranquillus declarat Claudii Caesaris vitam his verbis exordiens: Patrem Claudii Caesaris Drusum, olim Decimum, mox Neronem praenomine, Liuia, cum Augusto grauida nupsisset, intra mensem tertium peperit, fuitque suspicio ex vitrico per adulterii consuetudinem• procreatum. Statim certe vulgatus est versus  Τοῖς εὐτυχοῦσι• καὶ τρίμηνα παιδία,  id est  Potentibus sunt mensium et partus trium. Nam mense septimo, decimo et vndecimo legitimi sunt partus, quarto et octauo neque vitales fere et perquam rari; mense tertio nulli partus editi leguntur. Autor Plinius lib. vii., ca. 5.

820

[A]

AVREM VELLERE

640

825 830 835 840

Aurem vellere veteres dicebant admonere a prisco ritu sumpta figura, quo in ius ducturi quempiam aurem vellicabant attestantes eum, quem quasi testem memi- nisse volebant. Inde Horatianum illud in Sermonibus: Et licet antestari•, ego vero / Oppono auriculam. Siquidem vt frons antiquitus erat sacra Genio, veluti scribit in Maronis Silenum• Seruius, vt digiti Mineruae•, genua Misericordiae, ita auris Memoriae deae, quam Graeci Μνημοσύνην vocant. Vergilius in Sileno•:  Cum canerem reges et praelia, Cynthius aurem  Vellit et admonuit: pastorem, Tityre, pingues  Pascere oportet oues, diductum dicere carmen. Quod imitatus Calphurnius in Bucolicis:  Vellit nam saepius aurem  Inuida paupertas et dicit vilia cura. Non nihil decoris adiunxit prouerbio Calphurnius, quod ad rem transtulit. Quanquam potest paupertas hoc loco pro dea accipi. [B] Seneca libro De benefi- ciis quarto•: Nec tanquam munus dabo, sed verba mea redimam et aurem mihi per- 167 uellam; [G] damno castigabo promittentis temeritatem. Rursus libro 5.•: Loquar mecum et mihi aurem peruellam•, [C] hoc est ero mihi ipsi monitor, [G] ne simili- ter peccem•. [B] Vtitur in hunc modum et aliis aliquot locis vt in epistola qua- dam: Sit ergo aliquis custos et aures subinde peruellat abigatque rumores et reclamet populis laudantibus.

820

[A]

ALTER HERCVLES

168641

845   c849-852 LB 278 851   c853-859 855   c859-863 860   a859-870 865 870 875 880 885 890

Prouerbialis hyperbole Οὗτος ἄλλος Ἡρακλῆς, id est Hic alter Hercules. De viro praestrenuo• ac laborum tolerantissimo. Extat hoc titulo fabula• quaepiam ex Menippeis• Terentii Varronis, mirum ni prouerbiali•. Aristoteles libro Moralium Eudemiorum vii.: Ὁ γὰρ φίλος βούλεται εἶναι, ὥσπερ ἡ παροιμία φησίν, ἄλλος Ἡρακλῆς, ἄλλος οὗτος, id est Nam amicus cupit esse, sicuti prouerbio dicitur, alter Hercules, alter hic. Plutarchus scribit id cognominis vulgo Theseo attributum, quod multa fortiter patraret exemplo Herculis. Laertius in vitis philosophorum ostendit et Cleanthem• philosophum alterum Herculem vulgo dictum fuisse, quod esset omnium laborum patientissimus, adeo vt noctu hauriendo e puteo aquam• victum diurnum pararet, vnde et Φρεάντλης dictus pro Cleanthe et nihilo tamen segnius egregiam operam interdiu nauaret philosophiae. Clearchus apud Zenodotum aliam fabulam adfert, vnde hoc sit natum adagium. Ait enim Bria- reum, qui et ipse Hercules dictus est, profectum Delphos sublatis inde thesauris aliquot ac monumentis• ex iis, quae eo in loco seruabantur, iuxta veterem quan- dam consuetudinem ad columnas, quas Herculis cognominant, sese contulisse atque itidem illis, quae illic erant, fuisse potitum. Deinde Tyrium Herculem venisse Delphos, vt oraculum consuleret, deumque respondisse Οὗτος ἄλλος Ἡρακλῆς, id est Hic alter Hercules, atque oraculum in adagionem abiisse. [F] Nec desunt, qui• huius dicti originem referant ad Titormum quendam bussequam, qui multis exemplis Milonem superarit. Is se• profitens superatum sublatis in coelum manibus dixit: Ὦ Ζεῦ, μὴ τοῦτον Ἡρακλῆν ἡμῖν ἕτερον ἔσπειρας; id est• Ο Iupi- ter, num hunc nobis Herculem alterum genuisti? Huc pertinet illud Theocriti in Pastoribus:  Φαντί νιν Ἡρακλῆι• βίην καὶ κάρτος ἐρίσδεν,  id est  Viribus Alcidae hunc certare et robore dicunt. Subiicitque pastor:  Κἤμ᾿ ἔφαθ᾿ ἁ μάτηρ Πολυδεύκεος ἦμεν• ἀμείνω,  id est  Me quoque Pollucem mater praecellere dixit. Erat enim hic excellens in pugilum certamine. [A] Et Graeculus adulator apud Iuuenalem diuitem imbecillum Herculi aequat Antaeum procul a tellure tenenti. Macrobius libro Saturnalium iii. scribit in hunc modum: Salios autem Herculi propter• vbertatem doctrinae altioris assignat, quia is deus et apud pontifices idem qui et Mars habetur. Et sane ita Menippea Varronis affirmat, quae inscribitur Ἄλλος οὗτος Ἡρακλῆς quia, cum de Hercule multa loqueretur, eundem esse ac Martem• probauit. [B] Apud Latinos quoque Ruticello• cuidam prodigiosis viribus Herculis nomen attributum. Is mulum suum tollebat, vt scribit• M. Varro citante Plinio libro vii. At Hippocrati medico, quod pestilentiam ab Illyriis venientem prae- dixisset, dimissis ad auxiliandum circa vrbes discipulis, Graecia ob meritum eos- dem decreuit honores quos Herculi; nam et is ἀλεξίκακος habitus est. Autor idem Plinius eodem libro. [A] Quin nomen hoc Herculis• videtur vulgari sermone ad 169 omnes viros egregie fortes transferri solere non aliter quam Catonis ad graues et sapientes. Nam Varro quadragintatres Hercules enumerat additque hoc nomine honoratos fuisse omnes, qui fortiter quippiam egissent. Testatur et Macrobius in Saturnalibus hoc nominis compluribus fuisse commune et ante Amphitryonis priuignum. [B] Sic et Achilles appellabantur insigni fortitudine• duces, quorum de numero fuit Lucius Sicinius• Dentatus ob ingentem fortitudinem Romanus 170 Achilles appellatus, quod centum et viginti praeliis cum hoste pugnasset nec vllam haberet cicatricem auersam. Autor A. Gellius• libro secundo, capite vnde- cimo. Denique rationem aut argumentum Achilleum vocant, quod sit insupera- bile et insolubile.

[A]

BIPEDVM NEQVISSIMVS

642

895 900 LB 279

Bipedum nequissimus, de homine vehementer improbato quique vel pecudes nequitia superet•. Dictum est in Regulum quendam oratorem, quem Plinius in Epistolis subinde suis pingit coloribus, vbi et adagium hoc refertur. [E] Sed ante hunc Cicero torserat in Clodium in oratione Pro domo sua: Hoc tu proscriptore, hoc consiliario, hoc ministro, omnium non bipedum solum, sed etiam quadrupedum impurissimo rempublicam perdidisti. [A] Consimili figura Alexander imperator apud Aelium Lampridium: Nuper certe, patres, meministis, cum ille omnium non solum bipedum, sed etiam quadrupedum spurcissimus Antonini nomen praeferret, Heliogabalum• significans imperatorum vnum omnium effoeminatissimum et quem optimo iure Romanum Sardanapalum possis dicere. Addit autem in hoc sermone | nominis generalitas gratam quandam et nouam ἔμφασιν, quemadmo- dum et nullum animal pro nullo homine vulgo dicimus.

905

[A]

ADAMANTINVS

643

910 915 920 925 930 935 940 945 950 LB 280 955

Ἀδαμάντινος, id est Adamantinus pro eo, quod est inexorabilis aut infatigabilis. Huic prouerbio incredibilis huius lapidis duricies locum fecit, de qua Plinius libro xxxvii. scribit ad hunc modum: Incudibus adamantes deprehenduntur ita respuentes ictum, vt ferrum vtrinque dissultet incudesque etiam ipsae dissiliant. Quippe duritia inenarrabilis est simulque ignium victrix natura et nunquam inca- lescens. Vnde et nomen indomita vis Graeca interpretatione accepit. Hactenus Pli- nius. Vnde quicquid inuictum atque inexpugnabile, id adamantinum vocamus. [B] Hesiodus:  Ἀλλ᾿ ἀδάμαντος ἔχει κρατερόφρονα θυμόν,  id est  Durus at his animus solido ex adamante creatus. [A] Theocritus in Amaryllide:  Καὶ κέ μ᾿ ἴσως ποτίδῃ ἐπεὶ• οὐκ ἀδαμάντινα ἐντί,  id est  Me quoque respiciet neque enim est adamantina forsan. Eodem pertinet, quod Homerus Vulcanum fingit adamantinis vinculis irretien- tem Venerem et Martem, quod Maro portas et columnas inferorum ex adamante fabricatus est. Socrates in Gorgia• Platonis rationes adamantinas vocat, id est inex- pugnabiles. [I] Rursus libro De republica x. ἀδαμαντίνως ἔχειν dixit pro firmiter tenere: Ἀδαμαντίνως δεῖ δὴ τὴν ταύτην δόξαν ἔχοντα εἰς Ἅιδου ἰέναι, id est Opor- tet nimirum adamantine sententiam hanc obtinentem ad inferos proficisci. [H] Plu- 171 tarchus in vita Dionis: Ἐκ δὲ τούτου προϊοῦσα καὶ νεμομένη κατὰ μικρὸν ἡ περὶ τὸ μειράκιον ἄνεσις τοὺς ἀδαμάντινους δεσμοὺς ἐκείνους, οἷς ὁ πρεσβύτερος Διονύ- σιος ἔφη δεδεμένην ἀπολιπεῖν τὴν μοναρχίαν ἐξέτηξε καὶ διέφθειρεν, id est Ex hoc autem progressa ac paulatim serpens circa adolescentem remissio adamantina illa vin- cula, quibus senior Dionysius dixerat se relicturum astrictam monarchiam soluit ac perdidit. [A] Horatius in Odis:  Quis Martem tunica tectum adamantina. Item• alibi:  Si figit adamantinos  Summis verticibus dura necessitas 172  Clauos. [G] Itidem Augustinus aduersus Manicheum: Sed cum ostendere coepero• certas necessariasque rationes, quae illas propositiones adamantinis, vt dicitur, catenis innexae consequuntur•. [A] Denique scriptoribus aliquot propter infatigatam studii tolerantiam adamantini cognomen inditum vt Didymo grammatico et Origeni theologo. [F] In consimilem sensum vsurpat Pindarus in Isthmiis encomio quinto laudans Lamponem quendam inter fortes fortissimum, qualis est Naxia cos inter reliquas:  Φαίης κέ νιν ἄνδρ᾿ ἐν ἀθληταῖσιν ἔμμεν  Ναξίαν πέτραις ἐν ἄλλαις  Χαλκοδάμαντ' ἀκόναν,  id est Diceres sane eum virum inter athletas esse Naxiam in caeteris saxis ferrique domitri- cem cotem. Plinius libro xxxvi., capite vii. meminit Naxii marmoris, quod diu fuit in precio et hinc cotes dictas naxias, quae in insula Cypro nascerentur. Est autem Naxus vna Cycladum haud• procul a Paro, cuius marmora celebrantur ob cando- rem. Pindari interpres ponit Naxum hanc in Creta, quid sequutus incertum. Pli- nius ponit Naxum oppidum in Sicilia. Stephanus indicat hoc nomen, vt pleraque sunt, compluribus locis esse commune. Addit Creticam cotem appellatam Naxiam, quae eadem dicta sit ναξίας. Subindicat autem hoc prouerbium magis pertinere ad diiudicandum et pro|dendum, quod fallebat, quam ad robur, quem- admodum ante de Lydio lapide diximus. Vnde considerandum, an in Plinio pro Cypro legendum sit Creta [G] aut Naxo•.

[A]

FERREVS, AHENEVS•

644

960 965 970 975 980 985

Simili figura ferrea atque ahenea• dicuntur, quae solida firmaque significamus. Ver- gilius:  Non mihi si centum linguae sint oraque centum,  Ferrea vox. Quo quidem in loco videtur expressisse illud Homericum ex secundo Iliados libro:  Οὐδ᾿ εἴ μοι δέκα μὲν γλῶσσαι δέκα δὲ στόματ᾿ εἶεν,  Φωνὴ δ᾿ ἄρρηκτος, χαλκοῦν δέ μοι ἦτορ ἐνείη,  id est  Non mihi si sint ora decem totidem quoque linguae,  Vox infracta animusque mihi simul aereus adsit. Horatius in prima epistola: Hic murus aheneus• esto. De decreto animi non conuellendo. Homerus Iliados Χ:  Ἦ γὰρ σοί γε σιδήρεος ἔνδοθι θυμός,  id est  Ferrea nimirum tibi mens in pectore clausa est. 173 Idem Odysseae Ε•:  Οὐδέ μοι αὐτῇ Θυμὸς ἐνὶ• στήθεσσι σιδήρεος, ἀλλ᾿ ἐλεήμων,  id est  Neque enim mihi• scilicet ipsi  Ferreus est animus sub pectore sed miserescens. Et Iliados Ψ, σιδήρεον μένος τοῦ πυρός, id est ferream incendii vim, dixit.  [G] Ἐν δὲ πυρὸς μένος ἧκε σιδήρεον,  id est  Ferrea vero ignis venit in praecordia virtus•. 174 [A] Paulo diuersius est, quod Cicero Attilium ferreum scriptorem vocat pro duro atque imperito. Nam in artibus dura dicuntur, quae parum sunt artificiosa, contra mollia, quae summa arte perfecta. Verba M. Tullii• libro De finibus primo sunt haec: Electram tamen male conuersam Attilii mihi legendam putem. De quo Licinius: ferreum scriptorem, Verum opinor scriptorem, vt tamen legendus sit. Eun- dem in libris De diuinatione durissimum• et malum poetam vocat.

[A]

CORNEA FIBRA

645

995

Neque dissimili figura dixit Persius: Neque enim mihi cornea fibra. Nam cornua• et durissima sunt et sensu carent [B] quemadmodum et vngues. Quanquam potest et a corno arbore corneum dici, cuius lignum durissimum esse constat. Persii carmen in prima satyra sic habet:  Non ego cum scribo, siforte quid aptius exit,  Quando haec rara auis est, si quid tamen aptius exit,  Laudari metuam; neque enim mihi cornea fibra est. [A] Vnde qui carent humanis affectibus robur, adamantem, silicem, ferrum, cornu in pectore gestare dicuntur.

[A]

AIACIS RISVS

646

1000 5 10 LB 281   c11-18 15 20

Αἰάντειος γέλως•, id est Aiacinus risus. In eos, qui temere ac vecorditer rident. Id quod apposite dicetur in homines mortiferis voluptatibus gaudentes breui peritu- ros aut qui malefactis gaudent mox poenas daturi. Cuiusmodi risum eleganter describit Homerus in Odysseae Y:  Μνηστῆρσι δὲ Παλλὰς Ἀθήνη  Ἄσβεστον γέλον ὦρσε•, παρέπλαγξεν• δὲ νόημα·  Οἳ δ᾿ ἤδη• γναθμοῖσι γελοίων ἀλλοτρίοισιν•,  Αἱμοφόρυκτα δὲ δὴ κρέα ἤσθιον•, ὄσσε δ᾿ ἄρα σφέων  Δακρυόφιν πίμπλαντο, γόον δὲ ὠΐετο θυμός,  id est  Deinde procis risum commouit diua Minerua,  Haud compescendum mentemque excussit, at illi  Protinus attoniti malis risere alienis.  Mandunt interea tabentes sanguine carnes.  Lumina complentur lachrymis mens anxia moeret. | Adagium natum est ex historia Aiacis. Is adeo grauiter tulisse legitur Vlyssem sibi praelatum in capessenda successione armorum Achillis, vt prae dolore in insa- niam versus sit. Itaque gladio destricto• in gregem pecorum insiliit existimans sese Graecorum copias caedere. Tum duos quosdam maximos sues a trabe suspensos flagris cecidit arbitrans hos esse Agamemnonem atque Vlyssem, quorum alteri vt 175 iudici, alteri vt victori potissimum erat iratus. His igitur suibus plurimo cum risu insultauit addens conuicia quaecunque suggerebat splendida bilis. Deinde postea quam resipuisset partim pudore partim metu sibi mortem consciuit. Nec intem- pestiuiter torquebitur in eos, quibus risus oboritur nulla de causa, quem vulgo dicunt aut insaniae aut stultitiae argumentum esse. Attestatur et senarius ille prouerbialis:  Γελᾷ δ᾿• ὁ μῶρος, κἄν τι μὴ γελοῖον ᾔ,  id est  Ridet fatuus, vt nulla risus causa sit.

[A]

CANIS VINDICTAM

176647

25   c27-35 30 35 40 45   c47-56 50 55   c58-60 60 65 70 75

Κυνὸς δίκην, id est Canis vindictam. Macedonicum adagium in eos, qui praeter expectationem poenas dant iis, quos aliquando laeserunt. Natum ab Euripidis tragici poetae interitu. In Macedonia vicus quispiam est, qui Thracum dicitur, propterea quod olim a Thracibus sit inhabitatus. Hic• cum canis quidam Archelai regis aberrasset, Thraces de more suo mactatum• sacrificarunt ac deuorarunt. Quod vbi comperisset Archelaus, talentum eis mulctam• dicit•. Verum cum illi soluendo non essent, Euripidem subornarunt, qui regem exoraret, vt sibi mulc- tam• remitteret ita vt fecit. Postea vero cum Euripides in sylua quadam solus esset et Archelaus a venatu reuerteretur, canes Euripidem cinctum discerpserunt deuo- raruntque. Existimatum est autem eos canes ex eo prognatos fuisse cane, quem Thraces sacrificarant. Hinc adagium apud Macedonas increbuit Canis vindictam, subaudiendum 'passus est' aut aliud commodius. [B] Valerius Maximus libro ix., capite De morte non vulgari refert Euripidem, cum ab Archelao rege Macedo- num coenae adhibitus fuisset, domum a conuiuio repetentem a canibus fuisse discerptum. Eos canes ab aemulo quopiam immissos fuisse confirmat A. Gellius• Noctium Atticarum libro xv., capite vigesimo. Suidas addit hos• aemulos fuisse Arrideum Macedonem et Crateuam• Thessalum poetam, quos Euripidis gloria vrebat. Hi finxerunt eum a regiis canibus dilaceratum fuisse. Sunt qui narrent eum non a canibus, sed a mulieribus fuisse dilaniatum, cum intempesta nocte Craterum adolescentem peteret, Archelai amasium. Testatur enim et Gellius Euripidem μισογύνη, id est mulierum osorem, fuisse. Sed quod ad superiorem atti- net opinionem, fabulam non vsquequaque dissimilem narrat• Plutarchus in dia- logo De comparatione terrestrium animantium et marinorum. Pyrrhus, inquit, rex iter faciens canem repperit• corpus hominis interfecti seruantem, cumque cognouisset eum tertium iam diem impastum manere nec a cadauere diuelli, ius- sit extinctum sepeliri, canem secum adducendum curauit. Paucis post diebus militum delectus est actus omnesque regem sedentem praeteribant. Aderat et canis quietus interim, donec domini interfectores praetereuntes conspicatus est. In hos protinus iratus cum clamore irruit ac saepius allatrauit subinde respectans Pyrrhum, adeo vt non solum ipsi Pyrrho, sed et omnibus, qui aderant, suspicio nasceretur. Proinde cum et aliae nonnullae coniecturae, ita vt fit, accederent aliunde, duo comprehensi sunt et facinus confessi supplicio sunt affecti. Addit et Hesiodi interfectores ab ipsius cane proditos supplicium dedisse. Subiicit his quod sua me|moria dicit accidisse. Quidam irrupit in Aesculapii templum subla- tis aureis et argenteis aliquot monumentis clam et ignotus, vt putabat, aufugit. At canis, templi custos, cui nomen Capparus - [C] nam indignus qui periret ἀνώνυ- μος - [B] cum videret neminem aedituorum sua voce commoueri, fugientem sacrilegum est insequutus ac primum quidem saxis petitus haud tamen discede- bat. Exorto die non accedebat propius, sed procul oculis obseruans sectabatur nec cibum obiectum capiebat. Rursum iuxta dormientem cubabat et ipse et abeun- tem ad consimilem modum insequebatur. Quod si qui viatores fuissent obuii, iis cauda adblandiebatur, in illum vnum latrabat ac saeuiebat. Haec cum ab aliis alii didicissent simulque et canis et hominis figuram cognouissent, sacrilegum appre- 177 henderunt et ad supplicium duxerunt cane praecedente hilari iam ac gestiente, quod maleficum esset venatus. Vnde ei cani de publico pastus decretus est eiusque rei cura sacerdotibus mandata. Verum vt ad prouerbium redeamus, apparet apte dici posse et in hunc sensum, quoties autor illati mali dissimulatur. Veluti cum veneno tollitur inimicus et spar- gitur in vulgum rumor illum febri perisse, aut cum princeps immissis in aedes alicuius satellitibus omnia diripit et fama dissipatur a latronibus fuisse spoliatas, aut cum tyrannus subuertit eum, cui male vult, deinde facti inuidia confertur in magistratus, tanquam illo inscio fecerint. Videtur hinc fluxisse, quod hodie pas- sim apud Germanos dictitant, vbi quid accidit incommodi certi incerto autore quodque nemini possis• imputare, id canis accidisse morsu.

[A]

IN TVO REGNO

648

80 85

Quod cuiusque priuatum est, regnum eius dicitur. Inde et Meliboeus Vergilianus:  Post aliquot, mea regna, videns mirabor aristas. Scaeuola• apud Ciceronem in Oratore: Id nisi in tuo regno essemus, non tulissemus•, 178 id est in tua villa. Nam Crasso loquitur in Tusculano, quae villa tum erat Crassi. Quinetiam vulgo iactatur adagium suae quenque domi regem esse, quod tamen ab ipsa vsque antiquitate manasse videtur. Quandoquidem apud Homerum Odysseae Α• versiculus hic extat:  Αὐτὰρ ἐγὼν οἴκοιο ἄναξ ἔσομ᾿• ἡμετέροιο,  id est  Aedibus in nostris ego regem gessero sane•.

[A]

IN TVO LVCO ET FANO EST SITVM

649

90

In tuo luco et fano legitur apud Plautum pro eo, quod est in tua potestate, tuo arbitrio, tua tutela, tua manu. Translatum a fanis et lucis numinibus dicatis. Nonnihil diuersum est quod ait M. Tullius in oratione pro Aulo Cecinna: In meis castris praesidiisque versaris, id est mecum facis et pro me pugnant quae dicis.

[A]

INTRA SVAS PRAESEPES

650

95 100

Simili figura dicit• Plautus in Cassina:  Scit, si id impetret,  Futurum quod amat intra praesepeis suas, pro eo, quod est certum ac paratum. Nam quod intra septa nostra clausum sit, id tuto certoque possidemus. Dictum est autem in senem dantem operam, vt ancilla quam amabat villico suo nuberet hoc quidem consilio, vt insciente vxore, cum liberet, ea ruri potiretur. Idem in Rudentibus:  Ad herum arbitrum vocat me hic intra praesepes meas.

[A]

IN AERE MEO EST

651

105 110

Quem nobis officiis obstrictum significamus ita, vt iam totus certoque noster sit, eum in aere nostro dicimus esse. Nam antiquitus omnis pecunia aerea erat auri vsu• nondum reperto in feriendis nomismatis. Memini legere apud Ciceronem libro Epistolarum familiarium decimotertio•: [E] Et mehercle semper sic in animo habui te in aere meo esse propter Lamiae nostri coniunctionem et singularem necessi- tudinem. Item libro decimoquinto: Marcum Fabium, quod mihi amicum tua com- mendatione das, nullum in eo facio quaestum. Multi enim anni sunt, quum ille in aere meo est et a me diligitur. |

LB 283

[A]

A TENERIS VNGVICVLIS

652

115 120

Ἀπὸ τῶν ἁπαλῶν ὀνύχων, id est A teneris vnguiculis, pro eo, quod est a prima pue- ritia•. Translatum a catulis, quorum vnguiculi nondum duruerunt. M. Tullius: A teneris, vt Graeci dicunt, vnguiculis. Flaccus in Odis:  Et incestos amores 179  De tenero meditatur vngui. Plutarchus in libello De puerorum institutione: Ὡς ἂν ἔνδοθεν καὶ τὸ δὴ λεγόμε- νον ἐξ ὀνύχων ἀγαπῶσι τὰ τέκνα, id est Vt intrinsecus et quod dicitur ab vnguicu- lis ament liberos, [H] hoc est a prima statim infantia. De matribus loquitur, quae suis vberibus lactant foetus suos.

[A]

AB INCVNABVLIS

653

125 130 135

Eundem habet sensum Ab incunabulis, id est a primis vitae rudimentis. Plautus in Pseudolo:  Sed hic seruus Carysto• huc qui aduenit, quid sapit 180  Vsque a cunabulis? Item Titus Liuius: Ab incunabulis imbutum odio tribunorum. M. Tullius oratoris incunabula vocat primam illam a fundamentis institutionem. Et Vergilius: Gentis cunabula nostrae. [F] Aurelius libro Pandectarum primo, titulo De officio prae- fecti praetorio: His cunabulis praefectorum autoritas initiata intantum meruit augeri, vt appellari a praefectis praetorio non possit. [H] Aristoteles in Ethicis libro secundo dicit ἐκ νηπίων, ἐκ νέων. Quorum posterius citat ex Platone. Est autem is locus apud Platonem libro De legibus decimo: Νῦν οὖν πειθόμενοι τοῖς μύθοις, οὓς ἐκ νέων παίδων ἔτι ἐν γάλαξι τρεφόμενοι τροφῶν τε ἤκουον καὶ μητέρων etc., id est Nunc vero credentes fabulis, quas a pueris quum adhuc lacte aleremur a nutri- cibus ac matribus audiuimus. [A] Similiter et crepundia pro prima aetate acci- piuntur.

[F]

CVM LACTE NVTRICIS

654

140

Cognatum est his, quae superius retulimus, Ab incunabulis, A teneris vnguiculis. Cicero Tusculanarum quaestionum libro iii.: Nunc autem simul atque aediti in lucem et suscepti sumus, in omni continuo prauitate et in summa opinionum peruer- sitate versamur, vt pene cum lacte nutricis errorem suxisse videamur.

[A]

ANTE VICTORIAM ENCOMIVM CANIS

655

145 150 155 160

Πρὸ τῆς νίκης τὸ ἐγκώμιον ᾄδεις, id est Ante victoriam encomium canis. In eum, qui praepropere gloriatur re nondum confecta. Nam apud Graecos, qui rem strennue gessissent in bello, oratione quapiam aut carmine laudabantur; quae laudatio proprie encomium dicitur. Extat enim Theocriti carmen in laudem Pto- lemaei, cui titulus Encomium, et Luciani Demosthenis encomium. Apud Roma- nos ouationes•, supplicationes, triumphi praemia virtutis erant; vnde liceat dicere 'Antequam viceris, triumphum paras'. [D] Plato in Lyside: Πρὶν νενικηκέναι ποιεῖς τε καὶ ᾄδεις εἰς ἑαυτὸν ἐγκώμιον, id est Priusquam viceris, et facis et canis de teipso encomium. [A] Non abludit hinc, quod ait Plato in Theaeteto•: Φαινόμεθα ἀγεννοῦς ἀλεκτρυόνος δίκην πρὶν νενικηκέναι• ἀποπηδήσαντες ἀπὸ τοῦ λόγου ᾄδειν, id est Videbimur galli ignaui more, priusquam vicerimus a sermone desilientes canere. [B] Siquidem hic mos animanti cantu victorem se testari. [F] tiuc perti- net illud, quod alibi retulimus [G] ex Solonis autoritate•: [F] Ὅρα τέλος μακροῦ βίου. Tum illud Pindari in Isthmiis:  Ἔστιν δ᾿ ἀφάνεια τύχας καὶ μαρναμένων,  Πρὶν τέλος ἄκρον ἱκέσθαι,  id est Est autem incerta fortuna etiam pugnantium, priusquam ad summum finem perue- niatur.

[A]

OMNES ATTRAHENS VT MAGNES LAPIS

181656

165 170 LB 284   c174-179 175 180 185

Πάντας γ᾿ ὑφέλκων οἷα Μαγνῆτις λίθος,  id est  Cuncta attrahens haud aliter ac Magnes lapis. Hoc carmen Suidas citat ex Piside. Videtur prouerbiale. Metaphora ducta a 182 natura lapidis ferrum ad se• trahentis et attractum tenentis, quem quidam eun- dem putant cum eo, quem Heracleum vocant, cuius alibi mentionem fecimus [G] in prouerbio Lydius lapis•. [A] Hoc miraculi Plinius verbis attollit lib. xxxvi., cap. xvi.• ad hunc modum: Quid lapidis rigore pigrius? Ecce sensus manusque tribuit illi. Quidferri duritia pugnacius? Sed cedit et patitur mores• trahiturque a magnete lapide domitrixque, illa rerum omnium materia ad inane, nescio quid, currit atque vt propius venit assistit tenetur|que et complexu haeret. Sideriten ob hoc alio nomine appellant, quidam Heracleon. Magnes appellatus est ab inuentore, vt autor est Nican- der, in India repertus. Hactenus Plinii verba reddidimus. Inter multas magnetis species Aethiopicum commemorat• attractu vsqueadeo efficaci, vt non ferrum modo, verumetiam alterum magnetem ad se• trahat. Eoque tantus huius lapidis honos, vt argento expendi• soleat. Commemorat et haematiten• non perinde in attrahendo ferro violentum, sed alio insignem miraculo. Siquidem vt est colore sanguineo - nam hinc etiam vocabulum - ita, si teratur, sanguinem reddit. Huius igitur lapidis tam prodigiosa vis prouerbio locum fecit. Citat Suidas Euripidem ex Oeneo:  Ὥστε Μαγνῆτις λίθος  Τὴν δόξαν ἕλκει καὶ μεθίστησιν πάλιν,  id est  Sic vti Magnes lapis  Mentem trahit transfertque rursum ac dimouet•. Confine est illi, quod alibi diximus,  Ἐφ᾿ ἑαυτὸν ἕλκων ὥστε καικίας νέφος,  [B] id est  Ad se attrahens, vt caecias nubes trahit.

[A]

IN SYLVAM LIGNA FERRE

657

190 195 200

In syluam ligna ferre est aliquem iis rebus augere velle, quibus ipse maxime abun- det. Horatius in Sermonibus:  Atque ego cum Graecos facerem natus mare citra  Versiculos, vetuit me tali voce Quirinus  Post mediam noctem visus, cum somnia vera•:  In syluam non ligna feras insanius ac si  Graecorum malis magnas implere cateruas. Eadem ratione dicimus: In mare deferre aquam, quorum vtrunque nos in epi- grammate quodam coniunximus,  Largiri numeros tibi, Petre, hoc est  Syluae ligna, vago mari addere vndas. Vtrunque congruit cum eo, quod alio retulimus loco, Vlulas Athenas.

[A]

LVMEN SOLI MVTVAS

183658

205

Τὸ φῶς ἡλίῳ δανίζεις, id est Lumen soli mutuum das. Cum docemus doctissi- mum, monemus vehementer prudentem aut cum conamur exponere, quae per se sunt clarissima, aut sermone celebrare, quae sua sponte sat illustria sunt. Sol enim 184 fons omnis luminis putatur, qui lucem mutuare• solet•, non mutuo accipere. Refertur in iis collectaneis, quae Plutarchi titulo circumferuntur. Est• simile quid- dam apud Fabium de iis, qui per se clara conantur illustrare, eos perinde facere, quasi si quis studeat clarissimo soli mortale lumen inferre.

210

[A]

FONTES IPSI SITIVNT

659

215

Fontes ipsi sitiunt. Ironia prouerbialis in eos, qui petunt ab aliis, quod ipsis affa- tim abundet domi. Cicero ad Quintum fratrem: Tibi, quod rogas, quoniam ipsi fontes iam sitiunt, si quid habebo spacii, scribam. Significat fratrem magis abundare versibus, quos tamen a se petat perinde quasi carminum indigens. [I] Idem ad Atticum libro xii.: Non ad διψῶσαν κρήνην, sed ad ἡρίνην eum venisse vt scribis in tantis praesertim angustiis.

[A]

IPSA OLERA OLLA LEGIT

660

220 225 LB 285

Ipsa olera olla legit. In eos quadrabit, qui suum ipsorum vitium in aliud quippiam reiiciunt aut qui sic ad scelus aliquod quasi facti sunt, vt non possint non pec- care. Catullus in Caesarem:  Mentula moechatur, moechatur mentula certe.  Hoc est, quod dicunt, ipsa olera olla legit. [B] Nam olla coquendis oleribus nata est, vel quod absurdissimum sit, si quis dicat ollam legere olera, quae non coquet, nisi si• quis immiserit. Non igitur olla in causa est, sed qui iniicit mala olera. [E] Non est admodum huic dissimile, quod ex Homero ceu prouerbiale citat | Tertullianus•: Ipsum ferrum virum attra- hit. Id a nobis alio dictum est loco [G] in prouerbio Tollenda mali occasio. Item Ipsa olla lenticulam attigit•.

[A]

OEDIPI IMPRECATIO

661

230   c231-240 235 240 245 250 255 260 265 270 275

Οἰδίποδος ἀρά, id est Oedipi imprecatio. De tragicis et ingentibus malis. Qui Graeca colligunt adagia, citant ex Aeschylo huiusmodi fabulam: Eteocles et Poly- nices de more• patri ex vnoquoque sacro partem anteriorem mittebant. Cum autem aliquando per imprudentiam atque incogitantiam coxam•, hoc est poste- riorem partem, misissent, ille existimans id non obliuione neque imprudentia, sed contumeliae causa factum imprecationibus diris eos est execratus. Alii narrant Oedipum, simulatque cognouisset se parricidam esse tum autem cum matre consuetudinem habuisse, suis ipsius manibus oculos sibi eruisse. Quae res vbi 186 eius loci incolis cognita est, Oedipum expulerunt vrbe. Ille in exilium abiens filios, quod patrem in calamitate non defenderent, execrationibus deuouit. Quae quidem neutiquam irritae fuerunt, nam iuuenes mutua caede extincti sunt. Mater sibi mortem consciuit, Oedipus• ipse fulmine ictus interiit. Cuiusmodi autem fuerint huiusmodi imprecationes, Diogenes Cynicus apud Laertium pro- pemodum indicat, qui per iocum dicere solitus erat sibi τὰς τραγικὰς ἀράς, id est tragicas execrationes, occurrisse. Esse enim sine domo, sine ciuitate, priuatum patria, pauperem, palantem, vitam in diem agentem. Sophocles in Tyranno fin- git Oedipum ignarum etiamnum de quo Phoebus dixisset exigendo, tanquam qui ciuitatem suis sceleribus pollueret, multa dira in eum, hoc est in se, precantem. Euripides in Phoenissis:  Ἀρὰς ἀρᾶται παισὶν ἀνοσιωτάτας•,  id est  Dirissimas• preces precatur liberis. Verba Iocastae• de Oedipo. Idem in Oedipo Coloneo• sic Oedipum imprecantem• facit Polynici, vt fraterna manu occideretur vicissimque occideret:  Τάσδε συλλαβὼν ἀράς,  Ἅς σοι καλοῦμαι, μήτε γῆς ἐμφυλίου  Δορὶ κρατῆσαι μήτε νοστῆσαί ποτε  Τὸ κοῖλον Ἄργος, ἀλλὰ συγγενεῖ χερὶ•  Θανεῖν κτανεῖν θ᾿ ὑφ᾿ οὗπερ ἐξελήλασαι.  Τοιαῦτ᾿ ἀρῶμαι καὶ καλῶ• τοῦ Ταρτάρου  Στυγνοῦ πατρῷον Ἔρεβος, et reliqua quae sequuntur. Id est  Haec te sequantur agmine imprecamina  Tibi quae imprecor, vti neue natali solo  Potiare bello neue ad Argos postea  Redire liceat, imo fraterna manu  Perimaris ac vicissim eum dedas neci,  Qui te expulit, fratrem. Ista vobis imprecor  Testorque patrii triste numen Tartari. Horatius hoc genus imprecationis diras vocat in Odis:  Diris agam vos•, dira deprecatio  Nulla expiatur victima. Huiusmodi autem parentum in liberos deuotiones esse formidandas Homerus quoque testatur Iliados Ι, cum Phoenix narrat se paternis execrationibus• obnoxium fuisse idque contigisse quod illi fuerant imprecatae•. Carmen Homeri sic habet:  Μή ποτε γούνασιν οἷσιν ἐφέσσηται φίλον υἱὸν 187  Ἐξ ἐμέθεν γεγαῶτα· θεοὶ δ᾿ ἐτέλειον ἐπαράς•,  id est  Orat, ne in genibus proles aliquando sederet  Ex me nata suis; diique audiuere precantem.

[A]

EFFICIMVS PRO NOSTRIS OPIBVS• MOENIA

662

280 285

Efficimus pro nostris opibus moenia. Quadrat in tenui fortuna paruisque faculta- tibus homines, qui tamen ipsi quoque pro rei modulo viuunt laute. Plautus in Sticho:  Quibus diuitiae sunt domi, scaphiis et cantharis  Batiochis• bibunt. Nos nostro Samiolo poterio,  Tamen viuimus nos, tamen efficimus pro opibus nostra moenia. Hactenus Plautus. Itidem vulgo dicitur hodieque pusillae auiculae pusillos nidu- los construunt. |

LB 286

[A]

OMNIVM RERVM VICISSITVDO EST

188663

290 295 300 305 310 315 320 325 330 335 340 345 LB 287 350 355

Terentius in Eunucho: Omnium rerum vicissitudo est. Quae sententia significat in rebus mortalium nihil esse perpetuum, nihil stabile, sed omnia velut aestuario quodam fluxu refluxuque decedere atque accedere. Atque his vicibus fortunae ab aliis ad alios transferuntur imperia, opes, gloria, voluptas, eruditio, denique quic- quid est aut commodorum• aut incommodorum. Sophocles in Oedipo Coloneo has• rerum humanarum vices eleganter describit:  Μόνοις οὐ γίγνεται  Θεοῖσι γῆρας οὐδὲ κατθανεῖν ποτε,  Τὰ δ᾿ ἄλλα συγχεῖ πάνθ᾿ ὁ παγκρατής χρόνος.  Φθίνει μὲν ἰσχὺς γῆς, φθίνει δὲ σώματος,  Θνήσκει δὲ πίστις, βλαστάνει δ᾿ ἀπιστία,  Καὶ πνεῦμα ταὐτὸν οὔποτ᾿ οὔτ᾿• ἐν ἀνδράσιν  Φίλοις βέβηκεν οὔτε πρὸς πόλιν πόλει.  Τοῖς μὲν γὰρ ἤδη τοῖς δ᾿ ἐν ὑστέρῳ χρόνῳ  Τὰ τερπνὰ πικρὰ γίγνεται καὖθις φίλα. Quorum carminum sententiam vtcunque reddemus:  Solis deis  Nunquam senecta molesta nec mors accidit,  At reliqua miscet cuncta tempus impotens.  Terrae per hoc vis atque robur interit  Simulque nostri corporis perit vigor.  Moritur fides, perfidia pullulat inuicem,  Nec animus idem nec eadem fragrantia  Haud vnquam amico durat erga amiculum  Nec ciuitati in ciuitatem permanet.  Siquidem his statim, illis post pusillum• temporis  Iucunda quae fuerant, amara ac tristia et  Ingrata dudum gratafiunt inuicem. Homerus item• Iliados Ζ: Νίκη δ᾿ ἐπαμείβεται ἄνδρας, id est Nunc his, nunc illis contingit vincere. Item• Iliados Σ:  Ξυνὸς Ἐνυάλιος καί τοι κτανέοντα κατέκτα,  id est  Communis Mars inque vicem• perimit perimentem. Neque vero praetereundum hoc loco bellissimum eiusdem poetae figmentum de duobus doliis, ex quibus Iupiter varie miscet res mortalium. Carmen extat in Ilia- dos vltimo libro, quod non ab re fuerit adscribere:  Δοιοὶ γάρ τε πίθοι κατακείαται ἐν Διὸς οὔδει  Δώρων, οἷα δίδωσι, κακῶν, ἕτερος δὲ ἐάων·  Ὧι μέν κ᾿ ἀμμίξας δώῃ Ζεὺς τερπικέραυνος,  Ἄλλοτε μέν τε κακῷ ὅ γε κύρεται, ἄλλοτε δ᾿ ἐσθλῷ,  id est 189  Dolia nanque Iouis duo stant• in limine plena  Muneribus quae is donat, in hoc mala sunt, bona in illo.  Hinc miscens dispensat acuto fulmine gaudens,  Nunc mala distribuens ac tristia, nunc bona rursum. Tractum• videtur adagium ab Aesopi responso. Is enim rogatus autore Laertio, quid ageret Iupiter, respondit: Τὰ μὲν ὑψιλὰ ταπεινοῖ•, τὰ δὲ ταπεινὰ ὑψοῖ•, id est Deprimit excelsa et tollit humilia. Euripides in Ione:  Τὰ θνητὰ τοιαῦτα· οὐδὲν ἐν ταὐτῷ μένει,  id est  Eiusmodi mortalium  Sunt res, vt in eodem nihil duret statu. Euripides in Icetidibus:  Ὁ γὰρ θεὸς πάντ᾿ ἀναστρέφει πάλιν,  id est  Fortuna cuncta versat in contrarium. Theognis in sententiis: 190  Ζεὺς γάρ τοι τὸ τάλαντον ἐπιρρέπει ἄλλοτε ἄλλῳ  Ἄλλοτε μὲν πλουτεῖν, ἄλλοτε δ᾿ οὐδὲν ἔχειν,  id est  Nunc etenim huic libram inclinat, nunc Iuppiter illi,  Vt modo sis diues, nil modo possideas. In quibus versibus Theognis, vt illud obiter indicem, allusit ad locum Homeri- cum in Iliados Θ, vbi Iupiter aureis lancibus expendit Troianorum ac Graecorum fata. Fertur in eandem sententiam huiusmodi versiculus: |  Τὰ θνητὰ πάντα μεταβολὰς πολλὰς ἔχει,  id est  Varias vices res obtinent mortalium. Celebratur et hoc dictum Κύκλος τὰ ἀνθρώπινα, id est Circulus res mortalium, [B] vt subaudias 'sunt', [A] quod circumagantur et velut in orbem recurrant fortuna versante rotam. Item Pindarus in Therone:  Ῥοαὶ δ᾿ ἄλλοτ᾿• ἄλλαι  Εὐθυμιᾶν τε μέτα καὶ πόνων ἐς ἄνδρας ἔβαν. Quorum carminum sensus est: Iucunda ac tristia aestus in morem vicissim accidere mortalibus. Homerus locis aliquot appellat ἑτεραλκέα νίκην, id est victoriam alter- natim nunc his, nunc illis obtingentem.

[A]

IVCVNDA VICISSITVDO RERVM

664

360 365 370 375 380

Μεταβολὴ πάντων γλυκύ, id est Iucunda rerum omnium vicissitudo. Sententia prouerbialis cum ab aliis passim autoribus vsurpata tum vero ab Aristotele secundo Rhetoricarum praeceptionum libro: Καὶ τὸ μεταβάλλειν ἡδύ•· εἰς φύσιν γὰρ γίνεται μεταβάλλειν. Τὸ αὐτὸ ἀεὶ ὑπερβολὴν ποιεῖ τῆς καθεστώσης ἕξεως, ὅθεν εἴρηται•, μεταβολὴ πάντων γλυκύ, id est Varietas quoque vicissitudoque iucunda. Fit enim iuxta naturam transmutatio. Quod autem semper idem stati perpetuique habi- tus parit satietatem. Vnde illud dictum est: vicissitudo rerum omnium iucunda. Vsurpatur ab eodem libro Moralium Eudemiorum septimo. Sumptum apparet ex Euripidis Oreste:  Μεταβολὴ πάντων γλυκύ•,  id est  Mutatio iucunda rerum est omnium. Eodem allusit Vergilius in Bucolicis:  Alternis dicetis, amant alterna camoenae. Fertur et mimus quidam in hanc sententiam non illepidus:  Nil iucundum, nisi quod commendat varietas. Item alter huic consimilis:  Bonarum rerum consuetudo pessima est. 191 Ea rerum natura, eiusmodi sensus humani fastidium, vt nihil esse possit tam suaue, quod non abeat in nauseam, si paulo diutius vtare, nihil tam egregium, quod idem diu placere possit. Vnde et illud Iuuenalis: Voluptates commendat rarior vsus. Varietas autem tantam in omni re vim habet, vt commendatione nouitatis interdum et pessima pro optimis placeant.

[A]

INVITIS CANIBVS VENARI

665

385

Inuitis canibus venari•. Hoc adagio significatum est non sat feliciter succedere, quod a nolentibus• extorquetur. Neque eorum officio vtendum, qui non ex animo operam suam nobis commodant. Apud Plautum in Sticho Panegyris patri inter- minans, ne se suamque sororem inuitas• viris collocet,  Stultitia est, inquit, pater, venatum ducere inuitas canes, additque sententiam, qua metaphoram explicat,  Hostis est vxor inuita quae ad virum nuptum datur.

390

[A]

INVITOS BOVES PLAVSTRO• INDVCERE

192666

395

Simile dictum etiam hodie perseuerat vulgo celebratum incommodum esse 'bubus• inuitis plaustrum ducere' aut 'inuitis equis plaustrum agere'. Videtur autem ex Theognide sumptum:  Μὴ μ᾿ ἀέκοντα• βίῃ κεντῶν ὑφ᾿ ἅμαξαν ἔλαυνε,  id est  Inuitum ne me scutica stimulisque subactum  Vi studeas vnquam ducendo inducere plaustro.

[A]

VELOCEM TARDVS ASSEQVITVR

667

400 LB 288 406 410 415   c418-420 420   c420-427 425 430

Κιχάνει τοι βραδὺς ὠκύν, id est Assequitur celerem tardus. In eum competet, qui viribus imbecillior arte atque ingenio vincit potentiorem. Natum adagium ex Odysseae Θ, vbi lepidissima narratur fabula, quemadmodum Vulcanus claudus, cum suspectam haberet vxorem Venerem, quod furtim cum Marte congrederetur, nec vires suppeterent, quibus adulterum deprehenderet, ad artes atque ingenium confugit. Lectum suum adamantinis• atque inuisibilibus catenulis circumuinxit; quod vbi fecisset, foras abire se simulat. Deinde cum in arctissimis essent com- plexibus Mars et Venus vinculis illis hoc magis irretiti, quo | magis se circumage- rent, ecce tibi repente redit Vulcaftus et prodente sole• deos omnes• adhibet depre- hensi adulterii testes. Quo loco Homerus:  Κιχάνει τοι βραδὺς ὠκύν,  Ὡς καὶ νῦν Ἥφαιστος ἐὼν βραδὺς εἷλεν Ἄρηα  Ὠκύτατόν περ ἐόντα θεῶν οἳ Ὄλυμπον ἔχουσι,  Χωλὸς ἐὼν τέχνησι· τὸ καὶ μοιχάγρι᾿ ὀφέλλει,  id est  Nonnunquam assequitur tardus celeremque citumque,  Sicuti nunc Vulcanus, vt est vestigia tardus,  Mauortem cepit•, qui pernicissimus vnus  Cunctorum quicunque tenent supera astra deorum,  Et quanquam est claudus pede, rem tamen arte peregit.  Proinde etiam debet poenas deprehensus• adulter. Eodem pertinet apologus de vulpe et coruo praedam eandem cursu petentibus, quam vulpes celeritate impar ingenio sibi vindicauit•. Item de cancro cursu cum vulpe certante. Item de corydo auicula volatu certante cum aquila. [B] Accidit huiusmodi quiddam et in piscibus, vt, qui tardissimi sint, arte capiant velocissi- mos. Quorum de numero est raia, quae abdens sese locis harenosis• aut limosis capillamentis illis suis porrectis pisces allicit allectosque ad os vsque pertrahit. Item torpedo abscondit sese in harena• limoue ac pisces forte incidentes torpore afficit atque ita depascitur. Qua quidem arte venatur etiam hominem. Occultat sese et pastinaca, Graecis trigonis dicta, sed diuersa ratione. Atque ita fit, vt, cum sint ipsae• segnes, tamen aliquando capiantur mugilem habentes in aluo. Autor est Aristoteles libro De naturis animalium nono. Plinius autem libro nono testatur mugilibus praecipuam esse velocitatem, vt aliorum piscium vim timentes trans- 193 uersa nauigia superiactent. [A] Theognis adagium retulit ad hunc modum:  Καὶ βραδὺς εὔβουλος εἷλεν ταχὺν ἄνδρα διώκων,  id est  Callidus ac tardus celerem insectando prehendit.

[A]

AQVILAM TESTVDO VINCIT

668

435 440

Ab hoc non discrepat illud, quod refert Diogenes Laertius in vita Menedemi phi- losophi ex Achaei poetae satyra, cui titulus Omphale:  Ἡλίσκετ᾿ ἆρα γε καὶ πρὸς ἀσθενῶν ταχὺς 194  Καὶ πρὸς χελώνης ἀετὸς ἐν βραχεῖ χρόνῳ,  id est  Capta est profecto celer ab imbecillibus  Et aquila tempore in breui a testudine. Hos senarios ait vsurpare solitum Menedemum in eos, qui secum in ciuilibus honoribus contenderent. Accipi potest per ironiam aut simpliciter, vbi quis potentiorem arte vincit et quod viribus non potest, assiduitate conficit.

[A]

INTEMPESTIVA BENEVOLENTIA NIHIL A SIMVLTATE DIFFERT

669

445 450 455   a458-464 460 LB 289 465 470

Senarius est Graecis prouerbii vice celebratus:  Ἄκαιρος εὔνοι᾿ οὐδὲν ἔχθρας διαφέρει,  id est  Par odio importuna beneuolentia. [E] Suidas in dictione ἄκαιρος narrat hoc versu Hippolytum respondisse Phae- drae nouercae dicenti se illius amore captam esse. [A] Quadrabit in eos, qui dum officiosi student esse, non habita temporis ratione nocent aut molesti sunt sedu- litate. [B] Veluti qui non apto tempore obiurgant amicum aut qui immodicis et intempestiuis laudibus conciliant homini inuidiam aut qui• pecuniam suppeditant adolescenti, qua fiat deterior. [A] Fertur et alter huic consimilis:  Φίλος με βλάπτων οὐδὲν ἐχθροῦ διαφέρει,  id est  Cum nocet amicus, nihil ab hoste discrepat. Huc respexit Horatius in Epistolis: Nil moror officium quod me grauat. Rursum alibi:  Sedulitas autem, quem stulte diligit, vrget. [G] Itidem Seneca libro De beneficiis ii., Saepe, inquit, nihil interest inter amico- rum munera et hostium vota. Quicquid illi accidere optant, in id horum intempes- tiua• indulgentia impellit atque instruit. Quid autem turpius quam quod euenit fre- quentissime, vt nihil intersit inter odium et beneficium? In his Senecae verbis pro vota, quod nos ex vetustis exemplaribus reposuimus, vulgati codices | habebant acta. Id admonendum erat, ne quis ignarus vt mendum tollat, quod in multis antehac vsu venit. [H] Huc pertinet illud Ennianum optimo iure laudatum a Cicerone libro ii., De officiis:  Benefacta male locata malefacta arbitror. [G] Prouerbio• [C] accedet• nonnihil gratiae, si paulo longius deflectatur, veluti si dicas nullos aeque nocere bonis literis atque hos, qui sedulo quidem, at parum feliciter tractant eas. Aut neminem magis officere famae quam ineptum praeco- nem. Aut secundam fortunam nocentiorem esse aduersa.

[A]

NOSCE TEMPVS

195670

475 480 485 490 495   c497-502   a497-503 500 505 510 515 LB 290 520 525 530 535 540 545 550 555

Γνῶθι καιρόν, id est Noueris tempus. Celebratur in primis inter vii sapientum apophthegmata ac, vt alia pleraque, pluribus autoribus ascribitur• a nullo non vsurpatum. Hesiodus:  Μέτρα φυλάσσεσθαι· καιρὸς δ᾿ ἐπὶ πᾶσιν ἄριστος,  id est  Obseruato modum, nam rebus in omnibus illud  Optimum erit, si quis tempus spectauerit aptum. Huc allusit Theocritus in Idyllio Λ•:  Ἀλλὰ τὰ μὲν θέρεος, τὰ δὲ γίγνεται ἐν χειμῶνι,  id est  Verum alia aestiuo atque hyberno tempore fiunt. Quin et Isocrates ad Demonicum• scribit iniucundum in omni re esse, quicquid 196 intempestiuum sit. Adeo cunctis in negociis plurimum habet momenti temporis et opportunitatis obseruatio. Idem admonent Graecorum sententiae:  Ὡς μέγα τὸ μικρόν ἐστιν ἐν καιρῷ δοθέν,  id est  Vel maxima est pusilla res loco data. Rursus alia:  Καλὸν τὸ καιροῦ παντὸς εἰδέναι μέτρον,  id est  Res bella cuncti nosse temporis modum. Praeterea Pindarus [E] in Pythiis: [A] Ὁ δὲ καιρὸς ὁμοίως / Παντὸς ἔχει κορυφάν, id est Tempus pariter• in omni re fastigium obtinet. Item illud Horatii:  Dulce est desipere in loco. Tantam vim habet opportunitas, vt ex honesto inhonestum, ex damno lucrum, ex voluptate molestiam, ex beneficio maleficium faciat et• contra breuiterque rerum omnium naturam permutet. Haec in aggrediundo conficiendoque negocio praecipuum habet momentum, vt non sine causa veteres videantur eam• diuini- tate donasse, tametsi apud Graecos mas est hic deus appellaturque• Καιρός. [B] Eius simulachrum ad hunc modum fingebat antiquitas. Volubili rotae pennatis insistens pedibus, vertigine quam citatissima semet in orbem circumagit, priore capitis parte capillis hirsuta, posteriore• glabra, vt illa facile prehendi queat, hac nequaquam. Vnde dictum est occasionem arripere. Ad quod erudite simul et ele- ganter allusit quisquis is fuit, qui versiculum hunc conscripsit:  Fronte capillata, post haec Occasio calua. Sed [A] libet et• Posidippi super hac re carmen adscribere•, quod quamobrem Poli- tianus omittendum existimarit, admiror. Est autem huiusmodi:  Τίς πόθεν ὁ πλάστης; Σικυώνιος. Οὔνομα• δὴ τίς;  Λύσιππος. Σὺ δὲ τίς; Καιρὸς ὁ πανδαμάτωρ.  Τίπτε δ᾿ ἐπ᾿ ἄκρα βέβηκας; Ἀεὶ τροχάω•. Τί δὲ ταρσοὺς  Ποσσὶν ἔχεις διφυεῖς; Ἵπταμ᾿• ὑπηνέμιος.  Χειρὶ δὲ δεξιτερῇ τί φέρεις ξυρόν; Ἀνδράσι δεῖγμα,  Ὡς ἀκμῆς πάσης ὀξύτερος τελέθω.  Ἡ δὲ κόμη•, τί κατ᾿ ὄψιν; Ὑπαντιάσαντι λαβέσθαι.  Νὴ Δία τἀξόπιθεν• πρὸς τί• φαλακρὰ πέλει;  Τὸν γὰρ ἅπαξ πτηνοῖσι παρατρέξαντά με ποσσίν,  Οὔτις ἔθ᾿• ἱμείρων δράξεται ἐξόπιθεν.  Τοῖον ὁ τεχνίτης με διέπλασεν εἵνεκεν• ὑμέων,  Ξεῖνε, καὶ ἐν προθύροις θῆκε διδασκαλίην. | Quos versus nos ita vertimus, non quo cum archetypo Graeco certaremus, sed crassiore, sicuti solemus, Minerua planeque ex tempore, quod vel tacente me car- men ipsum indicauerit, videlicet vt intelligi duntaxat possint ab his, qui Graece 197 nesciunt:  Quae patria artifici? Sicyon. Quo nomine? Nomen 198  Lysippo dictum est. Ipse quis es? Loquere.  Illa ego cuncta domans Occasio. Cur age, pinnis  Insistis? Voluorque ac rotor assidue.  Cur gemina in pedibus gestas talaria? Dicam,  Huc illuc volucrem me leuis aura rapit.  Quid dextrae sibi vult inserta nouacula? Signum hoc  Quod quauis acie sim mage acuta, docet.  Tecta capillitio facies quidnam admonet? Illud  Quisque• vti me, quoties offeror, arripiat.  Cur autem capitis pars posticaria caluet?  Quem semel alatis praeterii pedibus,  Is quanquam volet inde cito me prendere cursu,  Haud liceat, simul ac vertero terga viro.  Hac itaque idque tua me finxit imagine causa,  Hospes, scalptoris ingeniosa manus,  Spectandamque domus hic prima in fronte locauit,  Scilicet vt cunctos et moneam et doceam. Non ab re fuerit et Ausonianum epigramma subscribere, quod vt admonet Poli- tianus, e Graeco videtur effictum, quanquam cum aliis nonnullis diuersum tum illo potissimum nomine, quod hic additur Poenitentia comes. Carmen sic habet:  Cuius opus•? Phidiae•, qui signum Pallados, eius  Quique Iouem fecit, tertia palma ego sum.  Sum dea, quae rara et paucis Occasio nota.  Quid rotulae insistis? Stare loco nequeo.  Quid talaria habes? Volucris sum. Mercurius quae  Fortunare solet, trado ego, cum volui.  Crine tegis faciem? Cognosci ποίο. Sed heus tu  Occipiti caluo es? Ne tenear fugiens.  Quae tibi iuncta comes? Dicat tibi. Dic, rogo, quae sis.  Sum dea, cui nomen nec Cicero ipse dedit.  Sum dea, quae facti non factique exigo poenas,  Nempe vt poeniteat, sic Metanoea vocor.  Tu modo dic, quid agat tecum. Si quando volaui  Haec manet, hanc retinent, quos ego praeterii.  Tu quoque dum rogitas•, dum percontando moraris,  Elapsam dices me tibi de manibus.

[A]

OLET LVCERNAM

671

560 565

Τὸν λύχνον ὄζει, id est Lucernam olet. De re meditata multoque studio elucubrata. Inde ductum quod studiosi ad lucernam vigilantes soleant elaborare, si quid accuratius velint• excudere. Iactatum olim in Demosthenem, illius ἐνθυμήματα τὸν 199 λύχνον ὄζειν•, id est enthymemata lucernam olere, quod omnia de scripto diceret ac praemeditatus domi. Vnde et illud de eodem celebratur elogium, quod plus olei quam vini consumpserit. Erat enim abstemius et ὑδροπότης atque extrema etiam senecta ad lucernulam illam suam exercebatur.

[A]

ARISTOPHANIS ET CLEANTHIS• LVCERNA

672

570 575

Aristophanis et Cleanthis• lucerna propter insignem studii diligentiam in prouer- bium abiit. Vt is ad Aristophanis aut Cleanthis• lucernam dicatur lucubrare, qui summo studio exquisitaque cura singula pensitat. Varro libro De lingua Latina primo: Quod non solum ad Aristophanis lucernam, sed etiam ad Cleanthis• lucubrem nolui praeterire, qui poetarum modo verba, vt significant, expediunt. [C] Opinor 200 autem adagium sentire de Aristophane grammatico. [A] Neque fama caruit etiam Epicteti lucernula, quae post illius mortem magno aere redempta est. [E] Caete- rum quod ait Iuuenalis:  Haec ego non credam Venusina digna lucerna? magis pertinet ad inuestigationem quam ad lucubrationem.

[A]

DE PLAVSTRO LOQVI

673

LB 291 580   c581-583   c584-585 585   c589-591 590   c591-594 595 600 605

Libertas veteris comoediae eousque progressa est, vt non solum ciuium primates, verumetiam deos nominatim taxaret; id quod apparet ex Aristophane, qui | in Pluto Iouem, Mercurium, Aesculapium reliquosque deos omneis contumeliose tractat, Bacchum item in Ranis non admodum honorifice. Quoniam autem apud priscos illos huiusmodi fabulae in plaustris agebantur a iuuenibus ore fece collito, ne possent agnosci, qui magna licentia in obuium quenque dicteria iaciebant; inde natum adagium Ὡς• ἐξ ἁμάξης λαλεῖν, id est Tanquam e phustro loqui, de his, qui palam ac libere conuiciantur. Id notat Aristophanes in Nebulis• dicens:  Οὔ μοι σκώψῃς• οὐδὲ ποίησῃς ἅπερ οἱ τρυγοδαίμονες οὗτοι,  id est  Non me ludes nec mi facies ea, quae trygodaemones isti•. Nisi malumus haec referre• ad consuetudinem, quae posterioribus etiam seculis durauit apud Athenienses. Nam in festo, quod Lenaeum appellant, mos erat poe- tas inter se concertare scriptis carminibus ad risum concitandum accommodatis, quae sedentes in plaustris pronunciabant inuicem sibi conuicia dicentes. Sunt qui ad Eleusinia sacra, quae magna vocantur, referunt, in quibus mulieres curru vehe- bantur atque interim dum veherentur [C] ex more [A] mutuis conuiciis sese lacessebant. Lucianus in Ioue tragoedo: Ὡς• δαιμόνων• οὐδενὸς φείδεται, ἀλλ᾿ ἐξ ἁμάξης παρρησιάζεται καὶ  Μάρπτει ἑξείης, ὅς τ᾿ αἴτιος ὅς τε καὶ οὐκί,  id est Vt nulli• deorum parcit, verum e plaustro libere loquitur  Corripiens simul insontem pariterque nocentem. [B] Obiicit et Demosthenes Aeschini•, quod in se veluti de plaustro dicenda et non dicenda protulisset. [A] Vnde hoc ipsum, veteris comoediae licentia, prouer- bii quiddam sapit. Diuus Hieronymus ad Rusticum monachum: Ego enim nemi- nem nominabo nec veteris comoediae licentia certas personas eligam atque perstrin- 202 gam. Allusit huc, opinor, Aristophanes in Equitibus:  Οἴμοι, σὺ δ' οὐδὲν ἐξ ἁμαξουργοῦ λέγεις,  id est  Heu• mihi, nihil tu loqueris e plaustrario. Siquidem ἁμαξουργοί vocantur plaustrorum fabri.

[A]

PLAVSTRA CONVICIIS ONVSTA

674

610 615

Eodem allusit Lucianus, cum ait in Eunucho: Καὶ ὅλας ἁμάξας βλασφημιῶν κατεσκέδασαν ἀλλήλων, id est Et• solida plaustra• conuiciis onusta inter se• effunde- bant. Loquitur de duobus philosophis inter sese contumeliose altercantibus. Significat autem ὑπερβολικῶς tantum conuiciorum, quantum plaustro possit vehi. Quae quidem ipsa figura ad prouerbii naturam pertinet, cum dicemus 'plaustra• promissis onusta et naues pollicitis onustas' pro maximis amplissimisque promissis. Nam et ἁμαξιαῖα, [B] id est plaustralia, [A] Graeci vocant magnifica fastuosaque [B] a plaustris ducto nomine. [C] Alexis apud Athenaeum libro nono detorsit in bonam partem:  Παρέθηκε τὴν τράπεζαν εἶτα περιφέρων  Ἀγαθῶν ἁμάξας,  id est Apposita mensa est ac dein circumtulit rerum bonarum plaustra.

620

[A]

TOLLAT TE, QVI NON NOVIT

675

625   c626-631 LB 292 630 635 640 645

Tollat te, qui non nouit. Si cuius dolos iam non ignotos esse nobis significabimus neque post hac posse ab illo• falli, concinne dicemus: Tollat te, qui non nouit. Refertur a Quintiliano libro sexto. Simile est, inquit, quod dicitur παροιμία et prouerbia opportune aptata vt de homine in aquam lapso, vt alleuaretur, roganti: tollat te, qui non nouit. Haec Fabii verba alioqui subobscura velut interpretatur Horatius in Epistolis agens de scurra Plano, qui sponte sua saepe cadens tanquam | crure fracto miserandis vocibus praetereuntes implorabat, vt humo tolleretur. Peregrinus autem quispiam ac doli ignarus, si quando alleuaturus accessisset, a scurra ludibrio habebatur. Verum vbi iam illius simulatio plerisque innotuisset isque aliquando crure vere fracto tolli precaretur, nemo subuenit omnibus Pla- num solitos agere ludos arbitrantibus. Nimirum euenerat homini, quod Aristote- lem dixisse ferunt, qui rogatus, quidnam lucrifacerent mendaces, Hoc, inquit, vt nec vera dicentibus habeatur fides. Versus Horatii sunt hi:  Nec semel irrisus triuiis attollere curat  Fracto crure Planum•, licet illi plurima manet  Lachryma, per sanctum dicat iuratus Osirim:  Credite, non ludo; crudeles, tollite claudum.  Quaere• peregrinum, vicinia rauca reclamat. 203 Porro vocem hanc 'planus' Aulus Gellius libro decimosexto, capite septimo com- memorat inter verba inusitata, quibus vsus sit mimus Laberius, aitque significare sycophantam. Quanquam eodem nomine vsus est M. Tullius eodem significatu in oratione, quam dixit pro Cluentio. Est autem dictio Graeca πλάνος signifi- catque tum erronem tum impostorem. Potest et hoc pacto efferri adagium: Quaere hospitem aut quaere peregrinum, quemadmodum extulit Flaccus. Conueniet et in eos, a quibus aliquando sumus• delusi, eaque experientia facti cautiores minusque creduli. Simile est illud Iuuenalis: Circuit et fatuos non inue- nit. Nam fatui facile decipiuntur. Nec• abludit hinc Graecum illud Οὐκ αὖθις ἀλώπηξ, id est Non iterum vulpes, subaudi 'decipitur'.

[A]

OPPEDERE ET OPPEDERE CONTRA TONITRVA

204676

650 655 660 665 670

Oppedere prouerbialiter pro reclamare et contemnere reperimus vsurpatum. Horatius in Sermonibus: Vin tu / Curtis Iudaeis oppedere? Aristophanes in Pluto: Καῖ τῆς Πενίας ἀνταποπερδεῖν•. Rursum in eadem alibi:  Καὶ τῆς Πενίας καταπερδεῖν,  id est  At paupertati oppedere tristi, quod iam diuites facti paupertatem negligere possent. Idem in Nubibus:  Καὶ βούλομαι ἀνταποπερδεῖν / Πρὸς τὰς βροντάς,  id est  Voloque ipsum oppedere contra coeli tonitru•. Verba sunt Strepsiadis• adorantis nubes et contemnentis tonitrua Iouis. Interpres addit natum ex• artificio quodam in scena repraesentari solito lapillis ex amphora in vas quoddam aeneum praecipitatis atque ita tonitrui strepitum imitantibus•, vt hoc sit velut obstrepere tonitruis. Equidem opinor allusum ad veterum poppys- sandi consuetudinem. Antiquitus enim cum fulguraret, poppysmatibus obstrepe- bant id remedio fore rati, ne quid laederet fulgur. Aristophanes in Vespis:  Κἂν ἀστράψω, ποππύζουσιν•,  id est Quod si fulguraro poppyssant. Vnde quidam per iocum, veluti perperam imitantes aliorum poppysmata, crepitum ventris aedebant. Cyclops apud Euripidem in eiusdem nominis tragoedia Iouis tonitruum contemnens loquitur hoc pacto:  Εἶτ᾿ ἐκπιὼν γάλακτος ἀμφορέα, πέπλον  Κρούω, Διὸς βρονταῖσιν εἰς ἔριν κτυπῶν,  id est  Vbi lactis epotauero amphoram, peplum  Quatio, Iouis ex pari• tonitribus obstrepens.

[A]

IN ANTRO TROPHONII VATICINATVS EST

677

675 LB 293 681   c680-686 685   c687-703 690 695 700   c703-715 705 710 715   c715-719   c719-722 720 725 LB 294 730 735 740

Ἐς Τροφωνίου μεμάντευται, id est In Trophonii antro vaticinatus est. De homine vehementer tristi tetricoque, propterea quod olim creditum est eum, qui in Tro- phonii specum descendisset, postea nunquam ridere. Aristophanes in Nubibus:  Ὡς δέδοικ᾿ ἐγὼ  Εἴσω καταβαίνων ὥσπερ ἐς Τροφωνίου,  id est  Vt videlicet horrui  Haud aliter ac subiens specum Trophonii. | Porro historia de Trophonio• varie narratur a Graecis. Quidam aiunt hunc Tro- phonium in secandis saxis summum artificem fuisse fanumque subterraneum extruxisse in Lebadia, Boeotiae regione, quod Trophonii vulgo cognominatum est nimirum ab artifice. Dein qui sciscitarentur oracula, in aditu specus sedere soli- tos, nudos atque inde flatu quodam abripi sub terram. Gestare autem secum pla- centas quasdam, quas lemufibus et serpentibus occurrentibus obiicerent. Deinde 205 percepto oraculo rursus per alium hiatum in summam• terram restitui. Alii nar- rant hoc pacto: Agamedes Stymphali•, quae est Arcadiae pars, rex erat. Is vxorem duxit Epicasten, cuius filius erat Trophonius. Ii eius tempestatis mortales omneis artificio superabant ac Delphicum templum extruendum receperant atque in 206 Helide aerarium quoddam condiderant Augeae, vbi aurum suum reconderet. Qui postea soluta lapidis cuiusdam commissura, quam in hoc ipsum reliquerant, noctu ingressi pecuniam furari consueuerunt socio Gercyone, Agamedis ger- mano, atque Epicastae filio. Quae res cum vehementer perplexum haberet Augeam, forte fortuna accidit, vt Daedalus Minoem fugiens ad eum diuerteret. Hunc exorauit Augeas, vt arte quapiam fures hos inuestigaret. At Daedalus laqueos quosdam summo artificio constituit, quibus Agamedes captus est. Id conspiciens Trophonius non esse effugium capite Agamedis amputato, ne posset agnosci, quis esset, vna cum Gercyone Orchomenon aufugit. Hos cum Augeas autore Daedalo persequeretur, et illinc• aufugerunt: alter nempe Gercyon Athe- nas, vt testatur Callimachus, in Arcadiam, alter vero in Lebadiam, Boeotiae regio- nem. Vbi parato sibi domicilio subterraneo per omnem vitam perseuerabat. Quo defuncto vulgo creditum est illic certa reddi oracula ac Trophonio perinde vt deo sacrificari coeptum. Quidam aiunt Agamedem et Trophonium Daedali opera suf- furatos aufugisse et Trophonio fugienti terram hiatu diductam viuumque absor- buisse circa Lebadiam. Aliquot post annis, cum Boeoti pestilentia laborarent, consultum oraculum respondit Trophonii manibus honorem habendum esse. At illi cum essent ignari, vbinam terrarum illius esset monumentum•, apum indicio repererunt. Nam vbi eas conspicerent e cauo quodam subscatentes, coniectarunt eum esse locum. Quare visum est aliquem in id antrum demittere, qui rem exploraret. Quidam igitur ingressus duos dracones obuios habuit. Quibus obiec- tis offis mellitis illaesus euasit. Vnde et mos inoleuit, vt antrum Trophonii sub- ituri placentas aliquot secum deferant. Prius quam autem subirent, certis diebus ceremoniis• praescriptis lustrabantur pure interim agentes; deinde stola sacra ornati descendebant hastas manu gestantes, vt aiunt nonnulli, quo vim serpen- tium depellerent. [C] M. Tullius Tusculanarum quaestionum libro i. tradit Tro- phonium et Agamedem exaedificato templo Apollini Delphico venerantes• deum laboris sui mercedem petisse, nihil quidem certi, sed quod esset optimum homini•. Quibus Apollo se id daturum ostendit post diem ab illo tertium; qui vt illuxit, mor- tui sunt reperti. [A] Recentiores ita tradunt Trophonium virum quempiam fuisse supra modum gloriae famelicum Empedoclique simillimum, extructoque sibi subterraneo domicilio oracula reddidisse. Deinde vbi ille fame interisset, genium quendam in id immigrasse atque oracula reddere perrexisse; post superstitione mortalium plureis in id antrum demisisse sese ac dies complureis fuisse commo- ratos. Quae quidem Trophonii fabula mihi adeo videtur similis ei, quae de Patri- cii antro, quod est in Hybernia, fertur, vt altera ex altera nata credi possit. Tametsi non desunt etiam hodie permulti, qui descendant, sed prius triduano enecti ieiunio, ne capite sano ingrediantur. Qui descenderunt aiunt sibi ridendi libidinem in omni vita ademptam. [B] Plutarchus in commentario De daemonio Socratis narrat Timarchum | quendam in Trophonii specum ingressum, postea- quam illinc redisset, prodigiosa dictu narrasse sibi visa, non abhorrentia ab iis, quae Beda et alii nonnulli Christiani scriptores de inferis prodiderunt. Meminit 207 et Cicero libro De natura deorum tertio huius Trophonii. Meminit Herodotus in primo. Sed plurima de hoc nugamento nugatur apud Philostratum Apollonius, vir meo iudicio dignus, qui non alia de re philosophari debuerit. [A] Ridet locis 208 aliquot Trophonium hunc Lucianus, adamantinus omnium superstitionum insectator, per cuius antrum et Menippus se iocatur ab inferis redisse•. Huius antri mentionem facit Euripides in Ione:  Τί θέσπισμ᾿ ἐκ Τροφωνίου φέρεις;  id est  Quod ex Trophonii refers oraculum? Item in eadem:  Σηκοὺς δ᾿ ἐνστρέφεις Τροφωνίου,  [B] id est  Templa adis Trophonii. [A] Quae nos de Trophonii antro retulimus, partim ex Aristophanis interprete partim ex Zenodoto sumus mutuati.

745

[A]

EXCVBIARVM CAVSA CANENS

678

750 755

Φρουρᾶς ᾄδων, id est Excubiarum gratia canens. Dicebatur olim in hominem vigi- lantem ac diligentem; inde ductum, quod qui excubias agunt, canere consueue- runt, veluti vigiliarum taedium cantu solentur vel ne interim obdormiscant. Sic ait• Strepsiades in Nubibus Aristophanis male acceptus in schola Socratis:  Φροῦδα• τὰ χρήματα, φρούδη χροιά,  Φρούδη ψυχή, φρούδη δ᾿ ἐμβάς·•  Καὶ πρὸς• τούτοις ἔτι τοῖσι• κακοῖς  Φρουρᾶς ᾄδων• / Ὀλίγου φροῦδος γεγένημαι,  id est  Cassi nummi cassusque color,  Cassa est anima, cassae soleae.  Hisque malis accidit et illud,  Dum canto vigil pene interii•. Effertur autem bifariam paroemia: Φρουρᾶς ᾄδων καὶ Φρουρὸς ᾄδων. Alluditur ad hanc vocem φρούδος, quae significat cassum et inanem.

760

[A]

SALE EMPTVM MANCIPIVM

679

c761-766 765

Ἁλώνητον ἀνδράποδον, id est Sale emptum mancipium. In barbarum quempiam ac vilem homuncionem olim dicebatur. Nam negociatores olim in mediterranea• salem importantes mancipia reportabant a barbaris. Et Thraciae genti peculiaris erat mos mancipia sale• commutare. Vnde comicus quidam:  Θρᾷξ εὐγενὴς εἶ πρὸς ἅλας• ἠγορασμένος,  id est  Generosus es Thrax sale redemptus scilicet. Huiusmodi ferme referuntur a Zenodoto.

[A]

SALIS ONVS VNDE VENERAT, ILLVC ABIIT

209680

770 775

Ἁλῶν δὲ φόρτος ἔνθεν ἦλθεν ἔνθ᾿ ἔβη,  id est  Sal abiit illuc, vnde demanauerat. Senarius prouerbialis in eos•, qui parta tueri nequeunt•. Aut in eos, quibus male parta male dispereunt. Natum adagium ab euentu. Negociator quidam nauem onustam sale vehebat nautis dormitantibus, influxu aquae marinae sentina vehe- 210 menter adaucta et salem vniuersum soluit ac corrupit et nauem ipsam demersit; itaque quod ex aqua marina natum fuerat - nam hinc concrescit sal - in eandem denuo liquefactum est.

[A]

SALEM VEHENS DORMIS

681

780	Fertur et his verbis adagium ex eodem euentu natum Ἅλας ἄγων καθεύδεις, id est Salem portans dormis. Quadrabit in eum, qui in re periculosa socorditer atque indiligenter agit, propterea quod sal influxu sentinae facile corrumpitur.

[A]

MALE PARTA MALE DILABVNTVR

682

785

Respondet superiori sententiae, quod est in secunda Ciceronis Philippica. Sed vt est, inquit, apud poetam, nescio quem, male parta male dilabuntur. Quod autem de autore dubitat Tullius, est apud Plautum [D] in Poenulo: [A] Male partum male disperit. [D] Festus Pompeius ex Neuio citat: Male parta male dilabuntur. |

LB 295

[A]

QVI SESE NON HABET, SAMVM HABERE POSTVLAT

683

790   c791-795 795

Ὃς αὐτὸς αὑτὸν οὐκ ἔχει, Σάμον θέλει, id est  Qui semet• ipse non habet, Samum cupit. In eos conueniet, qui impudenter quippiam postulant. Aut qui minora curant maiorum negligentes. Natum ex historia quapiam, cuius meminit Plutarchus• in Apophthegmatis Laconicis. Athenienses vrbe victori tradita postularunt, vt Samum duntaxat sibi relinqueret. Atque is respondit ad hunc modum: Cum ves- tri• non sitis, alios habere postulatis. Atque hinc ducta paroemia:  Ὃς αὐτὸς αὑτὸν οὐκ ἔχει, Σάμον θέλει,  id est  Qui semetipsum non habet, Samum petit. [H] Dion sophista in libello Περὶ τοῦ ἀπιστεῖν eleganter accommodat in alium sensum: Ὃς αὐτὸς αὑτὸν οὐ φιλεῖ, πῶς ἄλλον φιλεῖ; id est Qui sibiipse non est ami- cus, quomodo alteri est amicus? Quadrabit et in eos, qui imperium affectant in alios, quum ipsi sibi nequeant imperare.

800

[A]

OCCVLTAE MVSICES NVLLVS RESPECTVS

684

805 810 815 820 825

Occultae musices nullus respectus. Graecis quondam celebratum adagium, cuius sensus est, quamuis egregias ingenii dotes, si non proferas, perinde esse quasi non habeas. Quo videtur allusisse Persius cum ait:  Scire tuum nihil est, nisi te scire hoc sciat alter. Extat et in Hebraeorum prouerbiis, [B] nempe Ecclesiastici capite vicesimo, [A] simile quiddam: Sapientiae• reconditae et thesauri abstrusi nullam esse vtilitatem. 211 Hoc nostrum refertur a Suetonio in vita Neronis imperatoris, quem scribit impe- ratoriae dignitatis oblitum vsqueadeo musices studiosum fuisse, vt non modo nihil omitteret eorum, quae generis eius artifices vel conseruandae vel augendae• vocis gratia factitarent, verumetiam in scenam prodire concupiuerit, subinde inter familiares Graecum prouerbium iactans: Occultae musicae nullum esse respectum. Vsurpat idem Aulus Gellius libro Noctium xiii.•, [G] capite vltimo. [A] Nosti, inquit, magister, verbum illud scilicet vetus: egregiam musicam, quae sit abscondita, eam esse nulli rei. Vsurpatur a Luciano in Harmonide•: Οὐδὲν γὰρ ὄφελος ἀπορρή- του•, φασί, καὶ ἀφανοῦς τῆς μουσικῆς, id est Nulla enim vtilitas occultae, quemad- 212 modum prouerbio dicunt, et abstrusae musices. [D] Allusit huc haud dubie Oui- dius, cum ait:  Tu licet et Thamyram superes atque Orphea cantu,  Non erit ignotae gratia magna lyrae. [A] Sunt autem nonnulli mortales, qui vel natiuo quodam ingenii vitio vel data etiam opera quae sciunt, dissimulant et aliis grauantur impertire. His illud non- nunquam• euenire solet, vt pro indoctis negligantur. [B] His adscribendum quod Graeci τυφλὸν πλοῦτον appellant, id est caecas diuitias, reconditas opes et abstru- sas. Ad hunc modum vocat Plutarchus compluribus locis atque item Lucianus. [H] Hoc dictum Plutarchus in vita Lycurgi testatur vulgo [I] apud Lacedaemo- nios [H] fuisse iactatum, quod illic Plutus seruaretur inhonoratus non aliter quam imago picta inanimis et immobilis. Sic enim Lycurgus instituerat rempu- blicam, vt diuitiae nec vsui cuiquam esse possent nec ornamento.

[A]

FICVLNVS

685

830 835 840 LB 296 845 850 855 860   c863-866   a863-866 865   a866-868

Lignum ficulnum vt fragile atque ad omnia ferme inutile prouerbiis aliquot locum fecit. Nam ἄνδρα σύκινον, id est virum ficulnum appellant mollem atque inutilem vt Theocritus in Ergatinis:  Μὴ παριών• τις  Εἴποι σύκινοι ἄνδρες· ἀπώλετο χοὖτος ὁ μισθός,  id est  Ne quis praeteriens dicat, ficulni homines sunt•  Atque haec deperiit merces•. [F] Scholiastes admonet prouerbium ductum a ligno ficus inutili, fragili et inua- lido; vnde dictum et ficulnum praesidium pro inutili•. [A] Apud Aristophanem in Fucis quidam interrogat Τίνος ξύλου• σύ; id est Cuius ligni tu? Respondetur συκί- νου, id est ficulni. Quo loco monet interpres ex ficulno ligno fumum existere acerrimum ac molestissimum. Apud eundem in Pluto sycophan|ta minatur, si quem nactus esset suae sortis virum ficulnum vlturum iniuriam:  Ἐὰν δὲ σύζυγον λάβω τινὰ / Καὶ σύκινον,  id est  Si quempiam nanciscar eiusdem iugi  Virum• atque ficulnum. Rursum apud eundem in eadem fabula:  Καὶ σύκινον τὸν ἰσχυρὸν τοῦτον θεὸν  Ἐγὼ ποιήσω τήμερον δοῦναι δίκην,  id est  Ficulnum ego hercle• ac praepotentem istum deum  Compulero poenas hoc die dependere, ficulnum deum appellans imbecillum• ac nullarum virium. Huc allusit Horatius, cum Priapum ita loquentem facit:  Olim truncus eram ficulnus, inutile lignum. 213 Ac paulo post: Pepedi / Diffissa• nateficus. Ficulnam mentem dixit Lucianus ἐν τῷ Πρὸς τὸν ἀπαίδευτον: Χωλὴν μὲν ἔχων καὶ συκίνην γνώμην, id est Claudam habens ac ficulnam mentem. Eodem respexit Alexander Pseudomantis libros Epi- curi lignis exurens ficulnis, nullius precii philosophum significans. Et συκίνη ἐπι- 214 κουρία, id est ficulnum auxilium pro inualido atque inutili. Aristophanes in Lysis- trata:  Ὃς ἦν ἂν ἡμῖν συκίνη ᾿πικουρία•,  [B] id est  Ficulna nobis qui erat opitulatio•. [A] Et συκίνη μάχαιρα, id est ficulna machaera pro calumnia. Et συκίνη ναῦς, id est ficulna nauis pro vili minimique precii nauicula. [G] Quin apud Naxios Bac- chum, quem Βακχέα dicunt, viteum effingunt, alterum, quem Μειλίχιον appel- lant, ficulnum. Nam ficus illi μείλιχα vocant. Existimant autem Bacchum non vini tantum, sed et ficuum autorem. Sic ferme Athenaeus libro iii. [F] Diuersa figura dixit Theocritus in Aita χρύσειοι πάλαι ἄνδρες, id est aurei quondam viri. Item 'praesidium sacrum' et 'anchora sacra' et 'robur adamantinum'.

[A]

LVPI ILLVM PRIORES VIDERVNT

686

870 875 880 885

Lupi illum priores viderunt. In raucum dicitur et cui vox repente sit adempta. Fes- tiuius dicetur in eos, qui metu alicuius obticescunt, alioqui feroces. Vergilius• in ecloga•, cui titulus Moeris:  Vox quoque Moerim  Iam fugit ipsa, lupi Moerim videre priores. Seruius admonet physicos autores esse, inesse eam vim lupis, vt, si quem homi- nem priores viderint, ei vocem adimant. Neque desunt philosophi, qui huiusce rei causam reddere conantur. Socrates apud Platonem [C] libro De republica primo [A] rem ad allegoriam vertit dicens Thrasymachum sibi vocem ademptu- rum fuisse, ni forte fortuna prior illum conspexisset. [C] Καὶ ἐγὼ, inquit, ἀκού- σας ἐξεπλάγην• καὶ προσβλέπων αὐτὸν ἐφοβούμην, καί μοι δοκῶ, εἰ μὴ πρότερον ἑωράκειν αὐτὸν ἢ ἐκεῖνος ἐμέ, ἄφωνος ἂν γενέσθαι. [A] Theocritus in idyllio Ξ:  Οὐ φθεγξῇ λύκον εἶδες,  id est  Aedere non poteris vocem, lupus est tibi visus. Illud interim obseruatione dignum Theocritum vertisse sententiam, cum negat• eum proloqui posse, non qui a lupo sit visus, sed qui lupum viderit. [B] Sed allu- sit duntaxat ad prouerbium Theocritus, cum significaret riualem conspectum, cuius• nomen erat Lupus.

[A]

QVAECVNQVE IN SOMNIO VIDENTVR

687

890 895 LB 297 900   a899-903   a904-907 905 910

Ὅσσα ἐν ὀνείρῳ βλέπεις, id est Quaecunque per somnium vides. De votis immodi- cis dicitur. Nam quicquid optaris, id somniare contingit• quibuslibet sicuti Mycil- 216 lus ille Lucianicus diuitem se ac praepotentem somniat. [F] Apud Theocritum piscator somniat aureum piscem•. [A] Et infimae sortis homines nonnunquam reginarum coniugium somniant; pastor quidam apud Theocritum in ecloga• nona:  Ἔχω δέ τοι ὅσσ᾿ ἐν ὀνείρῳ  Φαίνονται, πολλὰς μὲν ὄις, πολλὰς δὲ χιμαίρας,  id est  Possideo quaecunque solent sub nocte videri  In somnis, vim magnam ouium multasque capellas•. [F] Interpres admonet proferri hunc in modum: Ὅσσα ἐν | ὀνείρῳ φέρειν, id est Ferre quicquid in somnio videtur. Citat et versum Homericum:  Οὐδ᾿ εἴ μοι τόσσα δοίη ὅσσα ψεύδονται ὄνειροι,  id est  Nec mihi si tantum dederis quam multa sopitis  Somnia vana ferunt. [G] Est autem apud hunc poetam Iliados primo•, sed paulo aliter:  Οὐδ᾿ εἴ μοι τόσα• δοίη ὅσα ψάμαθός τε κόνις τε,  id est  Nec mihi si tantum dederis, quantum extat harenae ac  Pulueris. [H] Videtur huc allusisse M. Tullius in Salustium: Vnde tu, qui modo ne pater- nam quidem domum redimere potueris, repente tanquam somnio beatus hortos pre- ciosissimos, villam Tiburti et Caesaris, reliquas possessiones paraueris.

[A]

BONA PORSENAE

688

c912-915 915   c918-922 920

Bona Porsenae dicebantur•, quae velut ab hostibus erepta paruo veneunt. Eam appellationem Liuius [G] Ab vrbe condita ii•. [A] scribit ad suam vsque aetatem durasse; putatque inde natam, quod in bello soleant bona Porsenae venire Romae eaque consuetudo vna cum titulo perseuerarit et in pace, [G] quod alioqui is mos hostiliter bona vendendi non congruat tam pacatae regis profectioni, quod si minus probatur, existimat eam consuetudinem a mitiori principio fuisse natam. [A] Illud arbitratur• vero proximum, quod Porsena discedens ab Ianiculo ex foe- deris lege castra opulenta conuecto ex propinquis ac fertilibus Hetruriae aruis com- meatu Romanis dono dedit inopi tum vrbe ab longinqua obsidione. Ea deinde ne populo immisso diriperentur hostiliter, venisse bonaque Porsenae appellata gratiam muneris magis significante titulo quam auctionem fortunae regiae. Fortasse non inepte dicetur in res, quae dono cuiuspiam aut fortunae commoditate citra nos- tram operam contingunt. Nam Liuius non indicat vsum adagii.

925

[A]

LEONINA SOCIETAS

689

930 935

Leonina societas est, cum omne commodum ad vnum aliquem redit reliquis vi fraudatis, qualis ferme solet esse cum regibus aut praepotentibus plebeiae sortis 217 hominibus. Extat in Pandectis, in quibus ex Vlpiano: refert Aristo Cassium respon- disse societatem talem coiri non posse, vt alter lucrum tantum alter damnum sentiret, et hanc societatem leoninam solitum appellare. Caeterum Cassianam appellatio- nem, haud dubium prouerbialem, ex Aesopi Graeci apologo natam apparet, qui talis circumfertur. Leo, asinus et vulpes societatem inierant, vt quod venatu cepis- sent•, id in commune partirentur. Praedam, vbi erant nacti, leo iubet, vt asinus 218 partiatur. Ille vt est stolidus, in treis aequas portiones distribuit. Qua gratia mox indignatus leo, quod caeteris aequaretur, asinum adortus dilaniat. Restabat vulpes; eam de integro partiri iubet; illa totam ferme praedam leoni• attribuit sibi vix paucula quaedam seruans. Leo comprobata distributione rogat, quisnam illam artem partiendi docuisset. Et vulpes, Calamitas, inquit, asini.

[A]

TRIPODE

690

940 945   c947-950 LB 298 951   c950-955 955 960 965   c965-969   a969-974 970

Τὰ• ἐκ τοῦ τρίποδος, id est Ex tripode dicta. Dici solitum de iis, quae vehementer vera atque indubitata videri volumus. Effertur varie adagium: Ὡς ἐκ τρίποδος, id est Tanquam ex tripode dicta, Τάδε ἐκ τρίποδος, id est Haec ex tripode dicta, id est certissima perinde quasi ex Apollinis oraculo profecta. [I] M.T. in epistola qua- dam ad Brutum: Haec ex oraculo Apollinis Pythii edita tibi puta. [A] Translatum a tripode vel Delphica vel Pythia•. Nam haec duo oracula quondam summam fidem apud mortales obtinuerunt. De Pythio testatur Strabo libro Geographiae ix., fuisse quondam celebratissimum idque liquere thesauris ingentibus inibi constructis, in quos sacrae inferrentur pecuniae, tum operibus praestantissimo- rum artificum. Deinde ludis Pythiis• illic celebratis, denique innumerabilibus ora- culis, quae• mandata literis extarent. Tripodem ita | describit, Autores, inquit, certi memorant diuinum ipsum domicilium, profundam et curuam esse speluncam non admodum lato patentem ore. Atque hinc auram reddi sacro efflante numine. Excel- sum• autem ostio imminere tripodem; quem simul atque Pythia vates inscenderit, hausto diuinationis spiritu responsa aedere partim metro partim oratione libera. Comicus: Non Apollinis magis verum atque hoc responsum est•. Plato libro De legi- bus xii.: Ne si Pythius quidem affirmauerit. Quin illae quoque figurae prouerbium resipiunt 'Quicquid dixerit oraculum videri vult'. 'Quicquid dixerit legem esse vult' et• 'Stoicorum δόγματα', id est decreta. Et quod apud Plinium de medicis ait Cato: Et hoc puta vatem dixisse, id est Existima verum fore quod dixi. Ipse Plinius alibi: Vtinamque falsum hoc et non a vate dictum quam plurimi iudicent. [B] Et Plutarchus• in commentario De dignoscendo adulatorem ab amico: Εὖτ᾿ ἀκούσας ὅ τι ἂν εἴπῃ χρησμὸν εἰληφέναι φήσας οὐ γνώμην ἄπεισιν, id est Cum is audito quicquid dictum fuerit, ita discedit, vt existimet se oraculum accepisse, non senten- tiam. [C] Caeterum ab his nonnihil diuersa sunt, quae Athenaeus ii. Dipnoso- phistarum libro commemorat nempe in Bacchi certaminibus praemium fuisse tripodem atque ob id qui vera dicerent vulgo de tripode loqui dictos•. Tripodem autem fuisse lebetem tribus fultum pedibus. Huius duo erant genera: alterum Apollinis ob veritatem oraculorum, alterum Bacchi, in quo vinum miscebatur, quod ebrii vera loquantur, [G] quemadmodum dictum est in prouerbio In vino veritas. Simili figura dixit Galenus libro Περὶ φυσικῶν δυνάμεων primo 'velut ex 220 adyto': Ἀπεφήνατο γὰρ ὁ Λύκος οὗτος, ὥσπερ ἐξ ἀδύτου τινὸς χρησμὸν• ἀπο- φθεγγόμενος, περίττωμα τῆς τῶν νεφρῶν θρέψεως εἶναι τὸ οὖρον, id est Pronuncia- bat enim Lupus iste, perinde quasi ex adyto quopiam• redderet oraculum, quod super- fluum est ex nutrimento renum, id esse vrinam.

975

[A]

FOLIVM SIBYLLAE

691

980 985 990

Folium Sibyllae apud Latinos eandem vim obtinet. Iuuenalis:  Credite me vobis folium recitare Sibyllae, id est rem indubitatam. Aristophanes in Pace:  Οὐ μετέχω τούτων· οὐ γὰρ ταῦτ᾿• εἶπε Σίβυλλα,  id est•  Haud equidem agnosco neque enim canit ista Sibylla. Ductum adagium a Cumana Sibylla, cuius oracula cum primis celebrantur. Huic autem mos erat, vt testatur M. Varro, in palmarum foliis oracula scribere. Quod secutus Vergilius• in tertio Aeneidos:  Insanam vatem aspicies, quae rupe sub ima•  Fata canit foliisque notas et nomina• mandat.  Quaecunque in foliis descripsit carmina virgo,  Digerit in numerum atque antro seclusa relinquit.  Illa manent immota locis neque ab ordine cedunt. Item in sexto:  Foliis ne tantum carmina manda,  Ne turbata volent rapidis ludibria ventis.

[A]

FRATER VIRO ADSIT

692

c994-997 995   c996-999 1000   c1-3   c4-7 LB 299 6 10 15

Ἀδελφὸς ἀνδρὶ παρείη, id est Frater viro adsit. De fido auxilio dici solitum, prop- terea quod in rebus periculosis vix vnquam frater solet fratri deesse. Apud Plato- nem secundo De republica libro Adimantus• Glauconis aduersus Socratem dispu- tantis partes excipiens, Nondum, inquit, Socrates, satis hac de re dissertum. Cur ita? Nempe quia id nondum est dictum, quod maxime dictum oportuit. Tum Socrates: [C] Οὐκοῦν τὸ λεγόμενον ἀδελφὸς ἀνδρὶ παρείη, id est Igitur [A] frater adesto viro, vt habet prouerbium, quare tu, si quid hic praetermisit, adiuua. Idem ex Homero sumptum adagium testatur in Protagora, vbi Socrates Prodicum aduocans, vt Simonidem eiusdem ciuitatis hominem a Protagorae calumnia tueatur. Videor equidem, inquit, aduocare te, quemadmodum ait Homerus Scamandrum ab Achille obsessum Simoentem aduocasse,  Φίλε κασίγνητε, σθένος ἀνέρος ἀμφότεροί περ  Σχῶμεν, |  id est• 221  Frater amice, hominis pariter compescere vires,  Ambo huius studeamus. Est autem is locus in Iliados φ. Rursum Iliados• χ similiter Hector iam impar Achilli Deiphobum fratrem inuocat, vti ferat suppetias. [G] Pallas enim illi appa- ruerat Deiphobi specie ac• deceptus Hector frustra inclamat•:  [A] Δηΐφοβον δ᾿ ἐκάλει λευκάσπιδα μακρὰν ἀΰσας, id est  Deiphobum fratrem intento clamore vocabat. A quo cum destitueretur, diem fatalem adesse intellexit. Plutarchus in vita Cae- 222 saris refert Cascam Caesare retinente gladium fratris auxilium [B] ad hunc modum [A] implorasse idque verbis Graecis: [D] Ἀδελφέ, βοήθει•.

[A]

TEMERE ABYDVM

693

c18-20 20   c22-25   a22-25 25   a27-32 30

Μὴ εἰκῆ τὴν Ἄβυδον, id est Ne temere Abydum, subaudiendum 'nauiges'. Ne quod graue periculum suscipias sine causa idonea. [B] Veluti si quis admoneat, ne se facile coniiciat aliquis in aulam principis, quod ea res non omnibus feliciter cedat. Aut ne compotationibus temulentis admisceat sese, quod fere non contin- gat• abire sine malo, aut ne poetarum attingat literas, quod animos complurium soleant corrumpere. [G] Athenaeus libro xii. narrat Alcibiadem posteaquam a tutoribus accepisset suas facultates, Abydum Hellesponti nauigasse atque illic luxu deliciisque fuisse corruptum, vt non dissimile sit illi:  Non cuiuis homini contingit adire Corinthum. [B] Male audiebat Abydena• gens, quod calumniatrix esset, vt intelligas ea gratia non esse tutum illic versari. Meminit adagii Stephanus et Suidas. [G] Stephanus sic effert adagium: Εἰ μηδ᾿ εἰκῆ τὴν Ἄβυδον πατεῖν, id est Si ne temere quidem Abydum calcaret•, id est ne quis confidenter illam ingrediatur. Indicat• vsurpari de temerariis addens hoc iaci solitum in eos, qui Abydum insulae Mileti• incolebant. Commonstratum est olim mihi quoddam oppidulum in Picardia, quod negant vllum hospitem potuisse transire non aliquo notatum scommate.

[A]

VNA HIRVNDO NON FACIT VER

694

c34-37 35 40 45 50

Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ, id est Vnica hirundo non efficit ver, hoc est• vnus dies non sat est ad parandam virtutem aut eruditionem. Aut non vnum aliquod bene- factum benedictumue sufficit ad hoc, vt viri boni aut boni oratoris cognomen promerearis; plurimis enim virtutibus ea res constat. Aut vt certum aliquid cognoscas, non satis est vnica coniectura. Quod si permultae conueniant, tum denique probabilis fuerit coniectura. Siquidem fieri potest, vt vna quaepiam hirundo casu maturius appareat. Sumptum ab hirundinis natura, quae veris est nuncia; nam hyeme deuolat. Vnde Horatius: Zephyris et hirundine prima, de primo vere sentiens. Aristoteles libro Moralium primo: Τὸ γὰρ ἔαρ οὔτε μία χελιδών ποιεῖ οὔτε μία ἡμέρα, id est Ver enim nec vna hirundo facit nec vnus dies. Et beatum eodem modo felicemue nec vnus dies nec breue efficit tempus. Aris- tophanes in Auibus:  Δεῖσθαι δ᾿• ἔοικεν οὐκ ὀλίγων χελιδόνων,  id est  Multa videtur opus habere hirundine. Interpres indicat allusum ad prouerbium, [B] quod modo retulimus: [A] Μία 224 χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ. Huic affine videtur illud Sophocleon• in Antigona:  Πόλις γὰρ οὐκ ἔσθ᾿• ἥτις ἀνδρός ἐσθ᾿ ἑνός,  id est  Namque vnius quae sit viri haud est ciuitas. [B] Etenim quemadmodum vna hirundo non facit ver, ita nec vnus homo facit ciuitatem nec vnus nummus diuitem.

[A]

DA MIHI MVTVVM TESTIMONIVM

695

55 LB 300 61 65

Δάνειζέ• μοι μαρτυρίαν, id est Da mihi mutuum testimonium, hoc est•: Da mihi tuum testimonium recepturus itidem meum, si quando desiderabis. In eos recte iaciendum, qui se mutua talione laudant ac praedicant, aut qui mutuo studio sibi inuicem suffragantur, aut qui ad gratiam testificantur neglecta religione. M. Tul- lius pro L. Flacco repudians eleuansque Graecorum testium fidem Veruntamen, inquit, hoc dico de toto genere Graecorum. Tribuo vel literas, do multarum | artium disciplinam, non adimo sermonis leporem, ingeniorum acumen, dicendi copiam. Deinde si qua sibi alia sumunt, non repugno. Testimoniorum religionem et fidem nunquam ista natio coluit totiusque huiusce rei quae sit vis, quae autoritas, quod pondus, ignorant. Vnde illud est, Da mihi testimonium mutuum? Non Gallorum, non Hispanorum putatur. Totum istud Graecorum est, vt etiam qui Graece nesciunt, hoc quibus verbis a Graecis dici soleat, sciant. Quibus ex verbis M. Tullii satis liquet adagium hoc aetate illa multo fuisse tritissimum.

[A]

MVTVVM MVLI SCABVNT

696

70 75   c77-79 80 85 90

Mutuum muli scabunt. Vbi improbi atque illaudati se vicissim mirantur ac prae- dicant. Translatum a mulis, qui sicuti reliqua iumenta sese inuicem dentibus sca- bere solent. Citatur hic titulus Mutuum muli scabunt a Nonio Marcello inter reli- quos Menippearum titulos M. Varronis; mirum ni prouerbialis. Ausonius in altera praefatione monosyllaborum: Sed vt quod per adagionem coepimus, prouer- bio finiamus: mutuo muli scabunt. Meminit huius et Varro libro De lingua Latina tertio. Quanquam is locus est foedissime deprauatus non temporum modo culpa, verumetiam impressorum istorum vulgarium, quibus hoc vnice propositum vide- tur, vt omnes bonos libros radicitus extinguant. Sic autem legitur: Amica Philop- torus, eius qui senex puerum dicit pusum•, puellam pusam•. Sic fiet mutuam muli- nam. Arbitror legendum 'mutuum muli', vt subaudiatur 'scabunt'. Symmachus in• epistola quadam Mutuum, inquit, scabere mulos, cui prouerbio ne videar esse confinis, praeconium virtutum tuarum presso dente restringo. Non videtur autem adagium recte accipi posse, nisi malam in partem, veluti si indoctum indoctus, deformem deformis, improbum improbus vicissim laudaret. Cuiusmodi fabulam memorat• Horatius de duobus fratribus, qui se mutuum scabebant ac mutuo offi- cio alterum alter vicissim efferebant laudibus.  Frater, inquit•, erat Romae consulti rhetor, vt alter 225  Alterius sermone meros audiret honores,  Gracchus vt hic illi foret, hic vt Mutius illi. Idem poetas• indoctos notans, qui tamen inuicem se recitantes audiebant ac lau- dabant:  Discedo Alcaeus puncto ilius, ille meo quis?  Quis nisi Callimachus?

[A]

TRADVNT OPERAS MVTVAS

226697

95

Huic confine est Terentianum illud ex Phormione: Tradunt operas mutuas. De adulescentibus, qui se vicissim in peccatis defenderent. Translatum videtur ab agricolis vicinis, qui mutuam inter sese• operam commodare solent. Aut ab artifi- cibus, qui mutua nonnunquam vtuntur opera, [B] maxime fabri aerarii.

[A]

SENES MVTVVM FRICANT

698

100   c100-105 105

Huc pertinet et iocus ille in prouerbium versus de senibus mutuo se fricantibus. Narrat autem fabulam Aelius Spartianus in Adriani imperatoris vita. Is Adrianus in balneo veteranum quempiam seruuli penuria sese marmoribus affricantem conspicatus, eum et seruulis aliquot et sumptibus donauit. Quod reliqui veterani feliciter cessisse videntes coeperunt et ipsi complures sub oculis imperatoris sese marmoribus affricare, vt hoc modo principis elicerent benignitatem. At ille euo- catis senibus iussit, vt alius alium vicissim defricarent, atque ita pueris nihil opus fore. Is iocus postea in vulgi fabulam cessit. Celebratur et Scipionis Aemiliani• apophthegma: Iumenta quod manibus carent•, alieno egere frictu. Quo significatum est eos, qui res egregias gerere non possunt, egere praecone, quo famam sibi com- parent.

110

[A]

FRICANTEM REFRICA

699

c112-115 LB 301 115 120 125 130 135

Τὸν ξύοντα ἀντιξύειν, id est Scalpentem vicissim scalpe. Refertur in Diogeniani col- lectaneis. Par est de merente bene benemereri et officium officio pensare. Suidas ab asinis metaphoram translatam existimat inuicem morsicantibus et in• vtranque partem dici posse, qui se mutuis officiis adiuuant aut qui se mutuis | contumeliis afficiunt. In quam sententiam celebratur et mimus ille non illepidus Senecae titulo, sed falso:  Ab altero expectes, alteri quod feceris. Aristides in communi defensione quatuor oratorum: Τὸν ξύοντα δ᾿ ἀντιξύειν καὶ τοῖς ὄνοις ἡ παροιμία δήπου δίδωσι. Περικλέα δὲ κἂν τοῖς λέουσι μᾶλλον ἢ τοῖς ὄνοις εἰκάζειν φαῖεν ἂν Ὁμηρίδαι, id est Scalpentem• inuicem scalpere etiam asinis videlicet tribuit prouerbium. Porro Periclem• cum leonibus magis quam cum asinis esse conferendum dixerint Homerici. Huc pertinet illud Χεὶρ χείρα νίζει, id est Manus manum lauat. Quod citat in Axiocho Plato: Διὰ παντὸς δὲ ἔθος ἐστὶν αὐτῷ φρονεῖν τὸ Ἐπιχάρμειον  Ἁ δὲ χεὶρ τὰν• χεῖρα νίζει· δός τι καὶ λάβε τι,  [G] id est Semper illi mos erat in animo voluere illud Epicharmi dictum  [A] Abluit manum manus; da aliquid et aliquid accipe. [G] Quanquam Aldina aeditio pro φρονεῖν habet φωνεῖν, id est in ore habere et 227 melius trochaicus tetrameter Graecus constabit, si pro λάβε• τι legas λάμβανε τι•. [A] Quod idem alio loco citauimus, sed aliter mendosum exemplar secuti, cum 228 Graecus Plato nondum esset ad manum, quem consulere possemus•. Cuius rei visum est commonefacere lectorem, ne quis hoc nomine mihi calumniam struat, quod temere Platonis scripturam inuerterim. Quantum autem ad sententiam per- tinet, nihil omnino refert νίζει legas an κνίζει•, quandoquidem vt manus manui mutuum praestat officium lauando itidem et scalpendo.

[B]

FERRVM FERRO ACVITVR•

700

140

Non erat consilium in hunc ordinem admiscere prouerbia theologorum, non quod ea contemnam, sed partim quod hoc honoris habendum iudicarim sacris literis, partim quod passim in manibus sint. Vnum tamen illud, quoniam sic ad- amussim ad ista quadrat, non pigebit adscribere. Id est in Prouerbiis Salomonis capite vigesimoseptimo: Ferrum ferro exacuitur et homo exacuit faciem amici sui. Hebraei pronunciant ad hunc modum, siquidem est aliquid adagium in suapte audire lingua, בַּרְזֶל בּבַרְזֶל יָחַד.