CHILIADIS QVARTAE CENTVRIA SECVNDA

LB 951

[A]

ΔΟΥΡΕΙΟΣ• ΙΠΠΟΣ

993101

5   c6-9 10   c14-17 15   a14-17 20   c20-37   c21-23   c23-25 25   c26-28   c28-31 30   c31-33   c33-36 35

Δούρειος• ἵππος, id est Dureus equus, de clandestinis insidiis dicebatur, aut vbi repente complures apparerent, qui latebant antea. Sumptum ab equo Homerico, in quo Graecorum proceres abditi repente prosilientes Troiam ceperunt•. Hunc Homerus durateum appellat, vt Odysseae Θ, [E] quod trabibus esset contextus.  [A] Αἶσα γὰρ ἦν ἀπολέσθαι ἐπὴν πόλις ἀμφικαλύψῃ  Δουράτεον μέγαν ἵππον, ὅθ᾿ εἵατο πάντες ἄριστοι  Ἀργείων, Τρώεσσι φόνον καὶ Κῆρα φέροντες,  id est  Fatum enim erat perituram vrbem, simul ingrederetur  Durateus praecelsus equus, qui clauserat omneis  Primores Danaum luctumque necemque ferentes  Troianis.     [F] Plutarchus in Vita Themistoclis narrat illum aliquando dono rogasse equum a Philide, nutritore equorum. Eum is vbi negasset, comminatum fuisse se breui ex illius domo facturum equum δούρειον•, significans se crimina ipsius ac domesticorum prolaturum in lucem. [A] Nec inscitum fuerit si quis ludum ali- cuius eruditi 'durateum equum' appellet, quod ex eo breui tempore summi viri 100 prodierint•.     [H] De laudatis viris, qui subito alicunde emerserunt, apud eruditos frequens est vt 'ex illius domo velut ex equo Troiano prodisse' dicantur. M. Tullius Philip- pica secunda ad egregii facinoris societatem retulit. In huius me consilii societatem tanquam in equum Troianum includi cum principibus non recuso. Aristophanes in Auibus prouerbium detorquet in emphasim roboris ac magnitudinis:  Ἵππων• ὑπόντων μέγεθος ὅσον ὁ δούρειος. Interpres admonet allusum ad equum aereum insigni magnitudine, qui in Acro- poli stabat Palladi dicatus a Charidemo, quod ipsa testabatur inscriptio. Verum is ad imitationem equi Troiani compositus erat. M. Tullius actione in C. Verrem sexta 'Troianum equum' accipit pro 'extrema calamitate': Quem concursum factum in oppido putatis? quem clamorem? quem porro fletum mulierum? qui viderent equum Troianum introductum, vrbem captam esse dicerent etc. Portas per quas introductus fuerat 'equus durius' Homerus Iliados γ σκαιάς, hoc est 'sinistras' appellat, quod leua mente Troiani equum illum induxerint in ciuitatem. Idem Pro Murena dicit equum Troianum intus esse, quum sentit rei publicae periculum esse a ciuili discordia: Intus, inquit, intus, inquam, est• equus Troianus, a quo nun- quam me consule dormientes opprimemini. Idem Pro M. Caelio: An equus Troianus fuerit, qui tot inuictos viros muliebre bellum gerentes tulerit ac texerit?

[A]

CVM ADSIT VIA, SEMITAM QVAERIS

3102

c39-41 40

Ὁδοῦ παρούσης τὴν ἀτραπὸν ζητέεις,  id est  Cum praesto sit via, tu requiris semitam. Citatur ab Eustathio in Odysseae Ν. Est autem ἀτραπός 'semita', quae diuersa sit a via plaustrorum, quam• 'regiam' vocant. Conueniet adagium in tergiuersatores, qui quo praesens negocium suffugiant, diuerticula captant.

[A]

CVLMO SPICAM CONIICERE

3103

45   c45-47 50

Eustathius Odysseae ξ enarrans hunc versum quem nos alio citauimus loco:  Ἀλλ᾿ ἔμπης καλάμην γέ σ᾿• ὀΐομαι εἰσορόωντα  Γιγνώσκειν, ostendit Vlyssem ad prouerbium allusisse quod plene sic efferatur: Ἐκ καλάμης δῆλός ἐστιν ὁ τεθερισμένος στάχυς, id est Ex culmo perspicitur spica demessa. [C] Etiam in sene apparet cuiusmodi fuerit iuuenis. [H] Meminit huius loci Aris- toteles libro Rhetoricorum iii., indicans per metaphoram senectutem dictam culmum.

[A]

ΒΥΣΣΟΔΟΜΕΤΕΙΝ

1013104

LB 993 56   c56-58 60

Βυσσοδομεύειν frequenter est apud Homerum, non citra prouerbii speciem, pro eo quod est alto pectore | moliri quippiam et clanculum in animo struere insidias. Translatum a fundamentis aedificiorum, quae profunde iaciuntur, Odys- seae Π:  Ἐσθλ᾿ ἀγορεύοντες, κακὰ δὲ φρεσὶ βυσσοδόμευον,  [B] id est  Dicebant bene, sed mente alta praua struebant. [H] Idem alibi: Δόλον φρεσὶ βυσσοδομεύων, id est Fraudem alta mente volutans.

[A]

ACCERSITVM MALVM

1023105

c62-64 65

Ἐπίσπαστον κακόν, id est Accersitum malum, dicitur cuius ipse tibi causam prae- bueris. Homerus Odysseae Σ:  Ἦ τάχα Ἶρος Ἄϊρος ἐπίσπαστον κακὸν• ἕξει,  id est  Nae mox perditus Irus habebit quod sibi quaerit  Vltro malum.

[A]

EVRYMNVS

3106

70 75

Εὔρυμνος, id est Eurymnus, dictus est olim prouerbio qui per calumniam conare- tur fidos amicos inter sese committere. Nam hic, cum moliretur serere dissidium inter Castorem et Pollucem, alterum apud alterum insimulans, post deprehensus vtrique grauissimas poenas dedit. Hoc autem fere solet accidere iis qui malis arti- bus student dirimere eos quos insolubili vinculo natura copulauit, vt vxorem et maritum, parentem et filium, fratres•. Fit enim vt hi redeant in gratiam et praeter- itae simultatis poenas vtrique repetant ab autore. [H] Id euenit Athenis Hyper- bolo qui Niciam ac Alcibiadem conatus est committere.

[A]

FVRIIS ORIVNDVS

3107

80

Ἐριννύων ἀπορρώξ, id est A Furiis profectus, olim dicebatur tetra foedaque specie quique μανικὸν βλέπει•, quemadmodum ait Aristophanes. Item, quod noxium et exitiale sit, id a Furiis ortum aiunt, quemadmodum Aiax in tragoedia:  Ἆρα οὐκ Ἐριννὺς τοῦτ᾿ ἐχάλκευε ξίφος;  id est  An non mucronem hunc Furia cudit Tartari?

[A]

SIMILES VIDENTVR CAPTIVIS EX PYLO

3108

c83-87 85   c87-93 90

Ἐοίκασι  Τοῖς ἐκ Πύλου ληφθεῖσι τοῖς Λακωνικοῖς,  id est  Captiuis mihi  Similes videntur e Pylo Laconicis. Est apud Aristophanem ἐν Νεφέλαις•. Dici solitum de iis qui vultu sunt mise- rando, nempe pallidi, squalidi, macilenti. Pylus ciuitas quaepiam Laconicae, quam obsessam Cleon expugnauit; qui vero superfuerant a caede, secum abduxit Athenas, extenuatos, confectos, pallidos, deformi specie, sicuti consentaneum est accidisse tum ob diutinam obsidionem, praesertim in insula deserta, quae rerum necessariarum copiam maligne suppeditabat, tum quod post expugnatam vrbem complureis dies in vinculis habiti fuissent. [F] Haec ferme Zenodotus. De Pylo dictum est nobis alias in prouerbio Pylus ante Pylum.

95

[A]

ΓΥΡΓΑΘΟΝ ΦΥΣΑΙΣ

1033109

LB 994 100

Γύργαθον φυσᾷς, id est Gyrgathum spiras, in insanum frustraque vociferantem iaciebatur. 'Gyrgathus' lectus est in quo paralytici menteque capti quique vocan- tur daemoniaci vincti iactant sese, [H] multa minitantes sed frustra. Conueniet igitur in atroces sine viribus iras. | Hesychius indicat 'gyrgathon' dici vas quoque in quod pistor coctos reponit panes. Graeca vox a voluendo dicta videtur.

[A]

DECORA TEIPSVM

3110

Γέραιρε σαυτόν, id est Honesta teipsum. Iocus prouerbialis in eum qui se magnifi- centius gereret. Nam γεραίρειν 'venerari' est et 'honorem habere'.

[A]

BYZENI LIBERTAS

1043111

105	Βυζήνου παρρησία, id est Byzeni libertas, vbi quis audacius liberiusque loquitur. A Byzeno quodam, Neptuni filio, cui mos fuerit mira in dicendo libertate vti. [H] Stephanus commemorat Βυζύην, Scythiae ciuitatem, vnde Byzyeni. Eius gentis peculiare est intrepide loqui.

[A]

ΑΧΡΕΙΟΓΕΛΩΣ•

3112

110	Ἀχρειόγελως• prouerbiali noueque composito verbo dicebatur nugator, quique rebus ineptis oblectaretur. Nam ἀχρειόγελως• perinde sonat quasi dicas 'temere ridentem', quod vitii vel stultitiae signum est vel dementiae.

[A]

PROTINVS APPARET QVAE PLANTAE FRVGIFERAE FVTVRAE

3113

115	Αὐτίκα καὶ φυτὰ δῆλα ἃ μέλλει κάρπιμ᾿• ἔσεσθαι,  id est  Protinus• apparet quae fructum planta datura est•. Vel in pueris elucet indoles futurae probitatis. [C] Protinus in discipulo praesen- tire licet profectum futurum.

[A]

PERIIT SVS

3114

120	Ἀπόλωλεν ὗς• καὶ τάλαντον καὶ γάμος,  id est  Periit mihi sus et talentum et nuptiae. Dici suetum vbi quis frustratus perdidisset operam et• impensam. Natum a quo- dam qui, cum apparasset ad nuptias omnia, non est eas assecutus. [C] Affine illi: Oleum et operam perdidi.

[A]

ΑΜΦΙΘΑΛΗΣ ΕΡΩΣ

3115

125   a127-131 130

Ἀμφιθαλὴς ἔρως, id est Vtrinque florens amor, olim dicebatur quoties vterque pariter esset incolumis ac mutuo responderet amore. Nam dimidiati dicimur quoties amicus distrahitur, velut altera pars nostri. [F] Extat apud Aristophanem in Auibus in calce fabulae. Talem amorem in Eunucho optat Phaedria:  Vtinam esset mihi / Pars aequa amoris tecum. Congruit huic Pindaricum illud• in Pythiis: Φιλέων φιλέοντ᾿, ἄγων ἄγοντα προ- φρόνως, id est Amans amantem et ducens ducentem libenter.

[A]

EX AMPHITHETO BIBISTI

3116

135

Ἀμφιθέτῳ ἔπινες, id est Ex amphitheto bibisti, dicebatur in eum qui meracius ac largius potaret. Amphithetum enim erat poculi genus ita factum vt quauis ex parte positum staret nullumque certum haberet fundum. [H] Probabilius est 105 quod inter Varia addidit Hesychius: amphitheton esse poculum quod ob magnitu- dinem <ambabus•> tollitur ac reponitur. Id Hollandi nautae vocant 'busam'.

[A]

PRONOMI BARBA

3117

c139-142 140 145   c145-148   c148-151 150 155 LB 995 161

Προνόμου πώγων, id est Pronomi barba, de praelonga dicebatur. Aristophanes in Concionatricibus:  Ἀργύρριος γοῦν τὸν Προνόμου πώγων᾿ ἔχων 106  Λέληθε,  id est  Hucusque latuit ergo Pronomi Argyrrhium  Gestare barbam. Pronomus tibicen quispiam fuit prolixa barba, gestamine non admodum appo- sito professioni, quandoquidem tibicinum molliciem etiam prouerbia notant. Argyrrhius exercitus dux quispiam fuit effoeminatus et cinaedus, nihil habens viri praeter barbam. Taxatur eodem in loco Epicratis oratoris cuiusdam barba, cui ob id ipsum vulgari ioco cognomen inditum σακεσφόρῳ, teste senario quem Aristo- phanis interpres citat ex Platone Comico:  Ἄναξ ὑπήνης Ἐπίκρατες σακεσφόρε,  id est  Rex barbae Epicrates scutifer. Barbam ob similitudinem scutum vocat, vt et alibi:  Ἅπασα καὶ μίσει σάκον πρὸς ταῖν γνάθοιν ἔχουσα. Aristophanes in eundem:  Κἄγωγ᾿ Ἐπικράτους οὐκ ὀλίγῳ καλλίονα,  id est  Mihi barba multo pulchrior atque Epicratis. Conuenit igitur in quosdam qui, alioquin mollissimi, vultus vestiumque seueri- tate vitae continentiam praeferunt. Est frequens iocus apud Lucianum in barbam philosophorum. Itidem apud Horatium: | [B] Iussit sapientem pascere• barbam. [A] Martialis item in huiusmodi quendam iocatur.

[A]

OMNIBVS VESTIGIIS INQVIRERE

3118

165   c165-167   c168-171 170   c171-173   c174-176 175

Πᾶσιν ἴχνεσι ζητεῖν, id est Omnibus inquirere vestigiis, dicitur qui summa cura summaque diligentia rem peruestigat. Metaphora sumpta est a venatoribus. [H] M. Tullius actione in Verrem quarta: Ex istis etiam tu retibus effugere te posse confi- dis? Quum te nos non opinione dubia, sed tuis vestigiis persequamur, quae tu in tabulis publicis ac recentia reliquisti. Rursus in eadem: Vt omnes mortales istius auariciae non iam vestigia, sed ipsa cubilia videre possint. Item actione sexta: Illos ego accusatores puto fuisse qui huiusmodi hominum furta odore aut alicubi leuiter presso vestigio persequebantur. Nam nos quidem quid• facimus in Verre, quem in luto volutatum totius corporis vestigiis inuenimus? In Oratione pro Cluentio: Quid? Albiana pecunia vestigiisne nobis odoranda est an ad ipsum cubile vobis ducibus venire possumus? Et paulo post: Cluentii nummus nullus iudici datus vllo vestigio reperitur. In Pisonem: An vero tu parum putas inuestigatas esse a nobis labes impe- rii tui stragesque prouinciae? Quas quidem nos non vestigiis odorantes ingressus tuos, sed totis volutationibus corporis et cubilibus persequuti sumus.

[A]

APROS IMMITTERE FONTIBVS

1073119

180	Qui sibi accersit optatue perniciem allatura, in hunc quadrat Vergilianum illud: Et liquidis immisi fontibus apros. Neque enim id sine prouerbii specie dictum apparet. [H] Siquidem apri non tantum bibunt e fonte impressis pedibus, verum- etiam volutant sese.

[A]

CANIS PODICE

3120

c183-188 185 190

Ἐκ κυνὸς πρωκτοῦ, id est Ε canis culo. Dictum videtur a Luciano pro eo quod est 'ex rebus• anxiis atque angustis', quod ea pars arctior sit huic animanti, quam- obrem et excernunt difficilius. Nam Asinum suum finit his verbis: Ἐνταῦθα θεοῖς σωτῆρσιν ἔθυον καὶ ἀναθήματα ἔθηκα, μὰ Δία οὐκ ἐκ κυνὸς πρωκτοῦ, τοῦτο δὴ τὸ τοῦ λόγου, ἀλλ᾿ ἐξ ὄνου περιεργίας διὰ μακροῦ πάνυ καὶ οὕτω δὲ μόλις οἴκαδε ἀνασωθείς, id est Hic diis seruatoribus rem diuinam feci donaque suspendi nimirum non e canis podice, quemadmodum vulgo dici consueuit, quin magis ex asini curiosi- tate post multum denique temporis idque etiam vix domum incolumis reuersus. Vulgo iactatur et in Zenonem•, teste Laertio, quod in canis postico de Republica 108 conscripsisset, vel quod nimis anxie vel quod inepte. Verum de hoc prouerbio meminimus alibi.

[A]

CANTV DIGNOSCITVR AVIS

3121

195

Refertur et hoc a quibusdam, etiam si mihi nondum apud idoneos autores reper- tum: E cantu dignoscitur auis, alioqui non indignum quod in prouerbiorum ordi- nem allegatur. Sensus congruit cum illo: Qualis vir, talis oratio. Iactatur vulgo simillimum huic: E plumis auem dignosci, id est• e cultu spectari vitam et inge- nium hominis.

200

[A]

CANIS SAEVIENS IN LAPIDEM

3122

205   c206-208

Κύων εἰς τὸν λίθον ἀγανακτοῦσα, id est Canis indignans in lapidem. Competit in eos qui mali sui causam imputant non ipsi autori, sed alteri cuipiam. Veluti si quis iracundiae vitium iuuentae, non stultitiae, attribueret, vnde• proficiscitur. Plato libro de Republica quinto damnans eos qui caesorum cadauera• despoliant, ait hos perinde facere vt solent canes saeuientes in lapidem, eo qui iecit omisso•. Pacuuius apud Nonium in Armorum iudicio:  Nam canis, cum est percussa• lapide, non tam petit illum  Qui se icit•, quam eum ipsum lapidem, quo icta• est, petit.

[A]

PROFVNDVM SVLCVM

3123

210   c212-215 215 LB 996   c219-221 220   a218-224   c222-224 225

Βαθεῖαν αὔλακα, id est Profundum sulcum. Refertur et hoc in Adagionum Collec- taneis. Addunt dictum de iis qui cogitationibus profundis ac penitioribus rem expenderent. Sumptum est autem ex Aeschyli tragoedia, cui titulus Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας. In qua versus hi dicuntur de Amphiarao•:  Βαθεῖαν αὔλακα διὰ φρενῶν καρπούμενος,  Ἐξ ἧς τὰ κεδνὰ βλαστάνει βουλεύματα,  id est  Sulco e profundo pectoris fructum metens,  Rectae vnde cogitationes germinant. | Citatur aliquot locis in Moralibus a Plutarcho [F] et a Platone, secundo de Repu- blica libro. Allusit ad hoc prouerbium aliquot locis M. Tullius, vt in Epistola ad Atticum, libro quarto: Ne βαθύτης mea, quae in agendo apparuit, in scribendo sit occultior. Rursus libro quinto: Admirabere meam βαθύτητα, cum salui redierimus; tanta mihi μελέτη huius virtutis datur. Rursum• libro sexto, Epistola prima: Nam nulla re sum delectatus magis quam meam βαθύτητα in Appio tibi, liberalitatem in Bruto probari vehementer gaudeo. [A] Mihi videtur recte quadraturum et in eos qui se metiuntur non ex aliorum opinione, sed ex• recte secusue factorum conscientia.

[A]

HERNIOSVS VSQVE AD GVLAM

1093124

230

Ψωλὸς μέχρι τοῦ μιρρίνου, id est Herniosus vsque ad gulam. Quadrat in vehemen- ter herniosum. Carmen est apud Aristophanem in Equitibus:  Ψωλὸν γενέσθαι δεῖ σε μέχρι τοῦ• μιρρίνου,  [B] id est 110  Sis herniosus oportet ipsam vsque ad gulam. [F] Aristophanis interpres ostendit fuisse et apud Diphilum•.

[A]

BENIGNIOR PELLACE VVLPE

3125

235   c236-240 240 245   c245-247

Ὦ πλεῖον ἵλαος• αἱμύλης ἀλώπεκος,  id est  Pellace quanto est blandior vulpecula. De eo qui commodi sui causa simulat beneuolentiam. [H] Archilochi vulpeculam commemorat Plato libro de Republica ii.: Οὐκοῦν, ἐπειδὴ τὸ δοκεῖν, ὡς δηλοῦσί μοι οἱ σοφοί, καὶ τὴν ἀλήθειαν βιᾶται καὶ κύριον εὐδαιμονίας, ἐπὶ τοῦτο δὴ τρεπ- τέον ὅλως· πρόθυρα μὲν καὶ σχῆμα κύκλῳ περὶ ἑαυτὸν σκιαγραφίαν ἀρετῆς περι- γραπτέον, τὴν δὲ τοῦ σοφωτάτου Ἀρχιλόχου ἀλώπεκα ἑλκτέον ἐξόπισθεν•, id est Itaque, posteaquam opinio - quemadmodum declarant homines sapientia praediti - etiam ipsam veritatem cogit, quod felicitatis est proprium, ad hanc sane prorsus incumbendum est; ac sibi quisque ceu vestibulum ac virtutis vmbram circumponere debet, sed ita vt sapientissimi Archilochi vulpem a tergo trahat. Haec ibi Glauco lau- dans iniusticiam, quo Socratem ad iusticiae praedicationem excitet. Archilochi vulpeculam commemorat et diuus Basilius quum alias tum in libello ad nepotes suos et Philostratus in Imaginibus. Multi sunt apologi de vulpis astutia; ex his quis sit Archilochi non satis liquet.

[A]

NON VT PRIOR LAEDAM, SED VT INIVRIAM RETALIEM

3126

250   c250-252 255

Senarium hunc quidam ex Olynthia Menandri citant, quidam ex Thersita Chae- remonis:  Ὡς οὐχ ὑπάρχων, ἀλλὰ τιμωρούμενος,  id est  Vt qui prior nolim malo lacessere,  Sed iam datum malo retaliem malum•. Conuenit cum illo Terentiano:  Sic existimet / Responsum, non dictum esse.

[A]

NON NAVIGAMVS AD HIPPOLAITAS•

3127

260 265   c269-272 270 275 LB 997   c276-278 280

Οὐχ ἱππολέκτας περισσὰς πλῶμες. Equidem ad hunc modum reperio scriptum in vulgatis exemplaribus; verum ex his verbis non video quae sententia possit ex- scalpi. Dicam igitur• quid mihi vero proximum videatur, non quod alios velim protinus sequi meam• diuinationem, sed vt eruditis coniectandi veri qualem- cunque suppeditem occasionem. Quid si• legas Οὐχ Ἱππολαίτας περισσοὺς πλῶμες, id est Non nauigamus ad eximios Hippolaitas, vt sit admonentis parcius vtendum esse rebus praesentibus, neque enim nauigari ad eum locum vnde rerum eiusmodi copia exuberat, vt quod temere prodegeris facile possis sarcire? 111 Nam in Graecorum Commentariis hoc tantum adscriptum inuenio: Ἐπὶ τῶν βραχέα κεκτημένων, [B] id est De iis• qui pauca possident. [A] Hippola vero vetus- tissima ciuitas fuit Laconicae, non procul a mari, quam olim consentaneum est• ob portus commoditatem mercimoniis floruisse. Meminit huius Pausanias in Laconicis his quidem verbis: Καὶ ἐπὶ θαλάσσῃ ναός ἐστιν Ἀφροδίτης καὶ ἄγαλμα ὀρθὸν λίθου. Ἐντεῦθεν ἀποσχόντι τριάκοντα σταδίους θυρίδες ἄκρα Ταινάρου καὶ πόλεως ἐρείπια Ἱππόλας ἐστίν, ἐν δὲ αὐτοῖς Ἀθηνᾶς ἱερὸν Ἱππολαΐτιδος, [B] id est Et ad mare templum est Veneris et statua recta lapidea. Hinc recedenti stadia triginta 112 ostia summa Taenari et ciuitatis Hippolae ruinae sunt, et in his Mineruae phanum Hippolaitidis. [A] Meminit huius vrbis et Stephanus. [D] Ne quam praetermittam coniecturam, et illud excute, lector, num pro 'Hippolaitas' | legendum sit 'Hip- pobotas'; is est populus Chalcidensis, cuius meminit Plutarchus in Vita Periclis, olim opibus gloriaque• cum primis clarus. [H] Nam ipsum nomen ab agrorum fertilitate inditum est, quasi dicas 'equorum altricem'. [F] Quorum regionem• pul- sis indigenis et deducta colonia occuparunt Athenienses. Huius rei mentionem facit et Herodotus in Terpsichore•.

[A]

EPIPHYLLIDES

3128

c283-285 285   c287-290 290

Refertur et hic senarius Aristophanicus, [F] e comoedia quae inscribitur Ranae•, [A] inter• prouerbia:  Ἐπιφυλλίδες ταῦτ᾿ ἐστὶ καὶ στωμύλματα, [B]  id est  Epiphyllides sunt haec et ampullae merae. [A] Eum aiunt conuenire in blandiloquos et phaleris verborum instructos magis quam egregiis factis. 'Epiphyllides' enim Graecis dicuntur minutiores botri maioribus adhaerentes. Callistratus omnes minutulos racemulos 'epiphyllidas' appellari scribit•, quod sub pampinis lateant; [B] nam hinc nomen, quod foliis adhaereant. Est autem id luxuriantis arboris argumentum. [F] Theocritus in Aita meminit de pustulis naso innatis, quae mendacem arguunt; id suo loco dicetur•.

[A]

ΑΠ ΑΚΡΟΦΥΣΙΩΝ

3129

295   c296-298 300

Ἀπ᾿ ἀκροφυσίων prouerbialiter dicebant pro eo quod est recens ab officina pro- fectum, perinde quasi modo productum a follibus aerariaque fornace; nam ab his sumpta metaphora. Aristophanes:  Ῥήματά τε κομψὰ καὶ παίγνια ἐπιδεικνύναι  Πάντα ἀπ᾿ ἀκροφυσίων καὶ ἀπὸ κινναβευμάτων,  [F] id est  Dictaque splendida et lusus ostentare, omnia a follibus et archetypis. [A] Porro 'cinnabeuma vocatur exemplar et simulacrum ad cuius imitationem pictores ac statuarii signum effmgunt ac repraesentant. Vnde quod nuper natum est, id ἀπὸ τῶν κινναβευμάτων venire dicitur.

[A]

SVPER TE HAEC OMNIA, LEPARGE

3130

305   c305-308   c309-311 310

Ἀνά σοι τάδε πάντα, λέπαργε. [G] id est Super haec te cuncta, Leparge. [A] Hemistichium heroicum dici solitum in eum cui ne post laborem quidem exhaustum datur respirare. Transsumptum a bubus, quibus perfunctis iam agri- colandi labore labor is etiam reliquus est vt aratrum reliquaque instrumenta domum referant. Ea solent imponi <ei•> qui sit e duobus robustior. Taurum 113 autem λέπαργον appellat ob candorem pili•. [H] Videri possunt verba asini sub onere collabentis ad bouem, qui rogatus vt sarcinae partem reciperet recusauit, moxque deficiente asino coactus est totam sarcinam vna cum asini pelle gestare.

[A]

LAQVEVS AVXILIARIVIDETVR

3131

315

Ἀμύνει, ὡς ἔοικεν, ἡ πάγη, id est Laqueus, ita vt videtur, et bono fuit. Dictitari consueuit quoties incommodum alicui verteretur in bonum. Veluti si quis Turca bello captus seruiret apud Christianos isque hac occasione nostrae religionis sacris initiaretur. [C] Aut si diues ad inopiam redactus hac occasione fieret ex luxurioso sobrius, ex impio pius. [A] Huc pertinet quod philosophus ille, [H] Zeno ni fal- lor, [A] dicebat se tum prospere nauigasse posteaquam naufragium fecerat.

[A]

ΑΜΥΣΤΙ ΠΙΝΕΙΝ

1143132

320 325

Ἀμυστὶ πίνειν dicuntur qui haustim auideque bibunt nec inter bibendum spiri- tum reciprocant, sed potum in aluum non secus atque in dolium infundunt. Sonat autem ἀμυστί quasi dicas 'citra suctum'. [B] Traduci poterit ad eos qui sermonem nullo delectu nimis auide accipiunt; aut qui immodica lectione obruunt ingenium, cum magis expediat subinde cogitationem admiscere lectioni. [H] Similis potatio Graecis dicitur ἄμυστις, quod inter bibendum labia non clau- dantur.

[A]

AMPHIDROMIAM AGIS

3133

330   c330-334 LB 998 335   c335-337   a335-339

Ἀμφιδρομίαν ἄγεις, id est Amphidromiam agis. Adagium ad varios vsus poterit accommodari: vel ad eos qui pueros ostentant ac circumferunt aut munuscula captant ambiuntque. Sumptum a prisca consuetudine qua mulieres, quae in partu adfuissent et in obstetricando iuuissent, quinta post die manus abluere solent ac puerum cursu Laribus circumferre. Eoque die munuscula missitabantur a cognatis, sepiae plerunque et polypi; decimo a partu die nomen indebatur infan|ti. De munusculis huiusmodi meminit et Terentius in prima Phormionis scena. [F] Et Plautus in Truculento, in qua fabula Phronesium meretrix Dinarcho cupienti accumbere in sacrificio pro puero ascititio• iubet potius illud agat quod quinto die fieri consueuit. Quanquam Hesychius amphidromiam septimo die scribit celebrari solitam. Plato in Theaeteto τὰ ἀμφιδρόμια vocat genere neutro. Idem facit Ephippus apud Athenaeum libro Dipnosophistarum nono.

340

[A]

CANENS VITAE PALMVM

3134

345

Ἄιδων τὴν σπιθαμὴν τοῦ βίου πρὸς ἄνηθον, id est Canens vitae palmum ad ane- thum. De parco dictum, qui re tenui leuiculaque transigit vitam atque interim existimat se laute viuere. Morem hunc quibusdam esse videmus vt, cum nihil apponant in mensa quod edi possit, ne ieiunum omnino conuiuium appareat, varias narrent• fabulas aut cantillent, vt his modis ciborum obliuionem inducant conuiuis.

[A]

QVI NON LITIGAT COELEBS EST

3135

350   c350-352   c353-360 355 360   c362-364 365

Diuus Hieronymus tanquam prouerbio iactatum citat: Qui non litigat coelebs est. Indicat adagium rixosum esse omne coniugium nec esse tranquillam vitam, nisi in coelibatu. Iuuenalis:  Semper habet lites alternaque iurgia lectus  In quo nupta iacet; minimum dormitur in illo. Astipulantur huic sententiae versus aliquot prouerbiales:  Χειμὼν κατ᾿ οἴκους ἐστὶν ἀνδράσιν γυνή,  id est 115  Mulier in aedibus atra tempestas viro. Item:  Ζῆλος γυναικὸς πάντα πυρπολεῖ δόμον,  id est  Incendit omnem foeminae zelus domum. Item:  Οὐδὲν γυναικὸς χεῖρον, οὐδὲ τῆς καλῆς,  id est  Muliere nil est peius, atque etiam bona. Sed Hesiodus, vt modestius ita verius, opinor: 116  Οὐ μὲν γάρ τι γυναικὸς ἀνὴρ ληίζετ᾿ ἄμεινον  Τῆς ἀγαθῆς, τῆς δ᾿ αὖτε κακῆς οὐ ῥίγιον ἄλλο,  id est  Sors potior muliere proba non obtigit vnquam  Vlla viro, contraque mala nil tetrius vsquam est.

[A]

PRAESTAT VNI MALO OBNOXIVM ESSE QVAM DVOBVS

3136

370

Aristophanes in Concionatricibus senarium hunc prouerbialem refert:  Ἑνὶ γὰρ ξυνέχ<εσ>θαι• κρεῖττον ἢ δυοῖν κακοῖν,  id est  Vni atque geminis praestat inuolui malis. Quoties vtrunque malum euitari non potest, danda tamen opera quo declinemus alterum et in id, quod minus habeat incommoditatis, incurramus.

[A]

VTRVNQVE

3137

375   c379-381 380

Enarrator Apollonii citat hunc ex Callimacho versiculum:  Ἀμφότερον κέντρον τε• βοῶν καὶ μέτρον ἀρούρης,  [B] id est  Vtrunque est: stimulusque boum mensuraque terrae. [A] Dici potest de re quapiam ad diuersum vsum accommodabili. Quemadmo- dum superius ostensum est de gladio Delphico. Sentit autem Callimachus de virga quam ἄκαιναν Graeci vocant, Latini, ni fallor, 'decempedam'. Eam aiunt a Thessalis inuentam, pedum longitudine decem; hac eadem pastores pedi vice consueuerunt vti.

[A]

CHIVS

3138

385   c388-390 390   c391-397 LB 999 395

Χῖος ἀποπατῶν, id est Chius cacans. Aristophanis interpres in Pacem indicat prouerbio iactatum in eos qui contaminarent conspurcarentque ciuitatem. Nam hac occasione consueuerunt calumniam struere Chiis. Vnde non perperam accommodabitur et in illos qui captata occasione calumniantur aliquem. Quem- admodum lupus Aesopicus agnum accusat, quod sibi bibenti turbarit aquam. Aristophanes in ea quam modo citaui fabula:  Ἡ πόλις ἡ Χίων  Διὰ τὸν σὸν πρωκτὸν ὀφλήσει•. [F] Probabile est adagium ab euentu natum quem refert Plutarchus in Apo- phthegmatibus Laconicis: Chii, quum apud Lacedaemonios peregrinarentur, post coe- nam vomuerunt in curia ephororum, quorum apud eam gentem erat summa auto- ritas; quin et in horum ca|thedras in quibus sedere consueuerunt incacarunt. Ac primum quidem diligenter inquisitio facta est quinam hoc designasset• scelus, seueriter animaduersuris si quis ciuium hoc perpetrasset. Vbi senserunt id a Chiis factum, per 117 praeconem edixerunt 'Chiis permissum esse intemperanter agere.

[A]

FVRARI LITTORIS HARENAS

3139

400   c400-402 405

Littoris harenas furari dicitur qui rem ab omnibus neglectam et incustoditam tol- lit. Ouidius in Amoribus:  Ille potest vacuo furari littore harenas,  Vxorem stulti quisquis amare potest. Conueniet• cum illo quod alibi retulimus ex Aristotele: Ἐν θύραις τὴν ὑδρίαν•, id est In foribus aqualem. Aptius per negationem vsurpabitur prouerbium, vt: 'Quis littoris harenas furetur?'

[A]

COLVBRVM IN SINV FOVERE

3140

410   c410-414 415 420

Ὄφιν ἐν τῷ κόλπῳ θάλπειν, id est Serpentem in sinu fouere, dicitur qui complec- titur amore studioque prosequitur hominem ingratum et aliquando per occasio- nem nociturum. Sumptum est ab apologo quodam, qui Aesopi nomine fertur. 118 Eum Gabrias quidam iambis expressit in hunc modum:  Ἔθαλπέ τις γεωργὸς ἐν κόλποις ὄφιν  Ὥρα κρύους· ἐπεὶ δὲ θέρμης ᾔσθετο,  Ἔπληξε τὸν θάλψαντα κἄκτεινεν τάχος.  Οὕτω κακοὶ ποιοῦσι τοὺς εὐεργέτας,  id est  Sinu fouebat quidam agricola viperam  Gelu rigentem; at haec calorem vt senserat,  Ferit fouentem moxque perimit vulnere.  Ingrati ad hunc benemeritos tractant modum. [B] Est et alter apologus de gallina fouente serpentis oua, quam admonet hirundo, ne in suam perniciem foueat.

[A]

PRAETER SIBYLLAM LEGET NEMO

3141

c424-431 425 430

Diuus Hieronymus irridens Iouiniani stilum vt perturbatum et obscurum scribit Plautinarum literarum illud in eum quadrare: 'Has praeter Sibyllam leget nemo'. Est autem hic• locus in Pseudolo Plautina, vbi quidam literas ab amica scriptas irridens notulis male concinnatis, cuiusmodi ferme scriptura mulierum.  Quaerunt, inquit•, hae literae sibi liberos.  Alia aliam scandit.  Has quidem pol credo, nisi• Sibylla• legerit,  Interpretari alium posse neminem.  An obsecro, hercle, habentque gallinae manus?  Nam has quidem gallina scripsit.

[A]

NIHIL PROFVERIT BVLBVS

3142

c433-435 435 440

Athenaeus Dipnosophistarum• libro secundo senarium hunc prouerbii nomine refert:  Οὐδέν σ᾿ ὀνήσει βολβός, ἂν μὴ νεῦρ᾿ ἔχῃς•,  id est  Neruis carentem iuuerit bulbus nihil. Martialis item:  Nil• aliud bulbis quam satur esse potes. Bulbus autem ad irritandam venerem valet.     [B] Licebit ad verecundiorem vsum trahere: nil prodesse studium, ni vis adsit ingenii.

[A]

QVAE DANTVR

1193143

c443-445 445   c449-451 450   a449-454

M. Tullius libro Epistolarum ad Atticum sexto: Ἀπογνοὺς δὲ ἀλόγως• ἀπέστη ἐπειπὼν 'Αἰσχρόν τοι δηρόν τε μένειν'. Meque obiurgauit vetere• prouerbio 'Τὰ μὲν διδόμενα'. Vtitur eodem et alio quodam loco. Non admodum liquet quid sibi velit, nisi quod coniicere licet [F] τὰ μὲν διδόμενα [A] versum esse poetae cuius- piam; est enim hemistichium iambicum, quod admonet quod a fortuna datur, id boni consulendum esse et ferendum aequo animo quod mutari non queat. [G] Plato in Gorgia videtur indicare prouerbium: Νῦν δὲ ἐψεύσθην καὶ ὡς ἔοικεν ἀνάγκη μοι κατὰ τὸν παλαιὸν λόγον τὸ παρὸν εὖ ποιεῖν καὶ τοῦτο δέχεσθαι τὸ διδό- μενον παρὰ σοῦ, id est Nunc autem mendacio delusus sum atque, vt videtur, necesse est mihi iuxta vetus prouerbium quod adest boni consulere idque quod abs te datur accipere. Δῶρον δ᾿ ὅτι δῷ τις ἐπαίνει alibi nobis• dictum est. Eodem pertinet Vt possumus, quando vt volumus non licet.

455

[A]

SYDERA ADDERE• COELO

1203144

LB 1000   c457-460 460

Addere coelo sydera, pro eo quod est: adiungere quibus ipsis summa est copia, prouerbiali schemate di|ctum. Vel illud sat signi fuerit, quod Ouidius secundo Elegiarum amatoriarum libro duobus prouerbiis intertexuit:  Quid folia arboribus, pleno quid sydera coelo,  In freta collectas alta quid addis• aquas?

[A]

PAMPHILI FVRTVM•

3145

Παμφίλου νοσφισμός, id est Pamphili sublatio. Pamphilus hic veteris comoediae conuiciis notatus est, quod aerarium expilasset. [H] Conuenit in peculatores, qui e publico suffurantur.

465

[A]

PEGASO VELOCIOR

3146

Πηγάσου• ταχύτερος, id est Pegaso velocior. Hyperbole prouerbialis de praeueloci- bus; nota fabula de equo alato. [H] Ita Pindarus Olympiorum Hymno ix.: Καὶ ἀγάνορος ἵππου / θᾶσσον καὶ ναὸς ὑποπτέρου, id est Velocius et generoso equo et naue alata.

470

[A]

CREPITV PROBABIS

3147

a474-478 475

Πλαταγῇ δοκιμάσεις•, id est Plataga probabis. De iis qui ridicule explorant alterius in sese animum. Sumptum a vulgari ioco puellarum, quae imposito pollici medioque digito papaueris folio palmam illidunt; quod si crepuerit, amoris argu- mentum est; sin minus, non amantis indicium•. [G] Id Suidas indicat fieri solere folio papaueris aut anemonae, quod πλαταγώνιον dicitur, a πλατάσσειν, id est a strependo. Allusit ad prouerbium Ammianus libro xiiii.: Quod quum vere et ex animo dicitur, solet amor ex leui crepitu monstrari. Vnde locus erit prouerbio, vbi ex dicto simplici deprehenditur animus hominis. [F] Apud alios πλαταγήν repe- rio pro instrumento quo mouemus strepitum [G] et πλαταγεῖν pro crepitum mouere•.

480

[A]

MVLTA DOCET FAMES

3148

485	Πολλῶν ὁ λιμὸς γίγνεται διδάσκαλος,  id est  Fames magistra est artium complurium. Ouidius: Ingenium mala saepe mouent. Persius:  Ingenique largitor  Venter, negatas artifex sequi voces.

[A]

MVLTORVM FESTORVM IOVIS• GLANDES COMEDIT

1213149

490

Πολλῶν πανηγύρεων Διὸς βαλάνων ἔφαγεν, id est Multorum festorum Iouis• glandes comedit. De sene longoque plurimarum rerum vsu docto; perinde valet quasi dicas: 'multas vixit Olympiadas'. Quercus autem Ioui sacra; [H] vnde nuces iuglandes. Simili ioco et hodie dicunt nostrates: Comedit multa oua paschalia, senem indicantes.

[A]

PRODICO DOCTIOR

1223150

495 500

Προδίκου σοφώτερος, id est Prodico doctior. Aiunt hunc Prodicum in diiudican- dis litibus [B] et arbitriis inter dissentientes amicos [A] acerrimi fuisse iudicii. [B] Aristophanes in Centauro, citante Suida:  Ἐγὼ γάρ, εἴ τις ἠδίκηκε, θέλω δίκην  Δοῦναι Πρόδικον,  id est  Ego namque, si quis praeter aequum fecerit,  Prodicum volo negocium cognoscere. Subest autem allusio ad vocabulum hominis: 'Prodicus' enim veluti 'praeiudica- torem' sonat, qui ante de lite pronunciet quam ad iudices delata sit. [A] Fuit huius nominis et sophista quidam, cuius meminit Plato locis aliquot.

[A]

MENDICO NE PARENTES QVIDEM AMICI SVNT•

3151

505	Πτωχοῦ φίλοι οὐδ᾿ οἱ γεννήτορες, id est Mendico ne parentes quidem amici sunt. Diuitiae conciliant amicos; paupertas nec illos habet amicos, quos natura coniunxit. [C] Tantum valet in hominum vita cuius momentum oportuit esse leuissimum, si res non ex nostris cupiditatibus, sed ex vsu metiremur.

[A]

MALVS IANITOR

3152

510

Πυλωρὸς κακός, id est Ianitor malus, id est indiligens praefectus aut custos. Natum a dicto Thericyonis• cuiusdam, qui cum videret Philippi copias Isthmicas angustias occupasse, sic ait: Κακοὺς πυλωροὺς ὑμᾶς, ὦ Κορίνθιοι, ἡ Πελοπόννησος ἔχει. [B] id est Malos ianitores vos, o Corinthii, Peloponnesus habet. Siquidem angustias locorum Graeci 'pylas', id est portas, appellant. [F] Refertur a Plutarcho in Apophthegmatis•. |

LB 1001

[A]

AVDI CHELIDONEM

3153

520

Πύθου Χελιδόνος•, id est Audi Chelidonem, id est in tempore curato tua negocia. Quidam a theologo quodam ortum autumant, cui nomen Chelidoni. Nam aiunt huic fuisse morem obseruatis prodigiis colligere rerum exitus. Atque huius opi- nionis autor citatur Mnaseas Patrensis ἐν τῷ Περίπλῳ. Nonnulli malunt ad auem hirundinem referri, quod stridula sit auis ac lugubris siue quod veris prae- nunciet aduentum.

[A]

OMINABITVR ALIQVIS TE CONSPECTO

3154

525   c527-530 530

Σὲ δ᾿ οἰωνίσαιτ᾿ ἄν τις ἰδών, id est Qui te conspexerit augurium poterit capere. Dici consueuit in deformes foedoque aspectu. Veteres ex primo hominis occursu sumebant omen: occurrere formoso felix omen habebatur, occurrere deformi 123 nigroque contra.     Romanus quidam imperator, Hadrianus• opinor, vt erat omnium superstitio- num obseruantissimus, ex Mauri cuiusdam scurrae occursu mortem ominatus est; ille iussus abire dictum addidit ominosius: Totum vicisti, totum fecisti, nunc deus esto. Nam imperatores defuncti solennibus quibusdam ceremoniis refereban- tur in numerum deorum.     Iuuenalis:  Et cui per mediam nolis occurrere noctem.

[A]

NON ADMODVM MISCES

3155

535	Οὐ μάλα κυκᾷς, id est Non admodum misces, id est non multum potes neque prod- esse neque nocere. Pericles dictus est totam miscuisse Graeciam eloquentia sua, [B] quod arbitratu suo versaret omnia. [H] Et apud M. Tullium omnia miscere 124 dicuntur qui immodica potentia perturbant rem publicam.•

[A]

ASINI CAVDA

3156

540	Ὄνου οὐρὰ τηλίαν οὐ ποιεῖ, id est Asini cauda non facit cribrum. Vbi quis ad hoc aut illud dicetur inutilis. Cribrum e pilis equinis fieri consueuit, non e villis asi- ninae caudae. [C] Suspicor hoc ex huius aetatis fece sumptum ab Apostolio.

[A]

IPSO CRATERE

3157

545	Αὐτῷ κρητῆρι γίνῃ κακά, id est Ipso cratere contingant mala•. Dictitari solitum de iis in quos recidit quod per insidias in alios moliebantur. [B] Craterem enim quasi malorum fontem voca<n>t•, vnde κρατὴρ κακῶν, id est Crater maiorum, de quo dictum est alias.

[A]

GVTTA VINI

3158

550	Σταλαγμὸς• οἶνου μυρίοις χοεῦσιν ὕδατος οὐ μίγνυται, id est Gutta vini non misce- tur aqua saepius infusa. Cum paululo boni nimia mali vis admiscetur. Diluitur enim et euanescit, si pauxillum vini plurima corrumpas aqua.

[A]

BOS PORRECTO VLTRA TAYGETON CAPITE

3159

555   c555-561 560

Ταῦρος ὑπερκύψας τὸ Ταΰγετον• ἀπὸ τοῦ Εὐρώτα ἔπιεν, id est Taurus porrecto vltra Taygetum capite bibit ex Eurota. De re vehementer absurda. Simillimum illi: 'Quid si coelum ruat?' Natum ex apophthegmate Geradae Lacedaemonii•. Is ab hospite quopiam interrogatus quae poena foret adulteris apud Lacedaemonios, negauit vllos esse adulteros apud Lacedaemonios. At instans ille: 'Quid si quis existeret, inquit, quam poenam daret?' 'Is, inquit, taurum maximum dependeret, qui producto vltra Taygetum montem capite, biberet ex Eurota.' Cumque hospes arridens: 'Et vnde taurus tam ingens?', Lacedaemonius vicissim: At vnde apud Lacedaemonios adulter?' [F] Refertur a Plutarcho in Vita Lycurgi•.

[A]

AD CRIBRVM DICTA

3160

565	Τἀπὶ κοσκίνῳ, id est Ad cribrum dicta. Quae vera compertaque videri vellent ad hunc appellabant modum. Finitimum illi: Τὰ ἐκ τρίποδος. Sumptum a diuina- tionis genere, quod suspenso circumactoque cribro peragebatur, quemadmodum alias indicauimus ex [G] Aristotele et [A] Luciano.

[A]

IOVIS TERGVS•

1253161

LB 1002 571

Διὸς κῴδιον, id est Iouis tergus•. De re• sordida quidem, sed tamen in vsum ali- quem seruata. Nam olim victimae pellem seruabant in pompis Eleusinis circum- feren|dam, vel substernendam pedibus eorum qui piaculo quopiam tenebantur 126 ad expiationem.

[A]

MALA VLTRO ADSVNT

3162

575   c576-578

Fertur et huiusmodi sententia in Prouerbiorum Collectaneis: Διζημένοισι• τἀγαθὰ μόλις παραγίνεται, τὰ δὲ κακὰ καὶ μὴ διζημένοισι, id est Bona vix accidunt iis qui quaerunt, mala vel non quaerentibus obtingunt. Idem et vulgo dicunt idiotae, neque tamen non vere: [C] 'Mala vltro adesse, vel inuocata'. [B] Et tamen passim vitiis nostris accersimus bellum, lites, morbos, quasi sua sponte parum adsit malorum.

[A]

VICINIS EXEMPLVM HABENT

3163

580

Ἐκ τῶν γειτόνων ἔχουσι τὸ παράδειγμα, id est A vicinis sumunt exemplum. Qui faciunt quippiam aliorum exemplo prouocati. [B] Vicinus enim vicino morbum suum affricat et malorum commercio reddimur deteriores. [D] Huc nimirum allusit Terentius in Andria:  Quid isthuc tam mirum est, de te si exemplum capit?

585

[A]

MY SORTITVS ES

3164

c587-589 590 595

Ἔλαχες τὸ Μ, id est Μ litera tibi sorte obtigit. Aenigma in stultos; nam Graece μωροί hanc initialem habent. Cum aliquando Dionysio M. in sortibus obuenis- set, quidam per iocum ait: Μωρολογεῖς, Διονύσιε, [G] <id est•> Stulta loqueris, Dionysi•. [A] At ille detorquens alio: Μονομαχήσω μὲν οὖν inquit, [G] <id est•> Singulari proinde certamine depugnabo•. Ad hunc quidem modum refertur in Col- lectaneis Graecorum, sed mendose, quod liquet ex Plutarcho, qui narrat Diony- sium respondisse Μοναρχήσωμεν οὖν, quod interpretes verterunt Monarchae eri- mus, decepti scripturae vicio. Legendum enim Μοναρχήσω μενοῦν, vt μενοῦν sit vnica dictio, quae non inferat tantum, sed aduersetur potius. Corrigit enim alte- rius diuinationem et subiicit Imo potius ero monarcha; quis enim sic loquitur: 'Erimus monarchae'? Ad haec μοναρχήσωμεν non sonat 'erimus monarchae', sed 'simus monarchae'. Postremo, si legas ούν vt sit inferentis, non corrigentis, quid aliud dicit Donysius quam ideo se fore monarcham, quod stultus esset?

[A]

IN PYTHII TEMPLO CACARE

3165

600	Ἐν Πυθίου χέσαι, id est In Pythii templo cacare dicebatur• qui rem nefariam et pe- riculosam faceret, quod• Pisistratus tyrannus extructo templo inscripserat, ne quis inibi ventrem exoneraret; et aduenam quendam deprehensum a medio sustulit.

[A]

IN TERRA PAVPEREM

1273166

605 610

Ἐν γῇ πένεσθαι μᾶλλον ἢ πλουτοῦντα πλεῖν,  id est  Egere praestat in solo quam diuitem  Sulcare fluctus. Satius est paululum habere tuto quam multum cum periculo. [B] Nec placebant cuidam opes de funibus pendentes, multo minus quas eripere ventis in manu est. [G] Prouerbium admonet certam fortunam, licet modicam, incertis quamlibet amplioribus anteponendam.

[A]

INTER PVEROS SENEX

3167

615

Ἐν παισὶ μὲν γέρων, ἐν τοῖς δὲ γέρουσι παῖς,  id est  Inter senes puer, idem at in pueris senex. 128 Conueniet in hominem grandiusculum, maiorem quam vt puer videri possit, minorem quam vt vir. Dictum est autem ab aemulis in Hermogenem rhetorem. [C] Accommodare licebit in hominem sic eruditum vt inter idiotas videri possit doctulus, inter eruditos indoctus.

[A]

IN SOLA SPARTA EXPEDIT SENESCERE•

3168

LB 1003 620   a621-626   c623-626 625   c627-632 630

Ἐν Σπάρτῃ μόνῃ λυσιτελεῖ γηράσκειν, id est Vna in Sparta | expedit senescere. Dic- tum est quod apud Spartanos summus honos senibus habebatur olim. [B] Tor- queri poterit ad quoslibet penes quos virtus in precio sit. [F] Refert Plutarchus in Laconicis, sed incerto autore. Dictum est autem a quodam hospite, quum vide- ret apud Lacedaemonios iuuenes tantum honoris habere senioribus. M. Tullius in Catone maiore similem sententiam ascribit Lysandro. Lysandrum, inquit, Lace- daemonium dicere aiunt solitum Lacedaemone• esse honestissimum domicilium senec- tutis. Nusquam enim tantum tribuitur aetati, nusquam est senectus honoratior. [H] Nota est historia de sene, cui cum ingresso theatrum nullus Atheniensium daret locum, soli Lacedaemoniorum legati caniciem illius reueriti et assurgendi officio venerati sunt et inter ipsos honestissimum locum cesserunt; cui facto cum applauderet Atheniensium populus, quidam e Lacedaemoniis dixit scire quidem populum Atheniensem quid deceat, sed negligere. Narratur a multis, nominatim a Valerio Maximo, libro quarto, capite quinto.

[A]

NE MAIOR THYLACO ACCESSIO

3169

c634-636 635 640   c643-645 645

Lucianus in Encomio Demosthenis: Σοὶ δ᾿ ἴσως εὐλάβεια τὸ τῆς παροιμίας• σκῶμμα ἐπὶ τῇ ἀσυμμετρίᾳ ἐπαγαγέσθαι, 'μὴ σοὶ μεῖζον προσκέοιτο τοὐπίσαγμα• τῷ θυλάκῳ', id est At tu fortasse vereris, ne in te torqueatur illud prouerbiale dicte- rium de [C] male respondente [A] proportione, nempe 'ne tibi thylaco maior sit acces- soria sarcinula'. [F] Thylacus enim culeus est siue mantica parata gestandis oneri- bus. [A] Neque me clam est in vulgatis exemplaribus esse• τοὐπίγραμμα, non τοὐπίσαγμα. Verum, nisi scripturam mutaris, nulla sententia potest elici. Est autem ἐπίσαγμα a σάττω, velut oneris adfertura. Translatum est autem a mulio- nibus, qui praeter legitimum onus vascula quaedam superimponunt. Ergo, cum digressio longior est quam ipsa res, vti licebit hoc prouerbio. [H] Basilius idem aliis verbis expressit libro De Spiritu Sancto: Ἢ οὕτω γε ἂν τὸ ἐπεισόδιον πολλα- πλάσιον εἴη τοῦ κεφαλαίου, id est Ad istum alioqui modum accessorium multo maius esset ipso principali.

[A]

ACARNICI EQVI

3170

c649-651 650   a649-652

Ἀκαρνικοὶ ἵπποι, id est Acarnici equi, dicebantur equi maximi. Finitimum illi cuius meminit etiam Aristoteles: Ἵππος Θεσσαλική, id est Equa Thessalica. [F] Vergi- lius item in Georgicis tribuit primam laudem equis Epiroticis:  Eliadum palmas Epirus equarum. 129 Acarnanes enim sunt iuxta Epirum•, quemadmodum et Thessali. [B] Conueniet vti de re quapiam eximia aut insigni praemio.

[A]

CONTRIBVLIS FACTVS SERVA ORDINEM

3171

655 660

Γεννητὸς γεγονὼς τήρει τὴν τάξιν, id est Tribulis factus serua ordinem, id est: post- eaquam ascitus es in ordinem aliquem, fungere tuo officio, quemadmodum et caeteri faciunt. Natum a tribubus Atheniensium: populus Atheniensis distributus erat in tribus duodecim, ad mensium numerum, rursum vnaquaque tribus in tri- ginta genera, quemadmodum vocant, ad dierum numerum; vnde γεννητοί voca- bantur non coniuncti sanguinis propinquitate, sed in eandem tribus partem asciti.

[A]

GLAVCVS ALTER

1303172

LB 1004 665

Γλαῦκος ἄλλος ἱππόβρωτος, id est Glaucus alter ab equis | deuoratus. Quadrabit in hominem alendis equis exhaurientem facultates suas. A fabula natum, [B] qualis fertur et de Actaeone•.

[A]

GORGONEM PERSEVS AGGREDITVR

3173

Γοργόνα Περσεὺς ἐχειρώσατο, id est Gorgonem Perseus adortus est. Vbi quis egre- gium facinus incoeptat. Notissima fabula est. [C] Ne hoc quidem prouerbium• asscripturus eram, ni mihi repertum esset in Graecorum Collectaneis.

670

[A]

VINCVLA TYRRHENA

3174

Δεσμοὶ Τυρρηνοί, id est Vincula Tyrrhena, dicebantur odiosa negocia quibus di- stringebatur aliquis. Traductum a vinculis quibus Tyrrheni captiuos vinciebant grauibus et molestis.

[A]

DIV DELIBERA

3175

675   c675-677 680

Δηρὸν βουλεύειν•, id est Diu delibera. Non statim aggrediendum negocium. Car- men integrum fertur huiusmodi:  Δηρὸν βουλεύειν•, ἵν᾿ ἔχῃ καὶ πολλὸν ἄμεινον•,  id est  Consultato diu, multo vt praecellere possis. [B] Lente consultandum, at vbi statueris, mature quod opus facto faciundum est. Qui secus faciunt, iis non raro solet euenire Platonicum illud, vt festinantes in principio serius perueniant ad finem.

[A]

EPIMENIDEVM CORIVM

3176

c684-686 685   a684-686

Ἐπιμενίδειον δέρμα, id est Epimenidea• pellis. De re reposita miraculique loco seruata. In nonnullis codicibus scriptum offendi Epimelidium, sed deprauate, ni fallor; asscriptum erat huius pellem adseruari abditam, ceu rem sacram, apud Lacedaemonios. Indicat autem Eudemus tractum• ab Epimenide Cretensi, qui legitur perpetuo somno dormisse quadraginta septem, [F] aut si Laertio credimus quinquaginta septem• [A] annos, neque paucos postea superuixisse. Vnde consen- taneum est huius reliquias, vt miraculi monimentum, seruatas fuisse.

690

[A]

VOLATICVM IVSIVRANDVM

3177

695

Ταχυβάμονες ὅρκοι. Ad eum modum appellabant iusiurandum irritum, quod euanesceret auolaretque simulatque pronunciatum esset, cuiusmodi sunt aman- tium. [G] Haec sententia magis arridet Suidae. [A] Quanquam Aristarchus apud 131 Eudemum κατ᾿ ἀντίφρασιν accipit, quasi tardum oporteat esse iusiurandum neque temere proferendum; neque enim statim euanescere, si quid iuraris.

[A]

SVPERATVS ES A GALLO QVOPIAM

1323178

700

Ἡττήθης τινὸς ἀλεκτρυόνος, id est Superatus es a gallo quopiam. Iocus prouerbia- lis in seruos qui dominos a tergo sequuntur, supplices videlicet et abiecti, cuius- modi solent esse galli superati in pugna. [F] Nam haec auis victa silere solet, canere si vicisset, vt autor est Cicero in Diuinationibus•. [H] Addunt gallum in pugna supe- ratum vltro sequi victorem. Sumptum est ex Aristophane, nisi me fallit memoria. [A] Refertur ab Eudemo.

[A]

ΒΑΤΑΚΑΡΑΣ

3179

705   c709-711 710   c711-713   a709-712

Βατακάρας de pinguibus dictum et impotentibus. Eudemus meminit addens esse legendum κατὰ συστολήν. [C] Quibus verbis quid sibi velit, nondum satis liquet, nisi sensit exprobratam ingenii tarditatem. Etenim quae viuido sunt ingenio caput erigunt; capite esse deiecto hebetioris ac segnioris animi signum esse solet. Nam Graeca vox hinc dicta est: βατάς enim, [G] vt indicat Hesychius, apud Tarentinos• [C] 'pronum' significat et κάρα 'caput'. [G] Vnde Βάτταραι. Thracibus dicuntur Bacchae, Bacchi numine afflatae, quae et Bassarides dicuntur, vt indicat Etymo- logicus. Hinc vox deducta ad meretricem, quae se prosternit quibuslibet. Apud Athenaeum, libro iiii., καρηβαροῦντες dicuntur qui crapula grauatum habent caput. [C] Conueniet in temulentum ac somnolentum. [H] Quemadmodum vsurpauit diuus Basilius in Epistola quadam. |

LB 1005

[A]

EX AEQVO PARTIRE

3180

Ἐξ ἴσου• δίδου πᾶσιν, id est Ex aequo da omnibus. Translatum ab iis qui conuiuium aut haereditatem partiuntur. Quadrabit in iudicem aut principem quem oportet aequabile ius reddere.

[A]

ΕΠΑΥΛΙΑ ΔΩΡΑ

3181

720   c720-725 725

Ἐπαύλια δῶρα dicebantur magnifica munera. Sic enim appellabantur apud Grae- cos quae postero post nuptias die sponsae pater adducebat sponso [G] ac sponsae, [A] pompae cuiusdam specie. Praecedebat enim puer candida toga facem• gestans ardentem, post hunc canistrifer, post hunc longa series adportantium aurum, pelues•, [G] smegmata, lecticas, pectines, lectos, alabastros, sandalia, scrinia, vnguentaria, [A] interdum et dotem ipsam. [G] Addunt et ipsum diem a nuptiis secundum ἐπαυλίαν, quod sponsa tum inducatur in cubile. Adagium accommo- dari poterit et in eos qui iactant suam beneficentiam. Opinor autem haec esse quae iureconsulti vocant παράφερνα.

[A]

IN PEDES RETROCEDIT

3182

730	Ἐπὶ πόδα ἀναχωρεῖ, id est In pedem retrocedit; de eo qui metu dat locum poten- tiori [B] et reuocat se in tutum; ab athletis [H] aut gladiatoribus [B] sumptum videtur. [H] Hoc est quod Latini dicunt 'referre pedem'. Quadrabit et in eos qui 133 mutant institutum.

[A]

IN ARMIS ACCISSAT

3183

735

Ἐπὶ τοῖς ὅπλοις ἀκκίζεται, id est In armis accissat. In eum qui sibi placet seseque quasi contemplatur in armis suis. Conueniet in quemuis sibi stulte placentem. [H] Refertur praeter alios Etymologico. [A] De Accone muliere, [B] quae ad spe- 134 culum inepte sibi blandiebatur, [A] dictum est alibi, [G] in Prouerbio Accissare•.

[A]

IN LIPSYDRIO PVGNAS

3184

740   c742-747 745 750

Ἐπὶ Λειψυδρίῳ μάχῃ•, id est In Lipsydrio pugnas. Lipsydrium locus erat haud pro- cul a Parnethe, quem moenibus cinxerant tyranni qui profugerant ex vrbe; prius condiderant Alcmaeonidae•, sed in hos• obsessos victosque a Pisistrati copiis obli- qua cantio cani coepta est huiusmodi:  Αἶ αἶ, Λειψύδριον προδοσέταιρον,  Οἵους ἄνδρας ἀπώλεσας, μάχεσθ᾿  Ἀγαθούς γε καὶ εὐπατρίδας,  Ὅποτε ἔδειξαν οἵων πατέρων• ἔσαν,  [B] id est  Heu, heu, Lipsydrion sociorum proditor, quales viros  perdidisti, ad pugnandum idoneos et claros, cum  ostenderent e• qualibus essent orti maioribus. [A] Prouerbium dictum in strenuos et bellicosos viros. [H] Locus nomen habet ab aquarum inopia.

[A]

DESERTVM OBTVERI

3185

755

Ἔρημον ἐμβλέπειν, id est Desertum intueri, dicebatur qui fixis et attonitis intue- retur oculis. Metaphoram mutuati sunt ab iis qui pelagus immensum aut solitu- dinem taciti intuentur. [H] Multis adest hoc oculorum vitium, vt paulo longius semota non exacte videant; iis, si quando dicendum est in hominum frequentia, quoniam in neminem certo figunt oculos, desertum intueri videntur. [A] Citatur Aristophanes ex Polyido.

760

[A]

ESTO PROMVS

3186

LB 1006 765   c764-767   c767-773 770

Ἔστω ταμίας, τἄλλα δ᾿ εἰ βούλει κύων,  id est  Sis condus, in reliquis canis esto si libet. Aiunt dictum in eum cui felicitas immerenti contigisset, peculiariter in eunuchos. [G] Suidas indicat Athe|nis fuisse magistratum decemuiris commissum, qui pecu- nias in arce Palladis repositas seruarent, quas sacras et publicas appellabant, vna cum ipso Palladis simulacro ac reliquis templi ornamentis. Erant et tamiae trire- mium, qui praefectos triremibus solent comitari, veluti custodes. Is magistratus interdum furacibus committebatur, quum oportuerit incorruptos atque integrae fidei viros ad id asciscere, quasi nihil referret qualis suscipias prouinciam, modo commissa sit. Per ironiam dici potest ei qui dignitatem inuadit, nihil laborans quam eruditionem quosue mores postulet ea dignitas, quasi dicas 'Esto dignitate episcopus, moribus vel canis si libet'. Solent autem reges gazas suas et vxores 135 eunuchis committere.

[A]

EPHEMERI VITA

3187

775   c776-782 780

Ἐφήμερου ζωή, id est Ephemeri vita. De iis qui statim emoriuntur aut pereunt; ab animantibus quae sic appellantur, quod vltra diem non viuant. [B] Aristoteles, libro De natura animalium quinto, prodit ad hunc modum de ephemeris: Hypa- nis•, inquit, fluuius apud Cimmerium Bosphorum, sub solstitio fert veluti folliculos acinis maiores, quibus quadrupedes volucres erumpunt, quod genus animalis in post- meridianum tempus vsque viuit et volat; mox declinante sole macrescit et languet, mox occidente emoritur, vita non vltra vnum diem peracta; vnde ἐφήμερον appela- tum. [H] Retulit similia Plinius lib. xi.• capite xxxvi., nisi quod ait animal dictum ἡμερόβιον. Aristotelem citat M. Tullius Tusculanarum quaestionum libro primo, addens Hypanim ab Europae parte profluere in Pontum.

785

[A]

CANIS MENDICO AVXILIANS

1363188

Κύων τῷ πτωχῷ βοηθῶν, id est Canis mendico auxilians. Vbi quis nobis aduersa- tur, et diuersis studet partibus is cuius auxilio nitebamur. [B] Nam canes infesti sunt mendicis, velut ὁμοτέχνοις, nisi si quando frusto panis corrumpuntur.

[A]

IVPPITER AQVILAM DELEGIT

3189

790	Ζεὺς ἀετὸν εἵλετο, id est Iuppiter aquilam delegit. Vbi quis• asciscit sibi praeclaros suisque rebus accommodos. [B] Poetae fingunt aquilam Ioui fulmen porrigere, quod haec auis omnium altissime subuolet nec ictu fulminis laedatur. [C] Eius- dem vsus est opera in rapiendo Catamyto puero.

[A]

AVT MINVS ANIMI AVT PLVS POTENTIAE

3190

795 800   c800-802   a800-803

Ἢ φρονεῖν ἔλασσον ἢ δύνασθαι δεῖ μεῖζον, id est Oportet• aut minus animosum esse aut plus posse. Conuenit in feroces, quorum arrogantiae non suppetant vires, aut qui non timent• irritare•, quem vincere non possint•. [C] Φρονεῖν accipi potest pro 'sapere': qui sunt humili fortuna, iis multa dissimulanda sunt, quandoquidem quod vident perperam fieri non queant vetare, et quod sentiunt fieri oportere non possint• efficere. [F] Plutarchus in Laconicis tribuit Archidamo, Zeuxidami• filio, quum filium videret praecipitantius et inconsideratius pugnantem cum Atheniensibus: Ἢ τῇ δυνάμει πρόσθες ἢ τοῦ φρονήματος ὕφες, id est Aut adde viribus aut detrahe animo.

[A]

FELICITAS A DEO

3191

805	Θεοῦ δε δῶρόν ἐστιν εὐτυχεῖν βροτούς,  id est  Felicitas datur deum homini munere. Vt res nostrae bene cedant, id in nobis situm non est, sed a superum arbitrio pendet. [G] Hominum est conatus, Dei est euentus.

[A]

HYSTRICIS SETA

3192

810 LB 1007   c812-815 815

Θρὶξ ὕστριχος, id est Pilus hystricis, dici poterit dicterium acriter in quempiam tortum. Ab animante sumptum, cui mos irritato• pinnas aculeatas, quibus illi ter- gum inhorret, teli ritu eiaculari•, [C] etiam procul, idque | facit intenta cute. His igitur ora canum vrgentium figit. Est autem hystrix de genere erinaceorum, nisi quod huic longiores aculei. India et Africa potissimum hystrices generat, vt autor est Plinius libro octauo, capite trigesimo quinto.

[A]

ALTERIANVS

1373193

820	Ἴανος ἄλλος, id est Ianus alter. Quadrabit vel in prouidum ac circumspectum, vel in ancipitem et perfidum. Persius:  O Iane, a tergo cui nulla ciconia pinsit. [B] Sumptum a Iano bifronte, cuius notior est fabula quam vt sit hoc loco per- censenda.

[A]

VESTE CIRCVMFERS IGNEM

3194

825	Ἱματίῳ• τὸ πῦρ περιστέλλεις, id est Veste circumfers ignem, vbi quid ridicule fit. [B] Aut vbi quis suum ipsius malum fouet, veluti scortum aut adulatorem aut fictum amicum.

[A]

ERINNYS EX TRAGOEDIA

1383195

830   c831-834 835

Ἐριννὺς ἐκ τραγῳδίας, id est Erinnys ex tragoedia, de foedis aniculis. Sumptum est ex Aristophanis Pluto, quo loco dictum est de Penia:  Ἴσως Ἐριννύς ἐστιν ἐκ τραγῳδίας,  id est  At forsan est Erinnys ex tragoedia. [B] Strabo Geographiae libro iiii. tradit insulas esse decem in Oceano Gaditano, nomine Cassiteridas, quarum vna prorsus inculta sit; in reliquis habitare homines colore fusco, tunicis vtentes ad talos vsque demissis•, pectoribus cingulo obuinctis, bacu- los manu gestantes, in summa persimiles Furiis tragicis. Quibus ex verbis apparet hoc habitu Furias in tragoediis induci solere.

[A]

AEQVALITAS HAVD PARIT BELLVM

3196

c838-840   a838-840 840

Ἴσα πόλεμον οὐ ποιεῖ, id est Aequalitas bellum haud parit. Aequalitate continetur concordia; inaequalitas discordiarum est mater. [F] Est Solonis apophthegma, quemadmodum scribit Plutarchus in huius Vita, admonens dictum hoc fuisse vulgo celebre: Τὸ ἴσον πόλεμον οὐ ποιεῖ.

[A]

PISCIS PRIMVM A CAPITE FOETET

3197

845	Ἰχθὺς ἐκ τῆς κεφαλῆς ὄζειν ἄρχεται, id est Piscis a capite primum incipit putere. Dictum in malos principes, quorum contagione reliquum vulgus inficitur. [B] Apparet ab idiotarum vulgo sumptum.

845

[A]

ETIAM BAETYLVM DEVORARES

3198

Καὶ βαίτυλον ἂν καταπίνοις, id est Etiam baetylum deglutires. In voracem et omnia concoquentem; nam baetylus dicitur• saxum illud fasciis obuinctum, quod pro Ioue deuorauit Saturnus, [C] vt testatur et Hesychius.

[A]

MALVM VAS NON FRANGITVR

3199

Κακὸν ἄγγος οὐ κλᾶται, id est Malum vas non frangitur. Qui deterior, is nonnun- quam viuacior et in periculis tutior. [B] Simili metaphora dicunt et hodie vulgo: 'Malam herbam non perire'.

[A]

ETIAM QVERCVS BACCHATVR

3200

855	Καὶ δρῦς Μαινὰς ἐγένετο, id est Etiam quercus Maenas facta est. De iis qui vix deli- niuntur. Ab Orphei fabula, quercus sua cithara• demulcente. [B] Maenades enim sunt mulieres afflatae Baccho.