COLLECTANEA ADAGIORUM |
| 37[A] ERASMI ROTERODAMI• IN ADAGIORVM VETERVM ATQVE INSIGNIVM COLLE- | |
| CTANEA PRAEFATIO | |
| DESYDERIVS ERASMVS ROTERODAMVS• GVILIELMO MONIOIO COMITI CVM PRIMIS ILLVSTRI | |
| SALVTEM DICIT |
|
5
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 c57-60 60 65 c65-67 c69-71 70 75 80 c80-82 c83-85 85 90 95 100 105 110 115 120 c122-124 125 130 135 140 145 150 155 c157-169 160 165 170 175 180 185 190 195 200 205 210 215 220 225 230 235 |
En tibi, mi Guilielme, pro epistola verecunde etiam flagitata volumen tuus mittit Erasmus•, et quidem iustum, vtinam autem eiusmodi quod vel tuis in me meritis vel meo erga te studio respondeat, denique quod iudicium istud tuum acre exa- ctumque non extimescat. Neque enim ignoro delicatissimo tuo palato quam vix etiam quae vulgo lautissima videntur satisfaciant; tantum abest, vt haec placitura sint•, fidutia, quae non modo ad seuerum vnguem exacta non sunt, verum ne primam quidem manum totam dum acceperunt. Etenim quum febricula, quae nostram profectionem statim exceperat, afflictaremur, non tam graui quam diu- tina, dictauimus haec, non scripsimus, medicum interim fallentes, ne quid omnino librorum attingeremus interminantem. At ego iuxta Plinium perire ratus omne id temporis, quod studio non impertiatur•, committendum non putaui, vt rem tam preciosam morbus sibi totam abriperet, maxime quod sine litterarum commercio non video, quid hec habeat vita suaue. Intermissis itaque grauioris operae lucubrationibus, hoc delicatiore studii genere per varios auctorum hortulos 38vagatus adagiorum vetustissima quaeque maximeque insignia veluti omnigenos flosculos decerpsi et tanquam in sertum concinnaui•. Ad quod quidem negocium suscipiendum partim me tum tua voluntas est adhortata, tum Richardi Charnoci antistitis extimulauit oratio, deum immortalem, qua humanitate, qua integritate viri, vt quam tu nobilitatis, tam ille Britannicae religionis vnicum ornamentum• ac decus mihi videatur; partim quod augurarer hunc meum laborem, si non gloriosum auctori, at certe lecturis, iis vtique qui triuiali hoc sermone fastidito venustioris politiorisque dictionis essent studiosi, fore nec infrugiferum nec iniu- cundum•. Neque me interim ὄκνοι ὄνοι, [B] id est pigri asini, [A] isti qui se carpendae aliorum industriae natos putant, vel tantillum commouebant, modo bonae mentis adolescentes hoc cuiuscuiusmodi est boni consulerent; quod si non vt multae artis admiraturos, certe vt plurimae frugis libenter amplexuros confi- debam. Quid enim aeque conducit ad orationem vel lepida quadam festiuitate venustandam vel eruditis iocis exhilarandam vel vrbanitatis sale condiendam vel translationum gemmulis quibusdam distinguendam vel sententiarum luminibus illustrandam vel allegoriarum et allusionum flosculis variandam• vel antiquitatis illecebris aspergendam, quam huiusmodi paroemiarum diuitem copiosamque supellectilem et tanquam penum quendam extructum domique repositum habere? Vnde ad omnem rationem quum velis depromas, quod aut scita aptaque metaphora blandiatur aut dicaci sale mordeat aut acuta breuitate placeat aut breui acumine delectet aut nouitate aut vetustate commendetur aut varietate alli- ciat aut allusione faceta titillet agnoscentem aut obscuritate demum ipsa lectorem oscitantem expergefaciat. Iam vero quis nescit praecipuas orationis tum opes tum delicias in sententiis, metaphoris, parabolis, paradigmatis, exemplis, similitudinibus•, imaginibus atque id genus schematis sitas esse? Quae quum semper vehementer honestant dictionem, tum incredibilem adferunt ornatum et gratiam, quoties iam communi consensu recepta in vulgi sermonem abierunt. Libenter enim audit quisque quod agnoscit, maxime vero, si vetustatis commendatio quaedam accedat, si quidem adagia non aliter quam vina ab aetate precium accipiunt. Neque ad cultum modo faciunt, neruos quoque non minus iuuant, eoque Fabius ea non solum in iis numerat, quibus exhilaretur iudex, in• figuris, sed inter argumenta paroemiam plurimum valere putat, siue fidem facere cupias, siue aduersarium prouerbiali dicterio repellas, siue tua munias. Quid enim probabilius quam quod nemo non dicit? Quem tot aetatum, tot nationum consensus non permoueat? Allegata• haec a me operis amore videantur, nisi res ipsa clamat ex auctorum omni genere, vt quisque maxime praecelluit, ita prouerbiis huiusmodi maxime fuisse delectatum. Iam primum quid habet orbis Platonis vel oratione facundius vel philosophia diuinius? At is dialogos suos, bone Deus, quantis de rebus, tamen crebris adagiis veluti stellulis quibusdam interspersit, vt me quidem nulla perinde comoedia• vt huius philosophi disputatio delectet. Tum Plautus, vnicae theatri deliciae, quam vbique scatet adagiis, quam prope nihil dicit, quod non aut a 39vulgi sermone sumpserit aut statim de proscaenio• in vulgi sermonem cesserit, vt hac potissimum virtute Musarum eloquio meruerit aequari. Terentius• artificio Plauto superior non tam passim quidem prouerbiis vtitur, sed exquisitioribus. An non M. Varro, vir vndecunque doctissimus, prouerbialibus dicteriis adeo est delectatus, vt Satyrarum suarum tum argumenta tum inscriptiones non aliunde petiuerit? E quibus subinde citantur adhuc illae•: Ὄνος λύρας, Γνῶθι σεαυτόν, Δὶς παῖδες γέροντες et Nescis quid serus vesper vehat et Mutuum muli scabunt. Catullo sua adagia adime, et leporis bonam partem ademeris. Quid? Horatii poetae tum varii tum acuti nonne plerique versus aut prouerbiales sunt aut prouerbii faciem habent? Huius aemulator Persius quum caeteras illius figuras tum hoc decus pro viribus affectauit. Atque vt Martiale Ausonioque praetermissis ad aliud auctorum 40genus veniam: Plinius Secundus•, tam multiiuga vir doctrina, quam studiose sit hoc genus ornatus sequutus, indicio fuerit vel praefatio illa in Historiam mundi, in qua scribenda homo diligentissimus mihi videtur (iuxta Flaccum) saepe caput scabuisse viuosque vngues arrosisse ac manibus pedibusque (quod dici solet) annisus, vt ea quam minime triuiali vaena scripta videretur, eoque a capite ad cal- cem vsque quam plurimis adagiis respersisse, vel illud, quod in amplissimo illo opere prouerbia, si qua incidunt, non indiligenter annotauit. Adde huc, quod apud Graecos complures extiterunt non obscuri nominis au- ctores, qui prouerbiorum collectanea vel ex professo conscripserunt, veluti Apo- stolus Bizantius, Stephanus, Diogenianus. Quorum nos quidem praeter nomina nihil adhuc nancisci quiuimus nisi ex Diogeniani collectaneis fragmenta quaedam, verum adeo mutila adeoque nuda nulla auctorum nomenclatura, nullis locorum indiciis, vt ex his nobis non multum accesserit. Porro apud Latinos nemo quidem ante nos (quod sciam) huiusmodi negocium tentauit, non quod operae pretium non putarint; quur enim istud contempserint ii, qui de singulis litteris, de ver- borum etymologia• deque rebus etiam leuioribus anxie propemodum scribentes operae precium se facere existimabant? Caeterum quam non contempserint•, vel hinc collige, quod eleganti litteratura vir A. Gellius huiusque aemulus• Macrobius, praeterea Donatus, Acron cum aemulatore Porphyrione, vt Graecos interim com- mentatores taceam, si quando in auctoribus prouerbium subesse senserunt, non quod pueri clamitant in faba se repperisse sunt arbitrati, sed quod velut asterisco praenotandum diligentiusque explicandum iudicarent, vtpote qui non ignorarent saepenumero fieri, vt duobus verbis compraehensum adagium multum tenebrarum adferret, si latuisset, plurimum vero lucis, si scite fuisset explicatum. Hic si exem- plorum, quae tibi passim occurrent plurima, vnum aliquod requiris, en tibi statim in fronte a nobis vtcunque enarratum Rideamus γέλωτα Σαρδόνιον, id quod est in epistolis Tullianis, in quas ambages, in quem errorum labyrinthum enarratores mittit? Quod si Christiani Christianorum exemplis magis tangimur, non dubitauerim Hieronymum vnum pro multis obiicere; cuius tam varia tanque recondita est eruditio, vt caeteri pene ad hunc neque natare (quod dicitur) neque litteras didi- cisse videantur; tanta rursum phrasis•, tantum ponderis et acrimoniae, tam densa multiplexque translationum et allusionum supellex, vt cum hoc compositos reli- quos theologos ranas Seryphias dixeris. At in huius libris plus adagiorum quam vel in• Menandri comoediis inueneris, et quidem lepidissima, veluti illa: Bouem ducit ad ceroma, Camelus saltauit, Malo nodo malus quaerendus cuneus, Clauum clauo trudere, Bos lassus fortius figit pedem, Dignum patella cooperculum. Tum alle- goricae• illae nominationes Epicurus Christianus, nostri temporis Aristarchus ad ada- giorum naturam quamproxime accedunt. Neque dissimile Basilio studium fuisse video. Sed vt ad neotericos nostra festinet oratio, non verebor Hermolaum Barbarum, Picum Mirandulanum, Angelum Politianum vel in maximis authoribus ponere. Qui suorum temporum vel doctrina vel eloquentia adeo non fuere contenti, vt 41mihi cum antiquitate certamen sumpsisse videantur et haud scio an veterum permultos praecesserint, Picus quidem diuina quadam ingenii felicitate, Hermo- 42laus absoluta diligentia, Politianus nitore incredibili Venereque prope dixerim plusquam Attica. Iis viris quum esset commune Studium, vt a vulgi, hoc est sordido, sermone quam possent longissime abessent, id ita demum se conse- quuturos putarunt, si priscis adagiis iisque schematis, quae cum hoc genere cognationem habent quandam, orationem passim aspersissent. Quorum Hermo- laus vsque adeo impense fuit Studiosus, vt nec affectationis quidem immodicae repraehensionem metuerit, tanquam nihil eruditum arbitratus, quod non adagio aliquo condiretur; Politianus Miscellaneis suis, in quibus nihil non exactum et insigne voluit videri, neutiquam miscuisset pleraque prouerbia, si id grammati- starum negotium esse iudicauisset. Verum ne longius catalogum proferam, huc omnis haec tam verbosa recensio spectat, vt quisque auctorum exquisitissime scripsit, ita paroemiarum quam maximam curam habuisse, ne nos homunculi contemnendas putaremus. At exo- rietur interea tristis (vt aiunt) Areopagita quispiam, qui se religiosulum videri velit et theologum, quando bonam theologiae partem in superciliis sedere putant, statimque patrua censoriaque voce nobis obstrepens Apage sis' inquiet 'nugas istas pueriles; nos cum fucis istiusmodi vel vniuersam rhetoricen• tanti omnino facimus quanti aut asinus aurum aut gallus iaspidem'. Age placemus et hoc• homi- num genus huicque obiurgatori• hunc in modum respondeamus: 'Si te rheto- ricum• hominem pudet appellari, at sapiens, at theologus optas tum esse tum videri. Fac interim (quod nemo, cui quidem pectus sapit, sensit) sermonis curam nihil ad rem pertinere; verum hoc prouerbiosum orationis genus non oratoribus, sed sapientibus, prophetis, theologis vel proprium germanumque ac peculiare semper fuit. Neque omnino aliud ex tam multis sunt sequuti veteres illi σοφοί, quos vtinam non tanto interuallo sapientia sequeremur, quanto loquacitate prae- cessimus. Nimirum ii sapientiae progenitores sophistica garrulitate in tantum non sunt delectati, vt veneranda illa philosophiae mysteria breuissimis quibusdam adagiis incluserint, non nihil etiam obscuritatis dedita opera aspergentes, adhibita aut metaphora aut aenigmate• aut alio id genus schemate. Eaque non aliter quam de tripode prolata passim arripiebantur perque omnium ora volitabant, cantionibus vulgaribus celebrabantur, pro templorum foribus inscripta visitabantur perque omnem Graeciam marmoribus atque in aes incisa publicis monumentis serua- bantur. Quo de genere sunt illa: Ignem gladio ne fodias, Nosce te ipsum, Optimum condimentum fames, Quae supra nos, nihil ad nos. An hoc saltem non animaduer- tisti, in Hebreorum prophetarum arcanis litteris non pauca adagia et nominatim referri totamque illorum orationem• [in] prouerbialibus figuris scatere? Veluti huiusmodi: Baculo arundineo inniteris, Linum fumigans non extinguet, In foueam incidit quam fecit, In laqueum incidit quem tetenderat et id genus bismille. An non legisti Salomonem regem Tyri philosophis ex hoc genere et proposuisse nonnulla et ab illis proposita dissoluisse? An non illius libri, quem Salomonis Prouerbia nominant, altissimis mysteriis referti vel inscriptio ipsa commouit vnquam legentem? An non Ecclesiastae quem vocant et item alterius, quem Ecclesiasticum dicunt, simile argumentum admonuit? Quumque in apostolicis litteris (neque 44enim vsque adeo Scotus te capit opinor, vt has non attingas) quumque etiam in Euangelicis libris adagia frequenter occurrant, nempe haec: Canis reuersus ad vomitum, Sus in volutabro luti, Aerem verberans, Cymbalum tynniens, Cecinimus vobis et non saltastis, Festucam de fratris oculo educis ipse trabem in oculo habens, Qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis, Numquid pro pane lapidem, pro ouo scorpium dabit? et Oleum vendentes - quum haec, inquam, (quid enim omnia recenseam?) occurrunt, nunquamne tibi venit in mentem hoc genus sermonis non fucos• tantum, sed diuinum quiddam potius habere et celestibus rebus accommodatum? Quare multis de causis neque futilem neque sterilem laborem nobis suscepisse videbamur, si ad hanc sermonis rationem, quam non sine causa tot tam eruditi tamque diuini auctores sunt sequuti, studiosos adolescentes pro nostra virili aut instrueremus aut certe excitaremus'. His opinor rationibus censor ille placatus aut nobis accedet aut saltem molestus esse desinet. Reliquum esse puto, vt in opere nouo, quid sequuti simus, rationem redda- mus. Erunt fortasse, qui lecta statim inscriptione coniicient me indocto labore quam plurimas sententias ex auctoribus hinc inde congestas velut in lexicon retu- lisse. Quod genus sunt: Omnia vincit amor, Non omnia possumus omnes, Quot homines tot sententiae, Nusquam tuta fides, Nimium altercando veritas amittitur. Non istuc spectauimus; neque enim quod sententia sit, id continuo paroemiam putamus; rursus quod paroemia, non protinus sententiam arbitramur. Quemad- modum Liuor velut ignis alta petit sententia quidem est, non prouerbium; contra Ego in portu nauigo vt prouerbium est, ita non est sententia. At In vino veritas pariter et sententia est et prouerbium. Ergo duo quaedam ad hoc requiri videntur, vt paroemia sit: Alterum, vt aliqua re sit insignita clausula, aut translatione vt Contra stimulum calces (que maxima turba est), aut allegoria vt Dionysius Corinthi et Fuimus Troes, aut aenigmate• vt Dimidium plus toto, aut alia quauis figura, aut breuitate denique lepida commodaque, si simplex sit figura, vt Suum cuique pul- chrum. Alterum•, vt ea iam in frequentem omnium sermonem abierit aut theatro excepta aut a sapientis alicuius apophthegmate• nata, quod genus est illud Ana- charsis apud Athenienses soloecismum facit, Athenienses• apud Scythas, aut e poeta quopiam decantata (scribit enim Macrobius Homeri singula apophthegmata• prouerbiorum vice antiquitus celebrata fuisse), aut ex apologo sumpta veluti Parturient montes, nascetur ridiculus mus, aut ex sermone cuiuspiam forte recepta vt Equus me portat, rex alit, aut ex euentu aliquo nouo et insigni tracta sicuti illud: Multa cadunt inter calicem supremaque labra, aut ex hominis gentisue moribus• translata veluti Phalaridis imperium et Sybaritae• per plateam. Neque statim quaecunque huius essent generis, alba (vt dicitur) amussi conuerrimus, immo• vero iuxta Graecum adagium nec omnia nec passim nec ab omnibus. Primum vulgo sua reliquimus, vno aut altero exceptis; deinde nullum ascripsimus•, quod non priscum, non aliqua gratia insignitum. Ad haec quam potui breuissime sensum et vsum tanquam digito indicauimus. 45 Sed iam priusquam negotium aggrediamur, vitilitigatoribus istis omnes aditus tanquam praefixis vndique pinnis praesepiamus. Qui si in his meis Collectaneis eloquentiam desyderabunt, Ornari res ipsa negat, contenta doceri. Si quos et hic sermo vt nimium rhetoricus• offendet, adagium obiiciam Et sui putere amaricinum•. Ordinem requiret aliquis: non curauit Gellius. Breuior vide- bor alicui: decet breuitas annotatorem. Dicar verbosior: datum est hoc imperi- 46tioribus•. Aliena scibere culpabor: qui sua scribit, non scribit adagia. Obsoleta quaedam dicentur: at vetustas paroemiam commendat. Quaedam vt obscuriora displicebunt: haec est adagiorum natura. Apertiora quaedam: admoneberis, si non disces. Leuicula• nonnulla: est et his in magna turba locus. Frigere quaepiam videbuntur: non fulget gemma in sterquilinio, quod in anulo; quae per se frigida videntur•, in loco adhibita gratiam habent. Serii ridiculis, iocosi seriis• minus delectabuntur: scripsimus vulgo. Pauciora si cui videbuntur ista, bimestri dicta- tiuncula contraximus, tum valitudinarii, denique aliud agentes. Rursum si cui nimis multa, at non pauca praetermisimus. Nec deerunt quibus totum hoc humile minutumque videatur: est et paruis e rebus nonnunquam maxima tum laus tum vtilitas. Nudiora quaedam adhuc ac destituta• qui dicet, is extremam manum patienter expectet. Hoc enim ea• consilio emisimus, vt noui operis quis esset genius futurus, non maximo sumptu leuiore alea iacta periculum faceremus. Si quis errata nostra indicabit, si quidem studio nostri faciet, multam a nobis feret gratiam; sin malicia, tamen audietur. Qui stolide quae non intelligit, reprae- hendet Apelleum adagium audiet: Ne sutor vltra crepidam. Erit cui nihil hic placebit: non scripsimus illi. Habes, Guilielme• suauissime, epistolam verbosam et prouerbiosam, nempe de prouerbiis. In qua veremur, ne vetustissimi adagii simus obliti, Nihil nimis, tuque iamdudum adagiorum sarur ad reliqua non aliter quam ad cramben recoctam sis nauseaturus. Vale igitur, generosissime adolescens, cum te digna coniuge, et hoc operis futuri degustamentum aequi• bonique consulito. De quo si non pessime sperabis, iis ipsis, quae vides, accuratius elimatis non pauca adiiciemus. Deinde alterum librum addemus nostro quidem Marte conscriptum. Hui, tantum ada- giorum, inquis? Non erunt adagia, sed adagiis simillima, quae scio te his multo magis delectabunt. Vale•. Parrhysiis. Desiderii Erasmi• collectanea adagiorum veterum |
| [A] | SIMILES HABENT LABRA LACTVCAS | Adagium• 1 |
|
240 245 250 255 |
Cicero in actionibus Crassum Licinium auctore Lucilio semel duntaxat in vita risisse scribit. Plinius Secundus libro septimo• capitulo xix. Ferunt, inquit, Crassum auum Crassi in Parthis interempti nunquam risisse, ob id Agelastum, id est irrisibilem vocatum, sicuti nec flesse multos. Hieronymus contra Rufinum: Ego certe vt tibi homini seuerissimo risum moueam, vt imiteris aliquando Crassum, quem semel in vita dicit risisse Lucilius. Fuit omnino hic Crassus multorum auctorum testimonio vir quidem neque indisertus neque improbus, verum nimium serius et amaru- lentus, pertinax in simultatibus exercendis, quem alii nunquam risisse ferunt, alii semel duntaxat. Et quid tandem id fuit vsque adeo ridiculum, vt homini tam seuero risum excutere potuerit? Nempe notissimum dicterium, quod a multis refertur authoribus•: Similes habent labra lactucas, de asino carduos comedente. Est autem lactuca herba mollis• ac tenera; aselli labris nihil scabrius ac petricosius. 47Hoc prouerbio vsus erit, vbi quid ineptum ineptis obtigisse significabimus, veluti si duro discipulo durus praeceptor contingat, improbo populo magistratus improbus, contumelioso actori contumeliosus patronus, rusticano ingenio rusti- canae litterae, vxori morosae maritus morosus, et, vt semel finiam, quoties mala malis, digna dignis eueniunt, quae tamen ipsis optima videantur, ita vt asino cardui lactucae sunt. |
| [A] | RISVS SARDONIVS | 2 |
|
c259-261 260 265 c266-269 270 |
Cicero familiarium epistolarum libro vii. ad Fabium Gallum Videris enim, inquit, mihi vereri, nisi istum habuerimus, rideamus γέλωτα Σαρδώνιον, id est risum Sar- donium. Quo in loco commentatores sedulo quidem quae possunt adferunt, de herba• Sardinia, quam si quis imprudens edisset, eum ridentis facie emori; tum de 48tarcotella animante, cuius morsum similem interitum sequi putant. Verum haec quam cum reliqua epistola cohaereant, ipsi viderint. Nos de risu vetustissima quaedam adagia a Graecis celebrata fuisse comperimus, veluti risus Ionicus in cynedos•, risus Megaricus in eos qui intempestiue• rident, et hoc, quo Cicero est vsus, risus Sardonius, quod olim in profusius solutiusque ridentes dicebatur. De quo dubitare desinet qui Platonis De republica librum primum legerit, vbi Socrates de Thrasymacho•, homine fastoso et arroganti, Tunc ille, inquit, haec audiens valde Sardonice profuseque risit, et 'O Hercules', inquit, 'haec est solita Socratis ironia'. Ex his liquere puto, quid innuerit Cicero, nempe Caesare reuerso tectius minusque libere iocandum esse. Cum hoc interpretamento tota illa epistola vel ad amussim quadrat. |
| [A] | NIHIL GRACVLO CVM FIDIBVS, NIHIL CVM AMARICINO SVI | 3 |
|
275 280 |
Scite et venuste his duobus adagiis vsus est A. Gellius Noctium Atticarum• extrema lucubratione in homines crassiore ingenio amusos et prophanos, qui politiores litteras elegantioremque doctrinam ridere possunt, intelligere non pos- sunt, quos ea demum iuuant quae didicerunt sordida, muta, indocta. Id genus homines a suis commentariis, quibus nihil potest fieri tersius, huiusmodi dicterio tanquam fuste abigit. Vetus est inquit adagium: Nihil cum fidibus graculo, nihil cum amaricino sui. Est enim graculus auis garrula• atque obstrepera, eoque procul a musicis ableganda; neque suillo rostro vnguentum conuenit, cui id demum bene olet, quod coenum• olet. |
| [A] | SANCTVM DARE CANIBVS, MARGARITAS PORCIS | 4 |
|
c283-290 285 290 |
In apostolicis litteris leguntur eodem sensu. Quod studium antiquitati fuisse video, ne philosophiae theologiaeque mysteria vulgo proderentur. Id Phoenicum• et Aegyptiorum• hieroclyphicae litterae, id Pythagorae aenigmata•, id prophetarum paradigmata•, id euangelicae• parabolae clamitant. Nec alia mente fuit vel Paulus, qui inter perfectos duntaxat loquebatur sapientiam, vel huius discipulus Dionysius, qui Thimotheum• adiurationibus obtestatur, ne hierarchiarum mysteria vulgo communicet. Plato Dionysio super nonnullis arcanis in philosophia rogatiunculis per enigmata• respondet. Manet hodieque vulgo tritum adagium Ne suibus rosas obsperseris•. Hieronymus: Ipsorum enim decretum est, non facile margaritas ante porcos mittendas nec dandum sanctum canibus. Simile illud ex apologo Aesopi: Gallus iaspidem repperit. |
| [A] | MANVS MANVM FRICAT | 5 |
|
295
|
Apud Platonem in Axiocho• citatur ex poeta quopiam Manus manum fricat, da aliquid et aliquid accipe, id est officium accipiens officium redde mutuum. |
| [A] | DIMIDIVM PLVS TOTO | 506 |
|
c298-306 300 305 310 |
Inter conuiuiales rogatiunculas refertur et haec ab A. Gellio in Noctibus, quid sibi velit Hesiodium illud in libro cui titulus inditus Ἔργα καὶ Ἡμέραι, id est Opera et Dies: Νήπιοι οὐδ᾿ ἴσασιν ὅσῳ πλέον ἥμισυ• παντός, id est Ignorant stolidi quam toto• dimidium plus. Aenigmaticum• enim quiddam haec verba videntur habere. Citantur autem simulque explicantur a Platone libro tum De legibus tertio tum De republica quarto, ostenditque poetam prudentissimum amoena quadam obscuritate et ambage verborum mediocritatem commendasse, quam vltra citraque nequit consistere virtus. Nam quod totum, id iam medium praetergressum sit oportet; praestat igitur medium toto. Hec primum ab oraculo profecta sententia adeo• in prouerbium abiit, vt a nullo philosopho, nullo poeta non fuerit celebrata; quin hodie quoque nemini non est in ore, omnibus rebus modum adhibendum. |
| [A] | MVTVVM MVLI SCABVNT | 7 |
|
c312-315 315 320 |
M. Varro• plaerisque librorum suorum prouerbiales titulos indidit, e quibus hic vnus est: Mutuum muli scabunt. Quod adagium et apud Nonium• citatur, et in Ausonianis Symmachique epistolis legitur. A mulis se vicissim ore fricantibus sumptum. Quadrat in eos, qui se mutua talione mirantur ac laudant. Quorum gloriosa commercia salsissime ridens Flaccus Frater inquit erat Romae consulti rhetor•, vt alter Alterius sermone meros audiret honores, Gracchus• vt hic illi foret, hic vt Mutius• illi, pauloque post Discedo Alcaeus puncto illius, ille meo quis? Quis, nisi Callimachus? |
| [A] | SENES MVTVVM FRICANT | 8 |
|
325 c325-330 330 |
Non diuersum superiori sensum habet in balneis natum adagium hoc modo. Adrianus imperator veteranum quempiam seruuli poenuria• se marmoribus affri- cantem conspicatus, eum et seruis et sumptibus donauit. Quod alii veterani felici- ter cessisse videntes, coeperunt• et ipsi complures sub oculis imperatoris sese mar- moribus affricare, vt hoc modo principis benignitatem elicerent. At ille euocatis senibus iussit vt alius alium vicissim defricarent; ita pueris nihil• opus esse. Qui iocus in vulgi fabulam cessit. |
| [A] | IVMENTA QVONIAM MANIBVS CARENT, ALTERIVS FRICTIONE INDIGENT | 519 |
|
c331-333 |
Scipionis Aemiliani• apophthegma•, in eos qui quum nihil pulchri facinoris gerant, opus habent qui magna de ipsis praedicent. |
| [A] | LAMPADA CVRSV TIBI TRADO | 10 |
|
335
c335-337 340 345 |
Ex antiquissimo ludorum ritu ductum. Eos Prometheus instituisse legitur hoc modo, vt currentes facem gestarent ardentem. Eam defatigatus cursu proximo tradebat; is• item defessus alii, ac deinceps alius alii successione tradebant. Inde prouerbium Lampada cursu tradere, pro eo quod est defessum alteri integro suas partes tradere, veluti si• quis lectione defatigatus, quod reliquum esset ab alio legi 52iuberet. M. Varro De re rustica: Non cursu tibi lampada trado. Cicero ad Heren- nium: Non enim, quemadmodum in palestra qui taedas ardentes accepit, celerior est in cursu continuo quam ille, qui tradidit•, ita melior imperator nouus, qui accipit exercitum, quam ille, qui discedit, propterea quod defatigatus cursu integro facem, hic peritus imperator imperito exercitum tradit. Persius: Qui prior es, quur me in decursu lampada poscis? |
| [A] | IN EO IPSO STAS LAPIDE, VBI PRAECO PRAEDICAT | 11 |
|
350 |
Ex multis auctoribus liquet in foro Romano lapidem fuisse editiorem, vnde praeco in auctionibus res venales denunciabat. Ad quam rem• alludens Chrysalus seruus in Bachidibus Plautinis de sene, quem argento defraudabat, O stulte, nescis, inquit, nunc vendi te; Atqui• in eo adstas lapide, vbi praeco praedicat. [B] Significat igitur quempiam sui ipsius venditioni interesse. |
| [A] | NON ERAS IN HOC ALBO | 12 |
|
355 c359-361 360 |
Id est, non eras in hoc numero. Plinius in praefatione Historiae mundi: Quum hanc operam condicerem, non eras in hoc albo, id est nondum eras in eorum numero, a quibus haec legenda putabam. Eodem adagio nimis scite vsus Poli- tianus: Non recuso, quin sub censuram aleamque veniat, qualecunque hoc erit, de quo scribam, dum ne sint in hoc albo duae mihi maxime suspectae litterariae pestes, inscitia inuidiaque. Ab albo praetoris translatum, de quo Vlpianus• Digestorum volumine secundo, libro quarto: Eum quoque edere Labeo ait, qui producat aduer- sarium suum ad album et demonstret, quid dictaturus sit. |
| [A] | HERCVLEI LABORES | 13 |
|
|
Prouerbio dicuntur qui aliis quidem vtiles, auctori praeter inuidiam nihil adfe- runt. |
| 365 | [A] | NEC OMNIA NEC PASSIM NEC AB OMNIBVS | 14 |
|
c366-372 370 c372-374 |
De verecundia in muneribus accipiendis modestiaque obseruanda• elegans ada- gium extat in archetypis epistolae diui Seueri et Antonii imperatoris. Ea citatur ab Vlpiano in primo de officio proconsulis, eodemque titulo in Digestorum libro primo. Verba epistolae haec sunt: quantum, inquit, ad xenia• pertinet, audi, quid sentiamus. Graecum prouerbium• est οὔτε πάντα οὔτε πάντη• οὔτε παρὰ πάντων•, id est Nec omnia nec passim nec ab omnibus. Nam inhumanum est a nemine accipere, sed 53passim vilissimum est et per omnia auarissimum. Hec illi quidem; at nostri iuris- consulti omnia contra faciunt, et omnia et passim et ab omnibus accipientes, atque hoc quoque parum; adde: omnia passim ab omnibus rapientes. |
| 375 | [A] | LOLIO VICTITANT | 15 |
|
c376-381 380 |
Aenigmatice• in eos dicitur, qui caecutiunt, id est parum vident. Plautus in Milite: Mirum est lolio• victitare te, tam vili tritico Quid iam? - Quia lusciosus. - Verbero, aedepol tu quidem Caecus, haud lusciosus. Nam lolio viciari• oculos testatur Ouidius Fastorum libro primo: Et careant loliis oculos viciantibus agri. |
| [A] | CORNICVM OCVLOS CONFIGERE | 5416 |
|
c383-389 385 390 |
In actionibus est M. Tullii, etiamsi mihi impraesentiarum locus non occurrit, pro eo quod est veterum inuenta, tanquam nihil• illi viderint•, repraehendere et emen- dare. Hieronymus Contra Rufinum Apologetico secundo: Nunc vero quum varie- tate regionum diuersa ferantur exemplaria et germana illa antiquaque• translatio cor- rupta sit atque violata, nostri arbitrii putas aut ex pluribus iudicare quid versum sit aut nouum opus in vetere opere condere, illudentibusque Iudeis cornicum (vt dicitur) oculos configere. Quae metaphora• vnde aut qui in prouerbium venerit, fateor me nondum apud idoneos auctores exploratius quicquam legisse, nisi quod conie- ctura ducor, cornicum viuacitatem et concordiam huic adagio fecisse locum. Constat nimirum cornicem longissimae vitae esse auem, tum et concordiae sym- bolum; vt is videatur cornicum oculos velle configere, qui ea, quae antiquitas magno• consensu approbauit, damnare ac rescindere conatur. |
| 395 | [A] | FVIMVS TROES | 17 |
|
c395-406 400 405 |
Plutarchus• in eo libello cui titulus Quomodo laudare se quispiam citra inuidiam possit apud Lacedaemonios• trifarium• chorum celebrari solitum scribit, senum pue- rorum iuuenum. Et senum quidem haec erat cantio: ἄμμες ποτ᾿ ἦμεν ἄλκιμοι. νεανίαι, quo significabant fuisse quondam se robustos iuuenes. Puerorum vero haec erat cantilena: ἄμμες δέ γ᾿ ἐσόμεσθα• πολλῶν κάρονες, ex quo futuros longe illis meliores se• profitebantur. Iuuenes autem sic canebant: ἄμμες δ᾿ ἐσμέν, αἰ δὲ λῆς αὐγαξέω, indicantes se iam id esse quod vel illi fuissent vel hi futuros sperarent, eiusque rei paratos facere periculum. Inde prouerbialiter id fuisse dicebant quod perisse significabant, cuius generis tragicum est illud: Fuimus Troes, id est Iam nihil sumus, et Ciceronianum illud Nos quoque floruimus, atque eiusdem aliud de coniuratis supplicio affectis: Vixerunt. Ad idem facit Menedemus Terentianus•, qui habuisse se filium dicit potius quam habere; et Plautinus• leno miserrimum ait esse verbum 'habuisse'. |
| [A] | QVONDAM FVERVNT FORTES MILESII | 18 |
|
410
c410-413 |
Milesiorum mollicies et luxus vel adagio nobilitata est•, de quibus est illud Aristophanis in comoedia• cui nomen Pluto•: Πάλαι• ποτ᾿ ἦσαν ἄλκιμοι Μιλήσιοι•, Quondam fuerunt fortes viri Milesii, vt eos• iam effoeminatos parumque viros intelligamus. |
| [A] | SEXAGENARIOS DE PONTE DEIICERE | 19 |
|
415
c415-422 420 |
Ex historia natum prouerbium. Olim in comitiis iuuenes per tumultum senes de pontibus Campi Martii, in quibus suffragia ferri consueuerunt, deturbarunt. Qua de re meminit Ouidius: 55 Pars putat, vt iuuenes ferrent suffragia soli, Pontibus infirmos praecipitasse senes. Inde sexagenariis ferendi suffragii ius ademptum; Macrobius Satur. i.: Adimere vis doctis viris in verborum comitiis ius suffragandi, tanquam sexagenarios maiores de ponte deiicere. |
| [A] | CRAMBE BIS POSITA MORS | 20 |
|
425 430 |
Crambe brassicae herbae genus apud Plinium, quam Suidas in conuiuiis adhiberi solitam scribit, propterea quod ebrietatem arceat, verum recoctam adeo nauseam 56adferre, vt Graecis in fastidii prouerbium abierit; extare enim apud illos huius- modi adagium: Δὶς κράμβη θάνατος, id est Crambe bis posita mors. Ad quod alludens Iuuenalis, dum declamationis eiusdem iterum atque iterum auditae• taedium innuit, Occidit inquit miseros crambe repetita magistros. |
| [A] | NE HERCVLES QVIDEM CONTRA DVOS | 21 |
|
c432-434 435 |
Hercules quondam, vbi sibi vni a compluribus insidias instrui sensisset, non contra pugnauit, sed fuga salutem quaesiuit. Inde Graeci• prouerbium arripue- runt: Ne Hercules quidem contra duos, significantes neminem adeo viribus ante- cellere, vt vnus pluribus par esse possit, nec fortissimo quidem viro pudendum esse multitudini cedere. |
| [A] | AESTIIMARE LEONEM AB VNGVIBVS ET ALIA IN EVNDEM SENSVM | 22 |
|
440 445 |
[B] Ἐκ τῶν ὀνύχων τὸν λέοντα γινώσκειν, [A] est ex vna quapiam et leuicula re totius coniecturam facere, ex paucis multa, ex paruis• maxima coniicere, veluti si quis omne hominis ingenium et mentem ex verbo aliquo perpendat. Solent enim ii, qui leonem ipsum nunquam viderunt, ex vnguibus tamen ostensis, quantus sit, coniecturam facere. Neque dissimile• huic• De gustu summo iudicare, [B] ἐκ γεύματος γινώσκειν, [A] et De fimbria texturam, [B] ἐκ τοῦ κρασπέδου τὸ ὕφασμα, [A] De vultu Aethiopem, [B] τὸν Αἰθίοπα ἐκ τῆς ὄψεως, [A] De fructu arborem, [B] ἐκ τοῦ καρποῦ τὸ• δένδρον, [A] De cauda vulpem cognoscere, [B] κέρκος τῇ ἀλωπέκι μαρτυρεῖ. [A] Haec omnia a Graecis adagiorum scriptoribus referuntur. |
| [A] | AMVSSIS ALBA | 23 |
|
450 |
Nullo delectu nulloque discrimine quid fieri significantes, alba amussi fieri• dici- mus. Est autem amussis filum, quo coementarii• parietes exaequant. Id est in Gellianis lucubrationibus his• verbis: Namque illi omnes et eorum maxime Graeci multa et varia lectitantes in quas res cunque inciderant alba (vt dicitur) linea sine cura discriminis solam copiam sectati conuertebant. |
| [A] | IN ALBO LAPIDE ALBA LINEA | 24 |
|
455 c458-461 460 |
Eodem e fonte promanauit et illud apud Graecos percelebre adagium Λευκῷ λίθῳ λευκὴ στάθμη, id est In albo lapide alba linea. Ad hoc respexit Socrates in Charmide Platonico, dicens se erga formosos adolescentes• perinde esse vt albam amussim in albo lapide, propterea quod neque discerneret satis inter formas et omnes ex aequo• amaret. Eius inde verba subscripsimus•: Apud me quidem, o amice, nulla perpendendi discernendique facultas. Profecto perinde sum erga honesta 57indole claros• ac album filum in albo lapide; ferme nanque omnes eiusmodi homines mihi admodum placent. Potest dici et in eos, qui obscura obscuris, dubia dubiis exponunt. |
| [A] | CANIS IN BALNEO; [B] GRAECI SIC: Τί κυνὶ καὶ βαλανείῳ•; ID EST QVID CANI ET BALNEO? | 25 |
|
465 c466-475 470 475 480 |
[A] Citatur pro Graeco vetustoque prouerbio a Rodolpho Agricola in epistola quadam. Quem ego virum totius Germaniae publico honore nomino, nomi- 58noque hoc libentius, quod puellus huius• discipulo sum vsus praeceptore, nempe Alexandro Vuesphalo•, vt huic filii• pietatem, illi tanquam nepotis debeam charita- tem. Verum ne Rodolphi nostri gloriam Germanus praeco faciam inuidiosam, Hermolai Barbari, quem nemo (vt opinor) negat inter Italos praeter summam morum innocentiam et eruditionis arcem tenuisse, epitaphium de eo subscribam: Inuida clauserunt hoc marmore fata Rodolphum Agricolam, Phrysii spemque decusque soli. Scilicet hoc viuo meruit Germania laudis Quicquid habet Latium, Graecia• quicquid habet. Is igitur Rodolphus• in ea, quam dixi, epistola senatui Hantvuerpiensi• summa et facundia et fide suadere conatur, vt ludo litterario praeficiant aliquem qui litteras didicerit, nec infanti physico aut theologo hoc muneris committant, qui, quum se quacumque de re dicere posse confidat, ipsum dicere, quid sit, ignoret. Quid enim•, inquit, faciet theologus aut physicus in ludo litterario? Nempe, vt Graeci dicunt, id quod canis in balneo. In balneis nullus est canum vsus. Nec admodum dissimile illud: Musica in luctu, de ioco intempestiuo. |
| [A] | INTVS CANERE; [B] GRAECI SIC Ἀσπένδιος κιθαριστής, ASPENDIVS CITHAREDVS | 26 |
|
485
490 495 |
[A] Est proprii commodi causa quippiam facere; cuiusmodi citharedi plerique nunc sunt magistratus. Prouerbium quidem a statua quadam citharedi sumptum hoc habitu, vt cithara in leuam translata fidibus introrsum versis non aliis, sed sibi canere videretur. Nam qui populo canunt, chordas auditoribus ostendunt, non sibi. Meminit et de statua et de prouerbio M. Tullius• in Verrem actione tertia: Atque etiam Aspendium citharistam, de quo saepe audistis, id quod est Graecis in prouerbio, quem omnia intus canere dicebant, sustulit• et in intimis aedibus suis posuit, vt etiam illum ipsum artificio suo superasse videatur. Salse profecto Verris rapacitatem tetigit Cicero, qui intus canentem in intimis aedibus collocarit, vt citharedus ille quidem intus cecinerit, at Verres intime. Nec minus apte eodem est vsus prouerbio in Rullum contra legem agrariam: Atque hoc carmen•, inquit, hic tribunus plebis• non vobis, sed sibi intus canit. Ostendit enim in ea oratione Cicero eam legem, tametsi popularis videretur, haud tamen populi, sed decemui- rum vtilitati repertam. |
| [A] | SPARTVM RODENTES | 27 |
|
500
c501-505 505 c506-510 510 c510-512 515 |
Σχοινοτρῶγες•, id est Spartum rodentes, prouerbii vice dicebatur, vt Varroni placet, in ignauos•, sumptum a pictura Socratis, cuius opera recensens Plinius li. ter. ca. v. Et piger, inquit, qui appellatur Ocnos, spartum torquens, quod asellus arrodit. De eodem sensit Propertius• his versibus: 59 Dignior obliquo, funem qui torqueat, Ocno Aeternusque tuam pascat, aselle, famem. Fertur autem idem picturae genus et Delphis fuisse a Polygnoto Thasio dicatum. Quo quidem negant desidem et ignauum significatum, imo laboriosum et industrium potius, sed cui vxor sit prodiga, eoque Pausanias ait non marem asellum, sed foemi- nam• in• pictura fuisse. Idem argumentum marmore celatum Romae duobus visitari locis, in Capitolio et in hortis Vaticanis, Hermolaus• est testis. Ocnos igitur onos, id 60est pigros asinos, recte appellaueris•, qui non ipsi modo nullam bonam frugem adferunt, verum etiam aliorum labores corrumpunt. Hieronymus exempli causa spartum torsit; at ii, qui eius opera deprauarunt, Ocni fuerunt. Quo nomine bona pars eorum, qui litteras profitentur, sunt digni. At hoc interim mirum, quur Plinius eum pigrum appellari• scripserit, qui spartum torqueret, et non asel- lum arrodentem. De eodem Ocno Pausanias in Ionia huiusmodi prouerbium increbuisse• scribit: Συνάγει• Ὄκνου τὴν θώμιγγα, [B] id est Contorquet Ocni funi- culum. |
| [A] | INTER SACRVM SVM ET SAXVM | 28 |
|
520
525 |
Quod adagium de perplexis et ad extremum periculum redactis inde forte defluxit, quod olim patres• patrati saxo victimam feriebant•, quo foedere• nihil habebatur sanctius inuiolatiusque. Sic enim apud Plautum Tindarus, vnus e duobus captiuis iam depraehensis: Nunc ego omnino occidi Nunc ergo inter sacrum saxumque sto, nec quid faciam scio. |
| [A] | ASINVS• STRAMINA MAVVLT QVAM AVRVM | 29 |
|
|
Heracliti apophthegma• in prouerbium cessit: Ὄνον• σύρματα ἀνελέσθαι μᾶλλον ἢ χρυσόν•, id est Asinos magis stramina optare quam aurum. In stolidos, quibus pessima pro optimis placent. |
| 530 | [A] | ASINVS INTER SIMIAS. [B] Ὄνος ἐν πιθήκοις | 30 |
|
535 |
[A] Menander in comoedia•, cui Plotium titulus, maritum de vxoris iniuria que- rentem inducit his verbis: Tum me cunctis notum sic faceret vxor hera, meoque denotaretur in vultu asinus inter simias fierem (vti aiunt), id est vt omnes me ludibrio haberent. Constat simiam esse animalium omnium petulantissimam, vt leonem etiam audeat per contumeliam exagitare natibus illius insidens. Idem hodie vulgo dicunt simili metaphora: Noctua inter cornices. |
| [A] | DIES OMNIA REVELAT | 31 |
|
540 545 |
Tertullianus in Apologetico contra ethnicos: Bene autem, inquit, quod omnia tempus reuelat testibus etiam vestris prouerbiis atque sententiis. Ex quibus Tertulliani• verbis colligere licet, Sophocleos illos senarios in prouerbium olim transisse, quos Aulus Gellius• in Noctibus refert: Ὅποσσα• ταῦτα κρύπτε μηδέν, ὡς• ἅπανθ᾿• ὁρῶν Καὶ πάντ᾿ ἀκούων πάντα ἀνακαλύψει• χρόνος, id est 61 Hic nihil occulta, quando cuncta contuens Et cuncta audiens omnia reuelabit dies. Addit Gellius a poeta• peruetusto, cuius nomen sibi non occurrerit, scriptum Veri- tatem Temporis esse filiam, propterea quod verum nunquam perpetuo latet; ali- quando erumpit, vel tempore eruente. |
| [A] | QVAM QVISQVE NORIT ARTEM, IN HAC SE EXERCEAT• | 32 |
|
550
|
Hanc sententiam Graecis in prouerbio fuisse vel Cicero ipse restis est in Tuscula- narum disputationum primo libro. Eius haec sunt verba: Sed hic quidem quamuis eruditus sit, sicut est, haec magistro concedat Aristoteli, canere ipse doceat. Bene enim illo prouerbio• Graecorum praecipitur: Quam quisque norit artem, in hac se exerceat•. Simillimum est illi, quod• alio loco posuimus: Ne sutor vltra crepidam. |
| 555 | [A] | AVRVM LAPIDE, AVRO MENS HOMINVM• EXPLORATVR | 6233 |
|
560 |
Inter multas Chilonis Lacedaemonii• sententias haec• potissimum eruditos dele- ctauit: Cote quidem et indice (sic enim is lapis latine dicitur) aurum examinari, verumne sit an adulterinum, verum auro dignosci homines, bonine sint an contra. Quae sententia potest et hunc in modum efferri: 'Cote aurum explorant homines•, at ipsi homines auro explorantur'. |
| [A] | NE MOMVS QVIDEM HAEC CARPAT | 34 |
|
c563-565 565 |
De re vehementer absoluta atque irrepraehensibili. Plato in libris De re publica philosophiae studium ne a Momo quidem carpi posse dicit. Erat autem Momus repraehensionis deus, qui Veneris sandalium repraehendit, postquam in ipsa Venere nihil inueniret, quod repraehenderet. |
| [A] | DIOMEDAEA NECESSITAS | 35 |
|
|
Plato De re publica libro sexto: Diomedaea• (vt aiunt) necessitate cogetur ea facere, quae isti probauerunt. Significat autem necessitatem ineuitabilem. |
| [A] | SVTORIVM ATRAMENTVM | 36 |
|
570
|
Cicero ad Paetum libro epistolarum nono: Iam pater eius accusatus est a Μ. Antonio, sutorio atramento absolutus putatur. Subesse prouerbium videtur, verum obscurius. Significat absolutum esse reum iudicum corruptela, non sine infamia tamen. Est enim eiusmodi atramentum sutorium, vt neque magnopere atram notam imprimat neque nullam tamen illinet maculam. |
| 575 | [A] | FVCVM FACERE | 37 |
|
|
Est dolosa• imagine fallere. Terentius•: Fucus factus mulieri. Cicero• ad Quintum• fratrem: Si eum, qui tibi promiserit, fucum (vt dicitur) facere velle senseris, vt te id audisse et scire• dissimules. Vnde fucos pro simulatione accipimus, et offucias pro obscuratione rei. |
| 580 | [A] | CALCVLVM REDVCERE. APPONERE CALCVLVM | 38 |
|
585 590 |
Mirum ni prouerbialis est metaphora, qua Cicero vsus est in Hortensio, Nonio teste: Itaque tibi concedo quod in duodecim scrupis olim, vt calculum reducas, si te alicuius dati poeniteat•. Translatum apparet aut a ratiocinantibus aut certe a latrun- culario• lusu. Est igitur 'calculum reducere' reuocare, si quid imprudentius conces- seris, mutareque factum, cuius te poeniteat•. Id propemodum exponens Politianus Quoniam, inquit, moti semel poeniteret•, concedi sibi postularet, vt calculum reduceret. Prouerbii simillimum• est et hoc: Apponere calculum, pro eo quod accessionem 63adiungere, a ratiocinantibus deductum, vt 'Etsi• iam olim amas plurimum, tamen et hunc calculum ex mea commendatione velim accedere'. Et albus calculus pro studio et fauore apud Plinium Cecilium•. |
| [A] | QVI DIGITO SCALPVNT VNO CAPVT | 39 |
|
c591-593 |
Prouerbialis est versiculus primum a Caluo poeta• in Pompeium scriptus, deinde in omnes parum viros translatus. Extat autem apud Iuuenalem. |
| [A] | MANIBVS PEDIBVSQVE NITI. OMNIBVS NERVIS. NOCTESQVE DIESQVE | 40 |
|
595
600 |
Prouerbium est comicum, quo vehemens admodum conatus• significatur, vt per manus industriam efficiendi, per pedes celeritatem intelligamus. Dauus in Andria Terentius•: 64 Ego hoc, Pamphile, tibi pro seruitio debeo, Conari manibus pedibusque. Et 'neruos intendere' ad eundem sensum pertinet. Cicero ad Quintum fratrem: Sic contende omnibus neruis et facultatibus. Item quando perpetuam assiduitatem intelligi volumus, dicimus noctes diesque nos quippiam facere. |
| [A] | REMIS AC VELIS | 41 |
|
605 |
Festinationis cuiusdam myrificae• significationem habent haec adagia. Plautus in Asinaria: Remigio veloque quantum poteris festina et fuge, id est quam ocissime•. Et 'alatis pedibus' fugere in vulgari sermone est, et Volare' pro festinanter ire. Inuenitur et hoc: Velis equisque, pro quam ocyssime. |
| [A] | VERTERE VELA | 42 |
|
610
615 |
Pro eo quod est in diuersum mutare sententiam atque institutum. A nauigatione sumpta metaphora. Plautus in Epidico: Vtcunque in alto ventus est, Epidice, ex imo velum vertitur. Quam sententiam Terentius• omissa figura extulit his verbis in Hecyra•, eamque Donatus catholicam esse monet: Profecto hoc sic est, vt puto: Omnibus nobis vt res dant sese, ita magni atque humiles sumus. |
| [A] | TERRAE FILIVS. CAELI FILIVS | 43 |
|
c617-631 620 625 630 |
Veteri prouerbio homines obscuro ignobilique genere prognati terrae filii nomi- nabantur, propterea quod terra sit communis• omnium rerum parens; qui si sibi virtute sua nobilitatem• peperissent, noui homines dicebantur. Persius: Praesto est mihi Manius haeres, Progenies terrae. Quaere ex me, quis mihi quartus Sit pater. Haud prompte, dicam tamen; adde etiam vnum, Vnum etiam: terrae est iam filius. Cicero ad Atticum: Et huic terrae filio nescio cui committere epistolam tantis de rebus non audeam. Idem ad Trebatium: Cornelius quidem tuus familiaris summo genere natus, terrae filius. Et Iuuenalis: Vnde fit vt malim fraterculus esse gigantum, ad prouerbium alludens, siquidem Gigantes e• terra progenitos poetae fabulantur. 65Itidem homines ignotos et subito apparentes Caeli filios vocabant, veluti e caelo demissos; cuiusmodi• apud Mosen Melchisedech sine patre sine matre inductus• est. |
| [A] | IN LVTO HAERENT. HAERENT IN SALEBRA | 44 |
|
635 |
Terentius• in Phormione: In eodem haesitas luto. A viatoribus translatum. In luto autem siue in salebra haerere dicuntur qui e re perplexa et impedita explicare se nequeunt, quemadmodum qui in luto haerent, si alterum educant pedem, altero altius immerguntur; rursus, vt hunc extrahant, alter• est infigendus. |
| [A] | IN AQVA HAERET | 45 |
|
640 |
Priori non ita dissimile est apud Ciceronem Officiorum libro tertio: Dicit ille quidem multa multis locis, sed aqua haeret (vt aiunt). Significat autem Epicurum parum secum disputatione constare seque ipsum inuoluentem, dum ea, quae 66dicit alibi, pugnant cum iis, quae alibi dixit, itaque fluctuare neque in solido consistere. |
| [A] | SEMPER ALIQVID NOVI ADFERT AFRICA. | ||
| 645 | [B] Ἀεὶ φέρει τι Λιβύη κακόν, SEMPER FERT AFRICA MALI QVIPPIAM | 46 |
|
650 |
[A] Quod quidem in eos dici potest, qui nouas res semper aut moliuntur ipsi aut renunciant. Vnde natum sit adagium, Plinius in Naturalis historie libro viii. ca. xvi.• ad hunc modum exponit, de leonibus agens Magna, inquit, his libido coitus, et ob hoc maribus ira. Africa haec maxime spectat, inopia aquarum ad paucos amnes• congregantibus se feris. Ideo multiformes ibi animalium partus, varie foeminis• cuiusque generis aut vi aut voluptate miscente; vnde etiam vulgare Graecis dictum, semper aliquid noui Africam• adferre. |
| [A] | QVOT SERVOS HABEMVS, TOTIDEM HABEMVS HOSTES | 47 |
|
655 |
Id adagii positum est a Macrobio in Coenarum• Saturnalium libro primo his qui- dem verbis: Vnde putas arrogantissimum illud manasse prouerbium, quod iactatur, totidem nobis hostes esse quot seruos? Non habemus illos hostes, sed facimus. Quae sententia huc pertinet, ne quid illis tanquam amicis fidamus, qui nos metu colunt, non amore; neu nobis tyrannicum illud placeat: Oderint, dum metuant. |
| [A] | SOPHOCLES. LAVDICENI | 48 |
|
660
665 670 |
Quod prouerbium vt plenius intelligamus, libet ipsius Plinii Cecilii verba paulo altius referre, quibus salsissime prorsus quorundam adolescentum ridiculam ambitionem describit. At hercule, inquit, ante memoriam meam (ita maiores natu solent dicere) ne nobilissimis quidem adolescentulis locus erat, nisi aliquo consulari producente. Tanta veneratione pulcherrimum munus colebatur. Nunc refractis pudoris et reuerentiae claustris omnia patent omnibus, nec• inducuntur, sed irrumpunt. Sequuntur auditores auctoribus• similes, conducti et redempti mancipes. Conuenitur a conductis et redemptis; in media basilica tam palam sportulae quam in triclinio dantur. Ex iudicio in iudicium pari mercede transitur. Inde iam non inurbane σοφοκλεῖς ἀπὸ τοῦ σοφοὺς καλεῖσθαι• vocantur; iisdem Latinum nomen impositum est Laudiceni. Vtroque vocabulo notantur• ii, qui dicendi laudem inaniter affe- ctant. Sophocles enim Graece eum sonat, qui sapiens vocatur, et laudiceni qui ad laudem dicunt•, quanquam in priore allusio est ad poetae nomen, in altero ad gentis vocabulum. Vtrunque nomen ad conductos illos laudatores referri potest. |
| [A] | DEDI MALVM ET ACCEPI | 49 |
|
675
680 |
Idem Plinius Cecilius in epistolis Cecilius, inquit, Classicus, homo foedus et aperte malus, proconsulatum• in ea parte, hoc est in Baethica, non minus violenter quam 67sordide gesserat eodem anno quo in Africa Marius Priscus. Erat autem Priscus ex Betica•, ex Africa Classicus•. Inde dictum Beticorum• (vt plerumque dolor etiam venustos facit) non illepidum ferebatur: Dedi malum et accepi. Quo quidem adagio licebit vti, quoties• eiusmodi permutatio videbitur facta, vt malum pro malo sit reddi- tum, veluti si quis pater improbum generum dedisset et improbam• item nurum recepisset. |
| [A] | CLAVVM CLAVO TRVDERE | 50 |
|
685 |
Est vicium vicio, malum malo, vim vi, dolum dolo, improbitatem improbitate retundere. Amor amorem velut clauus clauum pellit. Maledicis maledictis repu- gnandum, audaciaque audacia veluti clauus clauo repellenda. Vtitur hoc adagio diuus Hieronymus. Grece sic dicitur: ΙΙάτταλον ἐξέκρουσας παττάλῳ, id est Clauum clauo pepulisti. |
| [A] | MALO NODO MALVS QVAERENDVS• EST CVNEVS | 51 |
|
690
|
Haud ita dissimilem superiori sensum habet, hoc est cum impudentibus impu- dendus agendum, cum astutis astute, cum maledicis maledice, cum ingratis ingrate. Est et hoc apud Hieronymum. |
| [A] | SI TIBI MACHAERA EST, ET NOBIS VRBINA EST DOMI | 6852 |
|
695 |
Simillimum est illi Hieronymiano, suntque verba Chrysali in Bachidibus Plau- tinis minas minis referentis et militis saeuitiam saeuis dictis retundentis. Nam machaera et vrbina vtrumque teli genus est: Si tibi machaera est, et nobis vrbina est domi, si tu militariter ferociterque nobiscum agas, habemus vicissim quo ferociam tuam frangamus•. |
| [A] | SVO SIBI HVNC IVGVLO GLADIO, SVO TELO. | ||
| [B] INCIDIT IN FOVEAM QVAM FECIT | 53 |
|
705 c705-708 710 715 |
[A] In Adelphis Terentii Mitio senex fratris saeuitiam• increpans huiusmodi vtitur sententia: Hoc vnum adfert vicii senecta; attentiores ad rem sumus quam oportet. Eandem Demea suo loco in fratrem retorquens Postremo non meum illud verbum facio, inquit, quod tu, Mitio, Bene et sapienter dixisti• dudum 'Vicium commune omnium est, Quod nimium ad rem in senecta attenti sumus': hanc maculam nos decet Effugere. Hac sententia posteaquam fratrem constrinxisset, ne agrum quem petebat• posset negare, subiecit: Suo sibi hunc iugulo gladio. Quod adagium et alibi apud eum poetam reperitur. Eo vtemur eleganter, si quando occasione in eum ipsum, a quo eam accepimus, erimus• vsi, aut quempiam ex ipsius oratione coarguemus, aut quod pro se dixit ille, nos contra eum facere docebimus; denique quotiens• quam- cunque rem in eum, a quo fuit profecta, retorquebimus. Eiusdem figurae est Plautinum illud in Amphitrione: Atque hunc telo• suo sibi, malicia sua, a foribus pellere. Et Hebraico• prouerbio, qui qua re alium captarat, ipse capitur, in foueam, quam ipse aliis per• insidias struxerat, dicitur incidisse et laqueo captus quem tetenderat. |
| [A] | IRRITARE CRABRONES, ET ITEM ALIA PAROEMIA SIMILIS | 54 |
|
720
c722-725 725 730 735 |
Nemini dubium esse puto nullam esse Plautinam sententiam, quin eadem prouerbium dici debeat. Tantus enim• est huius poetae• lepos antiquitasque, vt singulae illius clausulae pro adagiis vsurpari a doctis possint. Quur enim id non fiat in Plauto comico, et comico tam sententioso, tam salso, tam venusto•, quod in Homero veteres factitarunt; cuius, vt scribit Macrobius, singula ἀποφθέγματα• vice prouerbiorum passim omnes in ore habebant. Quare neque pigendum neque infrugiferum• duxi, vetustissima quaeque ex illius fabulis recensere. Occurritque illud in primis ex Amphitrione: Irritabis crabrones, quod in mulierum ingenium 69est dictum, quibus iratis si repugnes, magis prouoces, neque patiuntur, si quis contra ipsarum opinionem contendat. Vsus est hoc adagio Hieronymus in epi- stolis. Est autem crabro insecti genus aculeo pestilentissimo. Refert Plinius Natu- ralis historiae lib. xi. ca. xxi. crabronum ictus haud temere sine febri esse, additque auctores esse ter nouenis huius animantis punctis interfici hominem. Hanc ipsam sententiam alia metaphora Plautus idem sic extulit, non dubium quin prouer- bialiter: Bacchae bacchanti si velis aduersarier, Ex insana insaniorem facies, feriet saepius; Si obsequaris, vna te soluas plaga. Consueuerunt autem mulieres bacchantes obuios thyrsis ferire. |
| [A] | VITAM HVMANAM PLVS ALOES HABERE QVAM MELLIS | 55 |
|
740
745 |
Est in eadem fabula huiusmodi sententia sub Alcumenae• persona: 70 Ita cuique comparatum est in aetate hominum, Ita diis placitum, voluptati vt moeror• comes consequatur. Quin incommodi plus malique ilico adsit. Eam ne quid dubitaremus prouerbialem esse, Apuleius• effecit, cuius haec sunt verba in Floridis: Sed verum verbum est profecto quod aiunt, nihil quicquam• tam prospere diuinitus• hominibus datum, quin et tum admixtum sit aliquid difficultatis. |
| [A] | IN AERE PISCARI, VENARI IN MARI | 56 |
|
750 755 |
In Asinaria a Libano vtrumque prouerbium dictum est, qui cum ab hero Deme- neto vxorem eius argento defraudare iussus esset, significans fieri non posse, vt a muliere tenace quicquam auferretur, Iube, inquit, vna me opera piscari in aere, Venari autem retiaculo in medio mari. Quo verbo recte vtemur, quando• negabimus ibi quaerendum• esse quippiam, vbi inueniri minime possit, vt si quis in opibus aut voluptatibus beatam vitam quaerat. Quibus quidem metaphoris Boetius etiam in carmine vtitur. |
| [A] | NVDO VESTIMENTA DETRAHERE | 57 |
|
760 |
Libanus idem ab hero monitus, vt ab ipso per fallaciam auferret argentum, quo filio amica emeretur, Maximas, inquit, nugas agis: Nudo detrahere vestimenta me iubes, significans videlicet ibi heram callidiorem attentioremque esse quam vt defrau- dari queat•, hic hero nihil etiam esse quod auferatur. |
| [A] | HOSTIMENTVM EST OPERA PRO PECVNIA | 58 |
|
765 770 |
Laenae Claretae• verba sunt in eadem fabula ad adolescentem sua beneficia expro- brantem• meretricibus: 'Tu mulierem amabas: missa est. Ego pecuniam: dedisti. Neutri est quod alteri exprobret•'. Conueniet hoc dictum in quosdam gloriosos, qui si quid• pauperi muneris donauerint, in magno beneficio numerant atque adeo iactant imputantque; at contra quantum ab eo vicissim officii obsequiique receperint, id vero non meminerunt, quum iuxta Plautum hostimentum sit opera pro pecunia. Festo Pompeio hostimentum est beneficii pensatio. Admonendum et illud Par pari referri prouerbii faciem habere quandam•. |
| [A] | QVASI PISCIS, ITIDEM EST AMATOR LENAE: NEQVAM EST NISI RECENS | 59 |
|
|
Lena dignum verbum. Verum id hodieque in prouerbio est, hospitem triduanum itidem vt piscem obolere naribus. |
| 775 | [A] | AD SVVM QVEMQVE HOMINEM QVAESTVM• AEQVVM• EST ESSE CALLIDVM• | 7160 |
| Eiusdem est lenae•. |
| [A] | NECESSE EST FACERE SVMPTVM QVI QVAERIT LVCRVM | 61 |
|
|
Prius damnum• est• faciendum ei• qui lucrum cupit, id quod vulgato prouerbio dictitant•: Vacuis manibus non facile falcones reuocari nec piscem sine esca capi. |
| 780 | [A] | FORTITER MALVM QVI PATITVR, IDEM POST POTITVR BONVM | 62 |
| Notissima sententia. |
| [A] | LVPVS EST HOMO HOMINI, NON HOMO, QVI QVALIS SIT NON NOVIT | 63 |
| Monet ignotis, tametsi probi videantur, non esse confidendum. |
| [A] | FESTO DIE SI QVID PRODEGERIS, | 72 | |
| 785 | PROFESTO EGERE LCEAT NISI PEPERCERIS | 64 |
|
790 |
Ab Euclione sene parcissimo dicitur. Dogma est, ne in solemnibus sumptibus ita profusi simus, vt non sit quo quotidianum feramus. Festi dies vel sacris offeren- dis vel diurnis epulationibus vel ludis in honorem deorum vel feriis obseruandis celebrabantur; profesti ad rei priuatae publicaeque• administrationem concede- bantur. |
| [A] | FERRE• IVGVM | 65 |
|
795 |
In Curgulione Palinurus Iamne, inquit, fert iugum? de puella percontans, num per aetatem virum reciperet. Id enim significari quae sequuntur satis arguunt. Nam respondet continuo adolescens: Tam a me pudica• est quasi soror mea sit. Horatius in Odis: Nondum subacta ferre iugum valet Ceruice. |
| [A] | NEMO IRE QVENQVAM PROHIBET PVBLICA VIA | 65A |
|
800
| Id est, quod palam atque in medio propositum est, eo ius est vnicuique vti. |
| [A] | FLAMMA FVMO EST PROXIMA | 66 |
|
805 |
Qui malum euitare cupit, is mali fugiat occasionem oportet, vt qui corrumpi nolit, a corruptorum consuetudine abstineat; qui cubare nolit, ne det osculum. Nam addit protinus: Fumo comburi nihil potest, flamma potest. |
| [A] | QVI E NVCE NVCLEVM ESSE VVLT, FRANGIT NVCEM | 67 |
| Qui commodum quaerit, a labore ne abhorreat. |
| [A] | VERBERARE LAPIDEM | 68 |
|
810 |
Planesium meretrix amatorem monet, ne seruum, qui iam ad verbera obduruerat, pulset, ne manum laederet. Noli, inquit, amabo verberare lapidem, ne perdas manum. 73Apte quadrat in eos, qui cum iis iurgio aut maledictis certant, qui huiusmodi rebus pascuntur, non offenduntur. |
| [A] | VORARE HAMVM | 69 |
|
815
|
Est eas res auide appetere, quibus capti in pemiciem trahamur. Dictum est a Curgulione parasito de lenone• epistolam, qua decipiendus erat, legere incipiente. Simili translatione eandem rem dicit in Bacchidibus• Chrysalus•: Nunc ab trasenna hic turdus lumbricum• petit. |
| [A] | INTRA PRAESEPIS SVAS | 70 |
|
820
825 |
Hoc est certo ac tuto. Plautus in Cassina•: Scit, si id impetret, Futurum quod amat intra praesepis suas, id est certum ac paratum. Nam quod intra septa nostra clausum, non potest effu- gere. Dictum est in senem dantem operam, vt ancilla•, quam amabat, villico suo nuberet, hoc quidem consilio, vt insciente vxore quando• vellet ruri ea potiretur. Idem in Rudentibus•: Ad herum arbitrum vocat me hic intra praesepis meas. |
| [A] | ALIQVAM REPERITIS RIMAM | 7471 |
|
830 |
A piscibus aut auibus captis translatum videtur in homines calumniosos, qui quamuis mala in causa aliquid inueniunt, quo iudicio elabantur. Horatius: Effugiet tamen haec sceleratus vincula Proteus•. |
| [A] | NECESSVM EST VORSIS GLADIIS DEPVGNARIER | 72 |
| Hoc est diuersa ratione res est tentanda. |
| [A] | NVNC NOS COLLATIS SIGNIS DEPVGNABIMVS | 73 |
|
835
|
Est• cominus pugnare, ex Homero sumptum in prouerbiis apud doctos venit. Cominus pugnare dicimur, quotiens in disputando iis argumentis vtimur, quae ad rem proprie maximeque pertinent. |
| [A] | IN SALTV VNO DVOS APROS CAPERE | 74 |
|
840 |
Est eadem in re duos depraehendere. Chalinus in Cassina: Iam ego vno in saltu duos apros capiam. |
| [A] | FRIGIDAM AQVAM SVFFVNDERE | 75 |
|
845 c848-850 850 |
Est beneuolentiam hominum inter se amantum obtrectationibus frigidiorem languidioremque facere. [B] Quanquam frigidam aquam suffundere est etiam adiutare et incitare, id quod elici potest ex libris Pandectarum. [A] Laena in Cistellaria matronas incusat, quod, quum coram meretricibus sint blandissimae, clam tamen inuideant maritosque suos ab earum amore quantum possunt conan- tur auertere. Ea res quum lenae vehementer indigna videretur, Ita nostro, inquit, ordini Palam blandiuntur; clam, si occasio vsquam est, Aquam frigidam subdole suffundunt. |
| [A] | CONFRINGERE TESSERAM• | 76 |
|
855 |
In eadem fabella amator iureiurando• alligasse se dicit, quod laenae filiam ducturus esset, eoque precatur ne se periurum fieri patiatur, si filiam non duxerit. Ad quae laena his verbis respondit: Abi, inquit, quaerere, vbi tuo iurando satis sit subsidii; Hic apud nos iam confregisti tesseram•. A mensura frumentaria ductum videri potest, [B] vel a tessera• signo hospitali. |
| [A] | QVOD DEDI, NON DATVM VELLEM | 7577 |
|
860 |
Sermo, quo quis se rei, quae facta est nec iam infecta fieri potest, poenitere• signi- ficat atque in posterum cauturum, ne rursum faciat quod iterum poeniteat•. Quem ne quis prouerbialem fuisse dubitet, eiusdem laenae verba asscribam: Inter nouam rem verbum vsurpabo vetus: Quod dedi, non datum vellem; quod reliquum est, non dabo. |
| [A] | MIHI ISTIC NEC SERITVR NEC METITVR | 78 |
|
865
|
Apud Plautum est in Epidico. Hoc est: 'Ista ex re mihi nec commodi• quicquam esse potest nec incommodi'. |
| [A] | NIHIL HOMINI AMICO EST OPORTVNO AMICIVS | 79 |
|
870 |
Est id quidem eadem in fabula. Verum ea sententia Graeco prouerbio sic effertur: Importuna beneuolentia nihil a simultate distat. Intempestiuum enim officium plerumque odium pro gratia refert. |
| [A] | FARCIRE CENTONES | 7680 |
|
875 |
Est aures auditoris gloriosis fabulis obtundere. Ita enim Periphanes in Epidico militi iam pugnas suas militari more narrare paranti, Quin tu, inquit, alium quaeras, cui centones farcias, id est cui tu gloriosa mendacia narres. |
| [A] | ALITER CATVLI LONGE OLENT, ALITER SVES | 81 |
|
880 |
Quo verbo significatum est, non veste solum dignosci hominem ab homine, verum esse natiuum quiddam genuinum• ac proprium in vnoquoque, quod in ipso vultu oculisque eluceat, quo liberum• a seruo, generosum a rustico, probum ab improbo facile discernas. Inde illud apud Fabium: Ne faciem quidem liberi hominis habet. |
| [A] | AB VNGVICVLO AD SVMMVM CAPILLVM•. | ||
| [B] HOMERVS: Ἐς πόδας ἐκ κεφαλῆς | 82 |
|
885 |
[A] Ita loquebantur veteres, quum totum hominem, quantus esset, significarent. Plautus in Epidico: Contempla, Epidice, / vsque ab vnguiculo ad capillum sum- mum. Quare si cuius hominis ingenium moresque omnes plane cognitos innuere volemus, eiusmodi nobis hominem ab vnguiculo vsque ad summum capillum perspectum esse non inuenuste dixerimus. Horatius: Talos• a vertice pulcher• ad imos. |
| 890 | [A] | TRAGVLAM INIICERE. FABRICAM FACERE | 83 |
|
|
Vtrumque significat dolos ad decipiendum struere, vnde et machinari pro arte moliri traductum est. Apocides in Epidico Plauti•: Tragulam in te iniicere adornat•. Rursum alibi: Nescio quam fabricam fecit. |
| [A] | MALAM MESSEM FACERE | 84 |
|
895
|
Epidicus in eadem fabula: Sed vt acerbum est pro benefactis quum malam messem metas, id est intolerandum• est pro beneficio maleficium recipere. Cicero: Vt sementem feceris, ita et metes. |
| [A] | EGO QVOQVE POL METVO, NE LVSCINIOLAE DEFVERIT CANTVS• | 85 |
|
900
|
Apud Plautum est in Bacchidibus•. Vbi quem re quapiam ita abundare signifi- camus, vt ea nunquam possit deesse, veluti mulieri verba, Ciceroni orationem, sophistae cauillum. |
| [A] | AD VTVAM CVTEM | 7786 |
|
905 |
Hoc est ad nuditatem vsque, vt nihil reliqui fiat praeter corpus nudum. Chrysalus eadem in fabula: Tondebo auro vsque ad viuam cutem. |
| [A] | ASPERGERE AQVAM | 87 |
|
|
Est animum reddere ei, qui prae subito dolore a se fuerit alienatus. Quod fere euenit quibus repente subitaneum malum obiicitur. Solent ii aspersa in faciem aqua reuocato a corde sanguine ad se redire. Plautus: Aspersisti aquam. |
| 910 | [A] | ASPERGO. OLFACIO•. DEVORO | 88 |
|
915 |
Est nonnunquam et in simplici verbo prouerbialis translatio, vt in eo, quod modo posuimus, aspergo, quod non raro vsurpat Cicero pro leuiter contaminare. In Vatinium: Cui tu nonnulhm labeculam aspergis. Atque• ibidem: Ne qua ex tua indignitate illius dignitati labes aspergi videatur. Et saepe alias: Aspergere contu- melia, aspergere ioco, aspergere dicteriis. Itidem vt olfacere pro suspicari; subolere in suspitione esse; olfacere pro curiose atque obseruanter vestigare. Deuorare pro eo quod est rem sensu acerbam veluti sine sensu perferre, translatione sumpta ab iis, 78qui amaras potiones aut catapotia inuito palato absorbent. Vnde apud Cicero- nem et Fabium deuorare tedium, absorbere molestiam. |
| 920 | [A] | VALERE• PANCRATIC, ATHLETICE, PVGILICE, BASILICE | 89 |
|
|
Apud Plautum haec sunt pro eo quod est valentem integrisque viribus esse. Apud eundem musice viuere pro voluptarie ac genialiter. Basilice valere belle ac magni- fice. |
| [A] | ACETVM HABERE IN PECTORE | 90 |
|
925
|
Est salem acrimoniamque habere. Aliquoties apud eundem poetam• legitur: in Bacchidibus• Nunc experiar sitne acetum tibi, cor acre in pectore. Et habere salem Terentius•: Qui salem habet / quod in te est. |
| [A] | HOMO HOMINI DAEMONIVM | 91 |
|
930
c929-934 |
Ἄνθρωπος ἀνθρώπου δαιμόνιον•, hoc est Homo homini demonium vel deus. In eum conuenit, qui subitam et insperatam attulit salutem quiue bene de alio meretur. Nihil• enim aliud putabant homini deum esse quam prodesse homini. Vnde Vergilius•: Deus nobis haec ocia fecit, et Plinius Hist. mundi libro secundo Deus est, inquit, iuuare mortalem. |
| 935 | [A] | TANGERE HVLCVS•. TANGERE VIVVM. HANC ANAGYRIM NE MOVEAS | 92 |
|
940 |
Quum id dicimus quod alii maxime dolet, hulcus• tangere dicimur. Terentius•: Quid minus necesse fuit quam hoc vlcus tangere?, vbi prouerbium Donatus subesse indicat•. Eundem habet ferme sensum viuum tangere, eiusmodi contumeliam dicere quae vere doleat. Hermolaus: Hanc anagy- rim, vt medicorum prouerbio vtar, ne moueas. [B] Est autem anagyris herbae• genus. |
| [A] | PYTHAGORICA ADAGIA | 93 |
|
945 |
Nemini dubium est, quin pleraque Pythagorae dicta in prouerbia abierint•; cuius apud veteres tanta erat admiratio, vt eius dogmata per omnem Italiae• regionem eam, quae olim Magna Graecia dicebatur, aereis incisa tabulis seruarentur. E qui- bus Hieronymus nonnulla contra Rufinum commemorat. |
| [A] | Κοινὰ φίλων πάντα | 94 |
|
950 |
Id est Amicorum communia omnia. Quod adeo in vulgi sermonem abiit, vt a comica etiam persona apud Terentium• prouerbii nomine referatur. 79 Nam vetus quidem, inquit, hoc verbum, Amicorum inter se communia esse omnia, etiamsi haec sententia apud Platonem Euripidis nomine citatur. |
| [A] | EST• AMICVS ALTER IPSE. [B] Ἕτερος• αὐτός | 8095 |
|
|
[A] Quo monemur•, ne secus de rebus amicorum quam de nostris ipsorum cogi- temus. Dicunt Graeci vnam esse animam duorum corporum, [B] μία ψυχή. |
| 955 | [A] | DVORVM TEMPORVM MAXIMEMANEABENDA EST RATIO, | |
| MANE ET VESPERI | 96 |
| c955-957 | Hoc est eorum, quae gesturi sumus et eorum quae gesserimus. |
| [A] | POST DEVM VERITATEM COLENDAM | 97 |
| c958-959 | Quae sola deo proximos homines facit. |
| 960 | [A] | AENIGMATA• PYTHAGORICA | 98 |
|
|
Verum aenigmata• illa propius ad prouerbialem figuram accedunt, quae, vt idem testis est Hieronymus•, Aristoteles diligentissime suis in libris prosequitur. |
| [A] | STATERAM NE TRANSILIAS | 99 |
| Hoc est ne quid ab aequitate deflectas•. |
| 965 | [A] | IGNEM GLADIO NE FODIAS | 100 |
| Id est iratum et tumidum animum verbis maledicis ne lacessas. |
| [A] | CORONAM NE CARPSERIS | 101 |
| Id est leges vrbium serua. |
| [A] | COR NE COMEDERIS• | 102 |
|
970
| Id est maerorem ex animo reiice. |
| [A] | QVVM PROFECTVS FVERIS, NE REDEAS | 103 |
| c971-972 | Hoc est post mortem vitam hanc ne desyderes. |
| [A] | HYRVNDINEM IN DOMVM NE RECIPIAS | 104 |
| Id est garrulos et verbosos sub eodem tecto non habeas. |
| 975 | [A] | PER PVBLICAM VIAM NE AMBVLES | 81105 |
| c975-976 | Id est ne multorum sequaris errores. |
| c977-978 | [A] | ONERATIS SVPERIMPONENDVM ONVS, | |
| DEPONENTIBVS NON COMMITTENDVM | 106 |
|
980 |
Hoc est ad virtutem incedentibus augmentanda praecepta•, tradentes se ocio relin- quendos. |
| [A] | SVPER CHENICE NON SEDENDVM | 82107 |
| Id est non laborandum de victu crastino. Est enim chenix escae diurnae mensura. |
| [A] | TRIA APOLLINIS ORACVLA | 108 |
|
985 c988-991 990 c994-997 995 |
Verum haec atque huiusmodi tametsi probabile est olim in prouerbiis• fuisse, tamen non est instituti praesentis omnia persequi; quis enim esset futurus finis? Verum ea duntaxat, quae ab idoneis auctoribus prouerbialiter sunt vsurpata. Quorum est illud in primis ex tribus Apollinis oraculis vnum: Nihil nimis, quod apud Platonem Socrates pro vetere dicto citat. Quin et comicus poeta•, apud quem nulla sententia locum habet, quae non sit prouerbialis, maxime quae Sosiae et liberto et coquo sit tributa: Id apprime esse vtile in vita arbitror, vt ne quid• nimis. Socrates in Charmide Platonis testatur tria haec praecepta pro foribus tem- plorum Apollinis inscripta extitisse: Γνῶθι σεαυτόν, id est Nosce teipsum, Μηδὲν ἄγαν, id est Nihil nimis, et tertium Sponsioni non deesse iacturam, [B] Ἐγγύα πάρα δ᾿ ἄτη. [A] Quorum primum ab Apolline prolatum, reliqua a mortalibus adiecta putat Socrates et ad eandem pertinere sententiam, ne quid supra quam possumus tentemus. Nosce teipsum, id est mensuram tui. Nihil nimis. Sponsioni non deerit iactura. Ne sponsor fias; sponsionis enim comites sunt• lites et aes alienum, vt Plinius scripsit. |
| [A] | OPTIMVM CONDIMENTVM FAMES | 109 |
|
1000
|
Socraticum verbum est, quod hodie quoque passim vulgo in ore est. Quo signi- ficatur nihil esse non sapidum quod• esurienter atque auide capias aut facias. Eius- dem est illud Quae supra nos, nihil ad nos, quod Lactantius nominatim etiam pro prouerbio commemorat. |
| [A] | INIQVVM PETENDVM, VT AEQVVM FERAS | 110 |
|
5
c6-8 10 |
Fabius Quintilianus libro quinto Nec omnino sine ratione est, inquit, id quod vulgo dicitur, iniquum petendum, vt aequum feras. Quod obseruatum probe a Syro illo Terentiano•, qui dum a lenone• petit, vt Eschino puellam dimidio tradat, effecit vt tantidem cupide etiam traderet. Dicitur et nunc vulgo: 'Qui annititur vt auream quadrigam sibi comparet, certe rotam vnam assequetur'. Summum animo desti- nandum, vt saltem mediocritatem assequamur. |
| [A] | MENDACEM MEMOREM ESSE OPORTET | 111 |
|
|
Eodem in libro ponitur et illud Mendacem memorem esse oportere. Nihil enim difficilius quam hominem mentientem tota oratione secum constare. Quare qui prudenter mentiri cupit memoriae praeceptiones ediscat. |
| 15 | [A] | CORICEVS AVSCVLTAVIT | 83112 |
|
c16-23 20 |
Strabo libro xiiii. huiusmodi meminit hystoriae: Olim totam Corici montis Asiatici praeternauigationem• latronibus obsessam fuisse, quos a monte Coriceos nomina- bant. Eos per portus dispersos solitos mercatoribus insidiari furtimque auscultare, quid mercium ferrent, quo nauigare destinassent; deinde collectos in loco adoriri• ac spoliare. Quae res adeo in rumorem venit, vt inde prouerbium natum sit Cori- ceus auscultauit, quo secreta nostra a curiosis obseruari significamus. Vsus est hoc adagio Cicero in epistolis ad Atticum Omnes enim, inquit, Coricei subauscultare videntur quod loquor. |
| [A] | Σκυτάλη λακωνική. [B] SCYTALA LACONICA• | 84113 |
|
25
30 |
[A] Id quod ad Atticum scriptum est a Cicerone, Habes scytalam Laconicam forte nonnullis prouerbii vim• habere videbitur•, vt significarit epistolam arcanis de rebus Laconico more conscriptam, quam nemo queat legere praeter eum, qui mittit, et eum, qui accipit. De hoc missitandarum litterarum more qui plura nosse cupit, Plutarchum in Lysandro legat. Meminit et Gellius in Noctibus li. xvii.• ca. ix., scytalemque loratum surculum interpretatur, etiamsi illic• loricatum legitur non loratum. |
| [A] | DVOS PARIETES DE VNA DEALBARE FIDELIA | 114 |
|
35 |
Est eadem re duplicem gratiam inire velle eademque opera duos simul demereri. M. Curius ad Ciceronem: Sed, amice magne, noli hanc epistolam Attico• ostendere. Sine eum errare et putare me bonum virum esse, nec solere duos parietes de eadem fidelia dealbare. Volebat enim Curius et Attico et Ciceroni summus videri, ac de se vno fructum quidem Ciceronis, mancipium autem Attici. Tractum est ab iis, qui parietibus opus albarium superinducunt. Idem vulgo hac nostra aetate non illepide dicunt: 'Eadem fllia duos tibi generos parare vis'. |
| 40 | [A] | AVT BIBAT AVT ABEAT. [B] Ἢ πινέτω ἢ ἀπελθέτω | 115 |
|
45 50 55 |
[A] Cicero Tusculanarum quaestionum libro quinto: Mihi quidem in vita seruanda• videtur illa lex quae in Graecorum conuiuiis obtinet: 'aut bibat' inquit 'aut abeat'. Et recte; aut enim fruatur aliquis pariter cum aliis voluptate potandi aut, ne sobrius in violentiam vinolentorum incidat, ante discedat. Sic iniurias fortunae, quas ferre nequeas, defugiendo relinquas•. Hactenus Cicero. Graeci• adolescentes olim in compotationibus suis βασιλεῖς•, id est reges, talis sortiebantur, vnde est illud Hora- tianum Nec regna vini sortiere talis. Ii quantum quenque bibere vellent praescribebant. Habebant• et decreta quaedam conuiualia; ea νόμους, id est leges, appellabant. Earum haec vna fuit, quam Cicero rettulit•, quae et in prouerbium abiit: Aut bibat aut abeat, morale sane et ad multas res accommodabile, maxime autem, vt aut eorum quibuscum viuimus moribus obsecundemus• aut, si id non libet, a consuetudine eorum recedamus. Id quod hodieque vulgo dicitur 'Collatrandum esse canibus, quibuscum viuere constitueris'. |
| [A] | ANDABATARVM MORE PVGNARE | 116 |
|
60 65 |
Est nullo adhibito iudicio veluti clausis oculis contra quenpiam disputare. Anda- batae enim occlusis oculis in hostem ruunt, neque qua feriant neque qua ictum 85declinent obseruantes. Quare qui neque eius rationes quicum disputat neque suas intelligit, is Andabatarum more pugnare dicitur. Hieronymus contra Heluidium: Ad hoc probandum congerit de Scripturis exempla quam plurima more Andabata- rum in tenebris gladium ventilans. Idem contra Iouinianum: Periclitamur respon- sionis verecundia, et quasi inter duos scopulos et quasdam necessitatis et pudiciciae Symplegadas hinc atque inde vel pudoris vel causae• naufragium sustinemus. Si ad proposita respondeamus, pudore suffundimur; si pudor impetrarit silentium, quasi de loco videbimur cedere• et aduersario feriendi• occasionem dare. Melius est tamen clausis (quod dicitur) oculis Andabatarum more pugnare quam directa spicula clipeo• non 86repellere veritatis. Cicero ad Trebatium: Quem antea ne Andabatam quidem defraudare poteramus, id est ne oculos quidem claudentem. |
| 70 | [A] | TVTE LEPVS ES ET PVLPAMENTVM QVAERIS | 117 |
|
|
Hoc est 'foris quaeris quod ipse domi habes'. Dictum in Eunucho Terentiana a milite in adolescentem, qui ad scortum ludere coeptabat, quum ipse scortum esse posset. Graeci sic efferunt: Λαγὼς κρεῶν ἐπιθυμεῖ, id est Lepus carnem quaerit. |
| [A] | PRIVS LEPOREM TESTVDO PRAEVERTERIT | 118 |
|
75
|
Πρότερον χελώνη παραδραμεῖται δασύποδα, id est Prius testudo cursu anteuertet leporem. De re factu perdifficili dicitur. |
| [A] | LENTISCVM MANDENTES | 119 |
|
c78-80 80 |
Σχινοτρῶκται, id est Lentiscum mandentes. Graecum adagium aduersus eos qui nimio comendi studio superfluunt, quasi qui dentibus exterendis fricandisque omnem operam insumant. Ex hac enim arbore dentifricium confici consueuit. |
| [A] | CALLIPEDES | 120 |
|
85 c85-87 |
Prouerbio dictus est olim qui in rebus agendis nimis conctator• nimiumque lentus esset. Suetonius• in Tyberio: Ad extremum vota pro itu ac reditu suo suscipi passus est, vt vulgo iam per iocum Callipedes vocaretur, quem cursitare ac ne cubiti quidem mensuram progredi prouerbio Graeco notatum est. Cicero ad Atticum Varronis accusans tarditatem Biennium, inquit, praeteriit, quum ille Καλλιπίδης• assiduo cursu cubitum nullum praecesserit. |
| [A] | ALBVS AN ATER SIS NESCIO | 121 |
|
90 95 |
De homine vehementer ignoto dici solitum adagium. Quintilianus in vndecimo Institutionum oratoriarum libro: Negat se magni facere• aliquis poetarum•, vtrum Caesar• sit albus an• ater homo, Catullum• puto digito indicans, cuius in Caesarem• hoc carmen extat: Nec scio• vtrum sis albus an ater homo. Apuleius in Apologia magiae•: Etiam libenter te nuper vsque albus an ater esses igno- raui; adhuc hercle non satis noui. Hieronymus contra Heluidium•: Quis te, oro, 88ante hanc blasphemiam nouerat? Quis dupondio supputabat? Consequutus es quod volebas; nobilis es factus in scelere. Ego ipse qui contra te scribo, quum in eadem vrbe tecum consistam, qua balbutis et erubescis, albus (vt aiunt) an ater sis nescio. Quan- quam in his Hieronymi verbis non nihil inesse mendae videtur. |
| 100 | [A] | MALA DE SESE ATTRAHENS VT CAECIAS• NVBES | 122 |
|
c103-106 105 110 |
Ventus est nomine Caecias•, quem Plinius• media inter Aquilonem et exortum regione flare scribit. Eum contra aliorum septentrionalium ventorum naturam nubes non pellere, sed attrahere refert, his quidem verbis: Ventorum etiam frigi- dissimi sunt, quos a septentrione diximus spirare. Vicinus his Corus•. Ii et reliquos compescunt et hymbres• abigunt. Humidi Auster• et Aphricus, et praecipue Auster• Ita- liae•. Narrant et in Ponto Caeciam• in se trahere nubes. Idem in Noctibus refert A. Gellius libro secundo ca. xxii., Est etiam ventus, inquit, nomine Caecias•, quem Aristoteles ita flare dicit, vt nubes non procul propellat, sed vt ad sese vocet•, ex quo versum istum prouerbialem esse factum ait: Κακὰ ἐφ᾿ ἑαυτὸν ἕλκων• ὡς ὁ Καικίας νέφος, id est Mala de sese attrahens vt Caecias• nubes. In eum conuenit, qui litibus ac turbis gaudet easque, quoquo se contulerit, secum adfert. |
| [A] | EQVVM HABET SEIANVM. AVRVM TOLOSANVM• | 123 |
|
115 120 125 |
Adagium in calamitosos, ab equo quodam fatali sumptum, quem a Cn. Seio domino Seianum appellitant•. Is ex Diomedaeis equis prognatus fuisse creditus est, fuitque insigni specie, verum eo fato, vt quisquis eius equi possessor esset, is cum omni domo ad internitionem vsque deperiret. Id quod Cn.• Seianus ipse capitis damnatus miserandoque supplicio affectus•, deinde et Dolobella bello interfectus, post hunc Cassius ab hostibus occisus, post hunc deinceps Antonius detestabili exitio perditus probauit. Hinc prouerbium natum de iis, qui tanquam fataliter pereunt: Equum habent Seianum. Quam rem si quis plenius narratam legere volet, apud A. Gellium in Noctium libro tertio inueniet, capite nono. Simili ex re natum similemque obtinet sensum illud quod eodem in loco refertur: Aurum habet Tolosanum•. Nam quum oppidum Tolosanum• Qu. Cepio consul diripuisset• multumque auri in eius oppidi templis fuisset, quisquis ex ea direptione aurum attigit, misero cruciabilique exitu periit. |
| [A] | NON CVIVSQVE EST CORINTHVM• PETERE | 124 |
|
c127-132 130 135 |
Id est non est cuiusuis hominis summis se adiungere aut summa appetere. Α Corinthia Laide natum adagium; ad quam quum ex omni Graecia ob formae praestantiam frequens fieret affluxus, illa neminem nisi immodica immensaque mercede data admittebat. Inde prouerbio celebratus apud Graecos senarius Οὐ παντὸς ἀνδρὸς ἐς Κόρινθον ἔσθ᾿ ὁ πλοῦς, id est Non viri• cuiusque est Corinthum petere. 89Vsus est aptissime hoc• adagio Horatius in Epistolis: Principibus placuisse viris non vltima laus est. Non cuiuis homini contingit adire Corinthum•. Sedit qui timuit, ne non succederet. Ad Aristippum videlicet allusit, quem Laidi consueuisse notum est, quum Demosthenes mercedis postulatae• magnitudine deterritus abstinuerit negans se decem drachmarum milibus poenitentiam emere.• |
| 140 | [A] | ASINVS AD LYRAM | 125 |
|
145 |
Celebratissimum vetustissimumque Graecorum prouerbium in eos, qui ad nullas bonas disciplinas habiles docilesque sunt. Hoc prouerbio• M. Varro Satyrarum suarum quandam inscripsit. Eiusdem apud Gellium verba sunt ex Satyra, cui 90titulus Testamentum: Si quis mihi filius vnus pluresue in decem mensibus gignun- tur, ii, si erunt ὄνοι λύρας, id est asini ad lyram, exheredes sunto, id est si intracta- biles indocilesque erunt. Hieronymus contra Vigilantium Quanquam, inquit, stulte faciam magistro cunctorum magistros quaerere• et ei modum imponere, qui loqui nescit et tacere non potest. Verum est illud apud Graecos prouerbium Ὄνος λύρας•, id est Asinus ad lyram. Haec ille. |
| 150 | [A] | IDEM ACCII QVOD TITII• | 126 |
|
155 |
Vetere prouerbio dici solitum de rebus nihil inter se distantibus, quo Varro eodem in loco, quem modo attigimus, est vsus. Ii• si erunt, inquit, oni lyras, exhae- redes sunto; quodsi quis vndecimo mense κατὰ Αριστοτέλη•, id est secundum Aristo- telem, natus est, Accio idem quod Titio• ius esto; nimirum prouerbialiter significans• eodem iure sibi futurum filium decimo mense natum, quo eum, qui vndecimo sit natus. |
| [A] | CAPVT SINE LINGVA PEDARIA EST SENTENTIA | 127 |
|
160 |
Mimus est Laberianus, in eos quadrans, qui in consultationibus aut disputatio- nibus nihil ipsi quidem quod dicant habent, verum aliorum sententiis annuunt. Pedarii autem senatores dicebantur ii, qui in senatu quidem sedebant, verum sententiam• non rogabantur, sed in aliorum sententias pedibus descendebant. Au. Gellius lib. iii. ca. xviii. |
| [A] | MVLTA CADVNT INTER CALICEM SVPREMAQVE LABRA. | ||
| INTER OS ET OFFAM | 128 |
|
165
c165-167 170 175 c175-180 180 |
Παροιμιώδης•, id est prouerbialis, apud Graecos versus est Πολλὰ μεταξὺ πέλει κύλικος καὶ χείλεος ἄκρου, id est Multa cadunt inter calicem supremaque labra. Quo significatur• nihil tam certum sperari nihilque tam quasi manibus teneri, quod non casus aliquis repentinus possit interuertere. Quod ab huiusmodi euentu natum Graeci scribunt. Quum vineam quidam sereret, e seruis quispiam operis tedio hero iratus negauit eum vnquam vinum ex ea vite gustaturum. Ergo vitis vbi prouenisset, senex eum ipsum seruum propinare iubet, admoturusque iam ori calicem seruo tanquam falsum vaticinato coepit• exprobrare. Sed ante- quam ille hauriret, alius quidam ingressus senis agros ab apro populari nunciat. Ille continuo exilit et inter venandum ab apro occiditur. Eandem habet senten- tiam verbis non nihil immutatis illud, quod Cato Censor in oratione de aedilibus vicio creatis rettulit, hunc in modum: Nunc ita aiunt in segetibus et in herbis bona frumenta esse. Nolite ibi nimiam spem habere. Saepe audiui inter os et offam multa interuenire posse. Verum inter offam atque herbam ibi vero longum interuallum est. Haec Cato apud Gellium. |
| [A] | IPSA DIES QVANDOQVE PARENS QVANDOQVE NOVERCA | 91129 |
|
185 |
Phauorinus• apud eundem Gellium Versus, inquit, est longo hominum aeuo probatus Ἄλλοτε μητρυιὴ πέλει ἡμέρα, ἄλλοτε μήτηρ, id est Ipsa dies quandoque parens quandoque nouerca est. Eo versu significatur non omni die bene esse posse, sed isto bene atque alio male. |
| [A] | NON QVOD PVERI CLAMITANT IN FABA SE REPPERISSE | 130 |
|
c186-192 190 |
Strophylus seruus in Aulularia Plautina aulam auri plenam a sene• defossam sus- tulerat idque hero gestiens indicare Repperi, inquit, et rogatus quid repperisset, Non quod pueri clamitant, inquit•, in faba se repperisse, prouerbialiter magnum• se quiddam inuenisse significans. Est enim midas vermiculus quidam, qui fabis innascitur easque arrodit, quemadmodum et ips cornua vitesque, cis frumenta, trips ligna, sis vestes, is vitra. Auctor Hermolaus. |
| [A] | VLVLAS [B] SEV NOCTVAS [A] ATHENAS | 92131 |
|
195 |
Γλαύκας• Αθήνας, id est Noctuas Athenas, subaudi 'mittis' aut 'portas', hoc est doctiorem doces aut diuiti donas aut denique largiris quod illi domi abundat. Abundant Athenis vlulae, propterea quod Mineruae• sacra est haec auis propter oculos cesios, quibus etiam in tenebris videt. Cicero ad Torquatum: Sed rursus γλαῦκας• ἐς Ἀθήνας, qui haec ad te. Idem ad fratrem: Et tibi versus quos rogas, hoc est Athenis noctuam mittam. |
| 200 | [A] | SERO SAPIVNT PHRYGES. ICTVS SAPIAM | 132 |
|
c201-205 205 210 |
Prouerbium hoc ex tragoedia vetustissima Liuii, cui titulus Equus• Troianus, Cicero in epistolis vsurpat. In Equo, inquit, Troiano scis esse 'Sero sapiunt Phryges•'. Conuenit in eos, quos stulte factorum sero poenitet•; Troiani enim tot iam cla- dibus acceptis vix decimo demum anno de restituenda• Graecis Helena cogitare coeperunt•. Simile est illud apud Diogenianum Piscator percussus sapiet, [B] Πλη- γεὶς ἁλιεὺς νόον ἕξει, [A] a piscatore quodam natum qui, quum manibus pisces tentaret vulnusque accepisset, 'Percussus' inquit 'sapiam'. Nec dissimile Hesio- dium• illud Rem factam stultus intelligit. Nec diuersum sensum habet et hoc Homericum• Παθὼν δέ τε νήπιος ἔγνω, id est Passus stultus cognouit. Haec omnia in eos dicuntur, qui non nisi magno suo malo docti sapiunt, quum consultius sit• alienis malis cautiorem fieri. |
| [A] | FVLGVR EX VITRO | 133 |
|
215 |
Ἀστραπὴ ἐκ πυελίου•, id est Fulgur ex vitro. De impotenrium ira minisque• dici potest. Nam fulgur ex aquarum nitentiumue vasculorum vibratione in muris aduersis adumbratum nullam prorsus vim habet. |
| [A] | INANES CVLMOS EXCVSSISTI. | ||
| c216-217 | [B] Ἀτὰρ ἐκ καθαρῶν• ἀχύρων τετρύγηκας [κακοῦ πηγὴν εὗρεν•] | 134 |
| [A] Graecum est in eos, qui ex labore suo nullum sunt fructum consecuti. |
| [A] | MALI FONTEM REPPERIT. [B] <Κακοῦ πηγὴν εὗρεν> | 135 |
|
220
| [A] De iis dici solitum, qui ipsi sibi malorum multitudinem asciscunt. |
| [A] | TRISTIS SCYTALE [B] Ἀχνυμένη σκυτάλη | 136 |
| [A] De tristi allato nuncio dicitur, a Laconicae scytales consuetudine sumptum. |
| [A] | DVABVS SEDERE SELLIS | 137 |
|
c223-231 225 230 |
93Hoc ledorio Laberius Ciceroni perfidiam leuitatemque exprobrauit, quod nunc his nunc illis partibus studuisset, idque a Macrobio in Saturnalibus coenis• hunc in modum refertur. Laberius mimus in senatum a Caesare lectus, quum• a Cice- 94rone ad consessum• non reciperetur, dicente 'Reciperem te, nisi anguste sederemus' nimis mordaciter respondit 'Atqui solebas duabus sellis sedere', obiiciens tanto viro lubricum fidei. Sed id, quod Cicero dixit 'nisi anguste sederemus', scomma erat in Caesarem•, qui in senatum passim tam multos admittebat, vt eos quattuordecim gradus capere non possent. Haec Macrobius. |
| [A] | HARENAM NVMERAS | 138 |
|
|
Ἄμμον μετρεῖς, id est Harenam numeras siue metiris, id est rem infiniti laboris inceptas. |
| 235 | [A] | AD GRAECAS CALENDAS | 139 |
|
|
Quod nunquam futurum significamus, id ad Graecas Calendas futurum dicimus, [B] propterea quod illi Calendis quidem carent, sed neomenias habent. |
| [A] | ARGENTEIS HASTIS PVGNARE | 140 |
|
240 |
Oraculo quondam responsum fuit [B] Ἀργυραῖς λόγχαις μάχου, [A] Argenteis hastis pugna et omnes viceris significante deo nihil esse, quod pecunia non expugnet. Graecum est. |
| [A] | ALIENAM MESSEM• METIS. [B] Ἀλλότριον ἀμᾷς θέρος• | 141 |
|
c244-246 245 |
[A] Dicitur tum in eos, qui res alieno labore partas obtinent, tum in illos, qui aliena negocia curant indiligenter. A vetusto more tractum, quo vicini rustici in demetenda segete mutuam inter se operam commodabant. Nullus autem in alieno diligens habetur. |
| [A] | SIMVL ET DA ET ACCIPE. [B] Ἅμα δίδου καὶ λάμβανε | 142 |
|
c247-249 |
[A] His verbis eum monebant, qui cum homine fide parum certa commercium esset commutationemue facturus, id est 'ne quid dederis, nisi pariter et receperis'. |
| 250 | [A] | ARGIVA CALVMNIA | 143 |
|
|
Ἀργεία φορά, id est Argiua calumnia. Ab Argiuorum• moribus sumptum, quos calumniosos litiumque amantes fuisse legimus. |
| [A] | DE ARTIFICIO APPARENS DEVS | 144 |
|
c254-257 255 |
Ἀπὸ μηχανῆς θεός ἐπιφανείς•, id est Ex arte deus apparens. Ε fabularum consuetu- dine sumptum, in quibus artificio quodam machinisque dii de improuiso in 95proscoeniis• apparent. De his dicitur, quibus praeter spem atque opinionem dere- pente magna quaedam vtilitas obtingit. Ad• quod propemodum allusisse• Cicero videtur in libris De natura deorum, quum in fabulis, si quando exitum poeta• explicare non potuit, deum aliquem ex insperato induci solere dicit. |
| 260 | [A] | SIMPLEX VERITATIS ORATIO | 145 |
|
|
Ἁπλοῦς ὁ μῦθος τῆς ἀληθείας ἔφυ, id est Simplex veritatis fabula, id est vera dicentes simplici sermone vtuntur. Tragici cuiusdam esse Politianus admonet. |
| [A] | ALCYNOI APOLOGVS | 146 |
|
265 |
Ἀπόλογος Ἀλκυνόου, id est Apologus• Alcynoi. Est• sermo delirus• et longus de meris nugamentis. Cuiusmodi fere sunt fabulae muliercularum. Ex Odyssea• sumptum. |
| [A] | RVMPERE FILVM | 96147 |
|
270 |
Pro eo quod est necessitatem effugere. Lucianus: Κατὰ τὴν παροιμίαν διαρρήξω- μεν τὸ• καλῴδιον, id est Rumpemus filum. Est enim Graecis prouerbium huius- modi: Ἀπορραγήσεται• τεινόμενον τὸ καλῴδιον, id est Frangetur tensa• chorda•. De iis dicitur, qui inuiti coactique quippiam agunt. |
| [A] | MAGISTRATVS VIRVM ARGVIT | 148 |
|
|
Pytaci Mytelenaei sententia: Ἀρχὴ ἄνδρα δείκνυσι, id est Principatus virum indicat•. Vis nosse, cuiusmodi sit homo, committe imperium. |
| [A] | DAT VENIAM CORVIS, VEXAT CENSVRA COLVMBAS | 149 |
|
275
c275-277 |
A philosophi cuiusdam apophthegmate• tracta sententia, qui dixit ciuitatum leges aranearum telis esse persimiles, quibus imbecilles• modo irretirentur, potentiores vero perrumperent. |
| [A] | OPTIMVM ALIENA INSANIA FRVI | 150 |
|
280 |
Optimum est ex aliorum malis stulticiaque voluptatem et commodum capere. Apud Plinium Cecilium. |
| [A] | CONTRA CRETENSEM CRETIZARE | 151 |
|
c281-287 285 |
Cretensium vanitas multorum auctorum testimoniis est nobilitata, vel Epime- nidis versu, qui tamen ipse Cretensis fuit. Cuius hic versus a diuo Paulo citatur: Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται•, κακὰ θηρία, γαστέρες ἀργοί, id est Cretenses semper mendaces, malae bestiae•, ventres• pigri. Inde prouerbium apud Graecos natum Πρὸς Κρῆτα κρητίζειν•, id est Contra Cretem cretizare, id est cum mendacibus mendaciis, cum perfidis perfidia vtendum. |
| [A] | HODIE NVLLAM LINEAM DVXI | 152 |
|
290 |
Ab artifice studiosoue dici potest, qui se significet eo die a studio artificioue pror- sus cessasse. Id adagium vnde sit natum, Plinius Histo. na. lib. xxxv. refert his verbis: Apelli fuit alioqui perpetua consuetudo nunquam tam occupatum diem agendi, vt non lineam ducendo exerceret artem, quod ab eo in prouerbium venit. |
| [A] | NE SVTOR VLTRA CREPIDAM | 153 |
|
295 300 |
Id est 'Ne quis de his iudicet, quae non didicit'. Natum et hoc ex Apellis verbo, de quo eodem in loco continenter meminit Plinius. Idem, inquit (nempe 97Apelles), perfecta opera proponebat in pergula transeuntibus, atque post ipsam tabu- lam latens vicia qui notabant auscultabat, vulgum diligentiorem iudicem quam se praeferens; feruntque a sutore repraehensum, quod in crepidis vna intus pauciores fecisset ansas•. Eodem postero die superbe emendationem pristinae admonitionis cauillante circa crus, indignatum prospexisse• denunciantem, ne supra crepidam sutor iudicaret. Quod et ipsum in prouerbium• venit. |
| [A] | RIXARI DE LANA CAPRINA | 98154 |
|
305 |
Est de re friuola nihilique• contendere. Horatius de iis, qui ob causam quantum- uis friuolam rixam cum amicis suscipiunt, Alter, inquit, rixatur de lana saepe caprina, id est de nihilo. Capra enim setas potius habet quam lanam. |
| [A] | DENTE THEONINO RODERE, SIMILIAQVE | 155 |
|
310 c313-315 315 |
Est conuiciis• lacerare. Fuit enim Theon quidam rabiosa loquacitate petulantis- sime maledicus. Horatius: Dente Theonino quum circumroditur. Consimili ratione canina eloquentia pro detractione apud Hieronymum non semel legitur, isque eius verbi Appium auctorem nominat. Item et Hipponacteum• praeconium apud Ciceronem in Epistolis familiaribus•, de Tigellio ita scribens: Eumque addictum iam tum puto esse Calui Licinii Hipponacteo praeconio. Erat autem Hipponax iam- bographus amarulentus•, qui nonnullos eorum, in quos scripserat, ad laqueum adegit. |
| [A] | TVA RES AGITVR, PARIES QVVM PROXIMVS ARDET | 156 |
|
320 |
Amicorum mala ad amicos attinent. Horatius in Epistolis: Ecquid Ad te post paulo ventura pericula sentis? Nam tua res agitur, paries quum proximus ardet. |
| [A] | TINEAS PASCERE | 157 |
|
325 |
Est nemine vtente situ perire. Horatius ad librum suum: Contrectatus vbi manibus• sordescere vulgi Coeperis•, aut tineas pasces taciturnus• inertes Aut fugies Vticam aut vinctus mitteris Ilerdam. |
| [A] | PENNAS VLTRA NIDVM EXTENDERE | 158 |
|
330 |
Est rem fortunamque, quam tenuem• a maioribus acceperis, auctiorem reddere. Horatius: Me libertino natum patre et in tenui re Maiores pennas• nido extendisse loqueris, Vt quantum generi demas, virtutibus addas. |
| [A] | ASINVM MALE PARENTEM IN RVPES PROTRVSIT | 99159 |
|
335 |
Hoc est eum, qui salutari consilio optemperare recusabat, suo vti passus est, vt vel malo doctior stultitiam intelligeret [et]• suam. Ex apologo sumptum. Horatius: Qui male parentem in rupes protrusit asellum Iratus; quis enim inuitum seruare laboret? |
| [A] | FORES APERIRE. IACERE FVNDAMENTA. MVNIRE VIAM | 160 |
|
340 |
Est ingressum rei cuiuspiam patefacere et tanquam initium facere. Plinius in Hi- storia mundi: Obliquitatem eius intellexisse, hoc est rerum fores aperuisse•, Anaxi- mander Milesius traditur. Neque admodum diuersum ab hoc sensum habent Iacere fundamenta et Munire viam, pro eo quod est ea dicere, quae ad rem prae- parandam pertinent. |
| [A] | APERTAE MVSARVM IANVAE | 100161 |
|
c343-346 345 |
Ἀνεωγμέναι Μουσῶν θύραι, id est Apertae Musarum ianuae, Graecis in prouerbio erat de his, qui facili promptoque essent ingenio nec tarde quod traditur percipe- rent. E diuerso qui tardiores sunt 'clausis Musarum ianuis' discere• recte dicentur. |
| [A] | VIRI ANTIQVI MAXILLAE SVNT BACVLVS, | ||
| [B] Ἀνδρὸς γέροντος αἱ γνάθοι• βακτηρία | 162 |
|
350 |
[A] Graecum prouerbium in senes edaciores•; ea enim aetas cibo perinde vt baculo sustentatur. Hodieque senum est verbum: 'Dentibus memet sustento'. |
| [A] | Ἀντιπελαργεῖν. [B] ANTIPELARGIN | 163 |
|
c351-353
|
[A] Antipelargin est pro acceptis beneficiis gratiam referre, a ciconia tractum, quam senecta deficientem pulli vicissim alere dicuntur. Graeci enim ciconiam pelargon vocant. |
| 355 | [A] | AVRIBVS LVPVM TENEO | 164 |
|
c358-362 360 c363-365 365 |
Graecis in prouerbio fuisse Donatus testatur, his• quidem: Τῶν ὤτων ἔχω τὸν λύκον, οὔτ᾿ ἔχειν οὔτ᾿ ἀφεῖναι δύναμαι. Quadrat in eos, qui eiusmodi negotio inuoluuntur, quod nec relinquere queunt nec absoluere. Antiphoni erat vxor domi, quam nec eiicere poterat propter damnationem iudicum nec retinere propter patris violentiam. Imo, inquit, quod aiunt•, auribus teneo lupum, Nam neque quo a me amittam inuenio, neque vti retineam scio. Atque idem sibi in Phedria euenire subiecit leno, quem neque retinere poterat, quia nihil afferebat, neque repellere, quod improbe blandus esset multaque pro- mitteret. Ad idem adagium allusisse videtur Cecilius apud Gellium: Nam hic sunt amici pessimi, fronte hilaro, corde tristi, Quos neque vt appmehendas neque vt mittas scias. |
| [A] | AD RESTIM RES REDIIT | 165 |
|
370 |
Hoc adagio summa rerum desperatio significatur, quae tum videtur esse, quum mortem nobis ipsis consciscimus. Terentius• in Phormione: Opera tua Ad restim mihi quidem res rediit planissime. |
| [A] | FVGIAS, NE PRAETER CASAM | 101166 |
|
375 380 385 |
Commendatur hoc prouerbio mediocritas, ne sic aliud vicium fugiamus, vt in aliud incauti deuoluamur. Terentius•: Nostrapte culpa facimus, vt malos expediat esse, Dum dici nimium nos bonos studemus et benignos. Ita fugias, ne praeter casam (quod aiunt). Verba sunt Demiphonis senis semet accusantis, quod dum auari famam fugeret, stulti repraehensionem incurrisset. Donatus hoc pacto exponit: Ita fugito, ne casam tuam praetermittas, quae sit tibi tutissimum acceptaculum. Aut: Ita fugias, ne preter casam, vbi custodiri mage et praehendi fur et multari verberibus potest. Aut verbum erat furem exagitantis et interea prouidentis, ne ante casam transeat, ne in praetereundo etiam inde aliquid rapiat. Quae quidem verba miror hominem tam eruditum pro commento ascripsisse. |
| [A] | SAEPE ETIAM EST HOLITOR• VALDE OPPORTVNA LOQVVTVS | 167 |
|
390 395 |
Πολλάκι• καὶ κηπωρὸς ἀνὴρ μάλα καίριον εἶπεν. Versus Graecis prouerbii vice celebratus auctore Gellio. Paraenesis• est, non esse contemnendam• salutarem et vtilem• sententiam propter auctoris humilitatem. 102Cui vehementer consonum est illud Cecilii apud Ciceronem in Tusculanis quae- stionibus: Saepe est etiam sub pallio sordido sapientia. Nec dissonat Plautinum illud in Capti. duo.: Vt summa saepe ingenia in occulto latent. Denique et nostrae aetatis adagium extat, a stulto homine prudens verbum non- nunquam proferri. |
| [A] | CANINVM PRANDIVM• | 168 |
|
400 405 410 |
Quod adagium Gellius in Noctium lib. xiii. capitulo• vltimo his verbis enarrat: Eius autem loci, in quo id prouerbium est, verba haec sunt•, videlicet in Satyrarum libro M. Varronis, qui Ὕδωρ κρύον, id est Aqua rigens, inscribitur: 'Non vides apud Mnestheum• scribi, tria genera esse vini, nigrum album medium, quod vocant κυρόν giluum, nouum vetus medium, et efficere nigrum virus, album vrinam, medium πέψιν•, id est concoctionem; nouum refrigerare, vetus calefacere, medium vero esse prandium caninum?' Quid significet 'prandium caninum', rem leuiculam diu et anxie quaesiuimus. Prandium autem abstemium, in quo nihil vini potatur, caninum dicitur, quoniam canis vino caret. Quum igitur medium vinum appellasset, quod neque nouum neque vetus esset, et plaerumque homines ita loquantur, vt omne vinum aut nouum esse dicitur aut vetus, nullam vim habere significauit neque noui neque veteris, quod medium esset. Idcirco pro vino non habendum, quia neque refri- geraret neque calefaceret. |
| [A] | MALVM CONSILIVM CONSVLTORI PESSIMVM EST | 169 |
|
c411-419 415 |
Ab Etruscis• aruspicibus ductum adagium, qui populo Romano poenas• dederunt•, quod perfido inimicoque animo suasissent, vt Horatii Coclitis statua fulmine deiecta in inferiorem locum soli inaccessum• transferretur. Inde versus hic scite factus cantusque• pueris vrbe tota fertur: Malum consilium consultori pessimum. Videtur autem hic versus de Graeco illo Hesiodi versu expressus: Ἡ δὲ κακὴ βουλὴ τῷ βουλεύσαντι• κακίστη, id est Consultum male consultori pessima res est. |
| 420 | [A] | VIR FVGIENS ET DENVO PVGNABIT | 170 |
|
c421-424 425 |
Quum Demostheni probro obiiceretur•, quod in eo praelio, quo Philippus Athe- nienses apud Cheroneam vicit, clypeo abiecto fugisset, versu illo notissimo illusit: Ἀνὴρ ὁ φεύγων καὶ πάλιν μαχήσεται, 103id est Vir fugiens iterum pugnabit. Hoc euenit; denuo pigeat experiri, imite- murque potius Dauum Terentianum•: Hac, inquit, non successit; alia aggrediendum est via. |
| [A] | CVRRVCA CVCVLVS | 171 |
|
430 435 |
Nostra tempestate cuculos vocat vulgus, quorum vxores alii possident. Verum Iuuenalis eiusmodi maritum currucam vocat. Eam auem putat esse Domitius, quam Aristoteles in libris De animalium naturis hypolaida nominat: in huius nidum cuculum oua sua supponere, ea illam educare pro suis. Etiam si Plinius cocy- cem (sic enim Graeci cuculum vocant) in palumbium nidos sua oua subdere scribit. Quod si eadem est Latine curruca quae Graece hypolais, mire in adulterae maritum conuenit alienam pro sua adamantem et alienos liberos• pro suis edu- 104cantem. Porro quae alius nescio quis Vallensis de huruca adfert, coactiora mihi videntur. Cuculum autem vocat Plautus adulterum maritum, tanquam qui oua sua in alienis nidis ponat. Sic enim Arthemone maritum in meretricis sinu depraehensum eiiciens At etiam, inquit, cubat cuculus, pauloque post Cano, inquit, capite te cuculum vxor ex lustris rapit. |
| 440 | [A] | DIGITO COMPESCERE LABELLVM. | |
| HARPOCRATEM FACERE, ET IN EVNDEM SENSVM ALIA | 172 |
|
445 450 |
Prouerbiale quiddam habet haec clausula Digito labellum compescere, pro eo quod est arcanum et fidei commissum sermonem continere. Alludit enim vel ad Ange- ronam deam silentii praesulem (vt author• est Solinus), cuius sacellum Romae inter antiquissimas religiones habitum, ipsa praenexo obsignatoque ore simulachrum habebat; vel ad Harpocratem deum Aegiptium, qui digito labiis impresso fingebatur gestu silentium arcanum indicentis. De quo est illud Ouidianum: Quique premit vocem digitoque silentia suadet. Inde Harpocratem facere, id est tacitum, Catullus: Et patruum reddidit• Harpo- cratem. Est illud apud comicos frequens: Mortuo dixeris, Sepulto verba fiunt, Mortuo fabulam narras, itemque Lapidi dixeris, Mutum• dices. Vbi et hoc modo loqui licuerit: 'Harpocrati dixeris' aut 'Harpocratem• me dices' vel 'Harpocrates non continuerit fidelius'. |
| [A] | PVLCHERRIMVM EST ATHLETAN HERCVLI PLACERE AVT MIMVM ROSCIO | 173 |
|
455
|
Vetus ait esse Campanus. Id demum summae• laudis est, non vulgo, sed ipsis artis principalibus in arte satisfacere. Nam id quidem fuit• Hercules in re militari, quod Roscius in actione, cuius oculis nullus vnquam histrio satisfecit. |
| [A] | SVIS CVIQVE AVI PLVMIS EST VSVS | 174 |
|
460 |
Vulgo iactatum verbum, quo significant nulli quamuis opulento quicquam super- esse•. Potentibus enim vt plus est rei, ita sumptus est amplior faciendus; et tam aquilae suis vsus est plumis quam hyrundini suis. |
| [A] | APERTIS TIBIIS | 175 |
|
|
Quintilianus libro Inst. decimo de pronunciatione: Illa vera iam pene apertis (vt aiunt) tibiis, id est voce pleniore claraque. A tibicinibus translatum. |
| 465 | [A] | VBI AMICI, IBI OPES. CONSCIENTIA MILLE TESTES | 176 |
|
|
Vtrunque a Fabio prouerbii loco ponitur. Prius in tyrannos et factiosos dictum, posterius in eos, qui in mendacio depraehenduntur. |
| [A] | SIMILE SIMILI GAVDET | 105177 |
|
470 475 |
Cicero: Pares autem cum paribus, vt est in veteri prouerbio, facillime congregantur. Quod Graeci sic: Ἥλιξ ἥλικα τέρπει. Ad hoc prouerbium Cephalus apud Plato- nem primo De republica libro alludens Saepe, inquit, plerique conuenimus ferme aequales, antiquum illud seruantes prouerbium•, id est• senes inter nos congregamur, vt item inter se iuuenes. Consimile est Graecum et illud Similem deus ad similem ducit. Agathon in Conuiuio Platonis: Scite quidem veteri prouerbio fertur simile simili semper herere. |
| [A] | EMVNCTAE NARIS | 178 |
|
480 |
Dicitur is, qui acri est exactoque iudicio quasi purgatae• naris et vehementer nasutus. Horatius de Lucilio: Emunctae naris, versus componere durus. 106Ad hoc adagium allusisse videtur Plato libro De republica primo, vbi Trasima- chum sic loquentem fecit: Dicito, inquit, O Socrates, est tibi nutrix? Cui Socrates Quid? Nam respondere decebat, inquit, magis quam talia quaerere•. Quoniam, inquit, te negligit, et oppletas tibi nares non emungit, quum tamen indigeas, qui neque pecudum neque pastoris cognoscis officium, etc. |
| 485 | FAMES ET MORA BILEM IN NASVM CONCIVNT | 179 |
|
|
Sosia Plautinus in Amphitrione Vetus adagium est, inquit: Fames et mora bilem in nasum• conciunt, hoc est latrante stomacho omnis mora stomachum facit. Vnde et vulgo si quis sit morosior atque iracundior, eum num ieiuno adhuc stomacho sit• rogare solemus. |
| 490 | [A] | OCVLATAE• MANVS. OCVLATA DIES. CAECA DIES | 180 |
|
495 500 |
Lena in Asinaria Plauti adolescenti multa pollicenti, quum illa promissis nihil commoueretur, Semper, inquit, oculatae• nostrae sunt manus, credunt quod vident. Eadem est sententia Samnionis Terentiani•: Nunquam ego adeo astutus fui, Quin quicquid possem mallem auferre in praesentia potius. Ballio leno in Pseudolo Plautina: Eme die caeca hercle oliuum, id vendito oculata die. Iam hercle vel ducentae fieri possunt praesentes minae•. Hoc est 'eme non praesente pecunia, sed in diem pacta; reuende pecunia prae- sente'. Nam quod praesens adest, id demum oculis videri potest; promissa audiuntur tantum, non videntur. Vnde Cherea Terentianus• Fac nunc promissa vt appareant, inquit. |
| [A] | GRAECA FIDE, ATTICA FIDES. [B] Ἀττικὴ πίστις | 181 |
|
505
510 |
[A] Graecis ob leuitatem nemo fidem habebat olim, si quid promisissent, nisi simul rem praesentem exhibentibus. Inde Graeca fide res agi dicitur, quum ver- borum auctoritate seclusa re praesenti commercium transigitur. Claracta lena in Asinaria Plauti: Diem aquam solem lunam noctem haec argento non emo; Caetera quae volumus vti, Graeca mercamur fide, id est praesente pecunia. Etiam si in Graecis est prouerbiis Attica fides pro certa indubitataque fide, ob templum ab Atticis Fidei extructum. |
| [A] | ALTERA MANV LAPIDEM FERRE, ALTERA PANEM OSTENTARE | 107182 |
|
515 520 |
Est coram blandiri, clam obtrectare; palam amicum, clam inimicum agere; ille- ctare hominem blandiciis, vt perdas. Qui mos est caudatis istis scorpiis, qui lingua lambunt, verum arcuata cauda venenum infundunt. Euclio Plautinus: Altera manu fert lapidem, panem ostentat altera. Quo adagio Hieronymus quum alias tum contra Rufinum venustissima allusione est vsus: An tibi ideo panem non damus, quia hereticorum cerebro lapidem illidi- mus•? id est an ideo te non laudamus, quia insectamur illos? |
| [A] | MELLE LITVS GLADIVS. MELLITVM VENENVM | 183 |
|
525 |
Apud eundem Hieronymum est in Augustinum, si memini recte, qui Hierony- mianam interpretationem repraehensurus blandiora• quaedam praemittit, quibus repraehensionis asperitatem mitigat. Ea Hieronymus melle litum gladium appellat prouerbium esse significans. Eundem habet sensum Mellitum venenum. |
| [A] | VENTVS NAVIM DESERIT. PVLCHRE HAEC CONFERTVR RATIS | 108184 |
|
530 |
[B] Hoc prius dici consueuit, [A] quoties• fortuna ante sequunda reflare incipit et, vt solet, prosperis aduersa succedunt. Tranio Plautinus hero absente triennium musice sane atque genialiter aetatem egerat; eo reuerso, quum nihil nisi crucem speraret, Nunc, inquit, ventus nauim deserit. Contra rebus bene procedentibus Pulchre haec confertur ratis apud eundem poetam dictum. |
| [A] | SIMVL FLARE SORBEREQVE DIFFICILE | 185 |
|
535 c537-541 540 |
Quotiens• significamus duas res eodem tempore fieri non posse. Conuenit in homines tumultuarios, qui simul plura negotia moliuntur, quorum nihil tamen probe. Quod vicium Graece πολυπραγμοσύνη• nominatur. Id verbum A. Gellio interprete significat ad multas res aggressionem earumque omnium rerum actionem. Tranio idem ab hero obiurgatus quod non maturius redisset, quum ille se aliubi fuisse diceret, nec simul apud herum esse potuisse et illud, quod fuerat iussus, facere, Si voles, inquit, verbum hoc cogitare, Simul flare sorbereque haud factu facile est. |
| [A] | RES IN FORO NOSTRO VERTI | 186 |
|
|
Est rerum nostrarum statum immutari itidem, vt in foro subinde res nouantur. Idem Tranio apud Plautum: Vbi egomet video rem verti in meo foro. |
| 545 | [A] | VTI FORO | 187 |
|
550 |
Est se rebus praesentibus accommodare aequoque• animo ferre quod temporis ratio postulat. Terentius• in Phormione: Scisti vti foro. Quod adagium fuisse vul- gatum, etiam si Donatus non admonuisset, nemo tamen esset qui dubitaret. Seneca: Vtamur foro et quod sors feret aequo• animo feramus. A mercatoribus trans- latum Donato auctore, qui non ante locum commercii praescribunt, quanti vendant quae aduehunt, sed sequundum annonam fori, quam depraehenderunt, consilium de vendendis aut non vendendis mercibus sumunt. |
| [A] | INSCITIA EST CONTRA STIMVLVM CALCES. | ||
| [B] GRAECI Πρὸς κέντρα λακτίζειν• | 188 |
|
555
560 |
[A] Ex eadem est fabula. Donatus παροιμία• est, inquit, cum eclypsi; deest enim 'iactare'. Est autem contra stimulum iactare calces, iis repugnare, quos quod• vin- cere nequeas, non nisi malo tuo prouoces. Simile 'Stimulos manu caedis•'. Plautus in Truculento: Si stimulos pugnis caedis•, manibus plus dolet. De nihilo nihil est irasci, quae te non flocci faciat. |
| [A] | AVREOS POLLICERI MONTES | 109189 |
|
565 |
Est ingentia regaliaque promittere. Plautus in Sticho: Neque ille sibi mereat Persarum Montes, qui esse aurei perhibentur. Terentius• in Phormione: Is senem per epistolam Pellexit, modo non montes auri pollicens. Hanc hyperbolen• prouerbialem fuisse Donatus admonet. Persius: Magnos promit- tere montes. |
| 570 | [A] | BONA• CYLICVM• | 190 |
|
|
Graecum adagium est Ἀγαθὰ Κυλίκων•. Cui Cylix• quidam occasionem praebuit, qui prodita Mileto ad summas diuitias repente euectus est. Dicitur in eos, qui foedo• quaestu• ditescunt. |
| [A] | MORTVO PETERE TRIBVTVM | 110191 |
|
575
|
Ἀπὸ νεκροῦ φορολογεῖν, id est A mortuo tributum petere. In homines rapaces dicitur, qui per fas nefasque sine discrimine vndecumque diuitias congerunt. Consimile est• Graecum item et illud: Vel a mortuo rapit. |
| [A] | DIVITIARVM PELAGVS. OPVM CVMVLVS. BONORVM FORMICARIVM• | 192 |
|
580 |
Graeca sunt Ἀγαθῶν θάλασσα, id est Bonorum mare; Ἀγαθῶν σωρός, id est Bono- rum cumulus•; Ἀγαθῶν μυρμηκία, id est Densissima confertissimaque vis bonorum. Est enim μυρμηκία cauernula aut agmen formicarum. Competit in eos, qui immensas opes domi extructas habent. |
| [A] | ILIAS MALORVM. LERNA MALORVM | 193 |
|
585 c585-588 |
Κακῶν Ἰλιάς, id est Malorum Ilias. Quum nihil mali deesse significamus, vt in Iliade omne erumnarum• omnium genus commemoratur. Neque huic dissimile illud Λέρνη κακών, id est Lerna malorum, quo apte vtemur, quoties• malum malo, calamitas calamitati• succedit, ita vt fere fieri videmus. A Lerna palude tractum, in quam omnis colluuies• erat collecta. |
| [A] | LINEAM MITTERE | 194 |
|
590
|
Plautus• in Mustelaria: Non ego illi extemplo• ita meum ostendam sensum. Mittam lineam, Dissimulabo me horum quicquam scire. A pictoribus translatum. |
| [A] | DE FACIE NOSSE | 195 |
|
595
|
Est vel leuiter• tanquam eminus visum nosse. Cicero in Pisonem: Habet hoc ipsa virtus, quam tu ne de facie quidem nosti, id est non modo penitus, quid sit virtus, non perspexisti, verum ne simulachrum quidem virtutis• nosti. |
| [A] | MATVRA | 196 |
|
600 |
Augustum• et in sermonibus dicere et in epistolis scribere solitum A. Gellius refert Σπεῦδε βραδέως, id est Festina lente. Quod simplici verbo dici Latine putat• Gel- lius: Matura. Quo sermone monebat, vt ad rem agendam simul adhiberetur et industriae• celeritas et diligentiae tarditas. Simile est huic Sallustianum• illud: Ante- quam incipias, consulto; vbi consulueris, mature opus facto. |
| [A] | LENTIVS AMBVLANDO LONGVM ETIAM ITER CONFICITVR | 111197 |
|
605
|
Neotericum• est adagium apud Italos, quo commendata est assiduitas. Assidua enim opera, etiam si remissior sit, vel operosa negocia finiuntur. |
| [A] | ABRONIS VITA. SICVLA MENSA. SIBARITICA VITA. | ||
| [B] Ἄβρωνος βίος. Σικελὴ τράπεζα. Συβαριτικὸς βίος | 198 |
|
610 |
[A] Graecorum sunt adagia in homines luxu sumptuque immodico. Abronis enim deliciae non aliter apud Graecos prouerbio locum fecerunt, quam Aesopi• 112patina Latinis sermonem ministrat•. Et Sicula mensa Sybariticaque vita (fuit enim vtraque natio luxu notabilis) in prouerbium abiit, vt et Persici• apparatus, de quibus Horatius in Odis: Persicos odi, puer, apparatus. |
| 615 | [A] | MORTVO VERBA FACERE ET ALIA IN EVNDEM SENSVM | 199 |
|
620 |
Incidit quum quis loquitur ei, qui verbis illius non magis mouetur, quam si non audiat. Plautus: Mortuo verba nunc facio. Terentius•: Verba fiunt mortuo. Simile est Surdis canere. Vergilius: Non canimus surdis. Et Fabellam surdo asello• narrare, quod est apud Horatium. Plautus: Nihilo pluris refert, Quam si ad sepulchrum mortuo dicat iocum. Extat et Graecum adagium Νεκρῷ λέγων μύθους εἰς οὖς, et Lapidi loqueris, et Ad parietem verba facis. [B] Λίθῳ λαλεῖς. Πρὸς τοῖχον λαλεῖς. |
| [A] | EST SVA ET FORMICIS• IRA | 200 |
|
625
|
Ἔνεστι καὶ μύρμηκι χολή. Est et formicae ira. Graecum est, et hunc habet sensum: neminem esse tam impotentem, quin iniuriam acceptam vlcisci cupiat, nec cuiusquam vel infimi homuntionis simultatem esse contemnendam•. |
| [A] | OLEVM ET OPERAM PERDIDI | 201 |
|
630 635 |
Α palestritis curandis sumptum adagium. Quo laborem omnem frustra aliqua in re sumptum innuebant, vt si quis marmoreo ingenio hominem plurimo labore multos annos docuisset nec ille factus esset vel pilo doctior. Plautus in Penulo: Tum pol ego et oleum et operam perdidi. Cicero in Epistolis: Nam quid ego te• athletas putem desiderare, qui gladiatores contempseris, in quibus ipse Pompeius profitetur se et oleum et operam perdidisse. Nec aliud est prouerbium, quod• coruus (de quo Macrobius meminit) sonare didicerat: Opera et impensa periit. Et in ingratos mire quadrat, in quos quicquid collatum est, perditum est. |
| [A] | OLEVM PERDIT ET IMPENSAS QVI BOVEM MITTIT AD CEROMA | 202 |
|
640 |
Quadrat in eum, qui docet indocilem quiue castigat incorrigibilem. Hieronymus ad Pammachium de optimo genere interpretandi: Completur in me tritum vulgi sermone prouerbium: Oleum perdit et impensas, qui bouem mittit ad ceroma. Est autem ceroma oleaceum quoddam vnguentum, quo vngebantur athletae. |
| [A] | CEREALIS CAENA. PONTIFICALIS CAENA. DVBIA CAENA | 113203 |
|
645 650 |
His modis conuiuium opipare• apparatum significamus atque extructum. Peni- culus in Menaechmo• Plauti: Cerealis caenas dat; ita mensam extruit; Tantas patinarias struices concinnat•: Standum est in lecto, si quid de summo petas. Horatius in Odis: Absumet heres Caecuba dignior Seruata centum clauibus et mero 114 Tinget pauimentum superbo Pontificum potiore caenis. Terentius•: Dubia caena apponitur, / vbi tu dubites quid sumas potissimum. |
| [A] | ACVM CREDO INVENISSES, SI ACVM QVAERERES | 204 |
|
655
| In eadem est fabula Plauti, de puella per omnes terras diu frustra vestigata. |
| [A] | VIAM QVI NESCIT QVA DEVENIAT AD MARE, | ||
| EVM OPORTET AMNEM QVAERERE COMITEM SIBI | 205 |
|
660 |
Apud Plautum est in Penulo. Quod a doctis vsurpatum in hunc sensum reperio: Qui rem commode conficere nequit, is quauis ratione conficiat necesse est. Potest et in hunc sensum accipi: Qui per se non sapit, alios consulat, qui plus sapiunt. Potest item et in hunc: Qui recte viuendi rationem ignorat, eos sibi proponat, quorum vita laudata est. |
| [A] | LVPO AGNVM ERIPERE POSTVLANT: NVGAS AGVNT | 206 |
|
665 |
Hoc est praedam homini rapaci de manibus extorquere. Verba sunt lenonis in eadem fabula. |
| [A] | AVSTRVM EGO PERCVLI | 207 |
|
|
Id est omnem operam lusi. In eadem est fabula. Quo quidem adagio vsus est et Paulus in Epistolis quasi aerem, inquiens, verberans. |
| [A] | NOS TIBI PALVMBEM AD AREAM ADDVXIMVS | 208 |
|
670
|
Obiecimus tibi, quem capias dolis, si velis. Occasionem ministrauimus; tuum est ea vti. |
| [A] | PLVMBEA IRA. PLVMEA GRATIA | 209 |
|
675 |
Plautus: Verum ita sunt isti nostri diuites: Si quid benefacias, leuior pluma est gratia; Si quid peccatum est, plumbeas iras gerunt. Est apud eundem: Ramenta plumea propensior, id est vel tantillo. |
| [A] | SINE PENNIS VOLARE HAVD FACILE EST | 115210 |
|
680 |
Locum habet, vbi quid deesse significamus, sine quo res peragi nequeat. Qui sermo hodie quoque• vulgo est perquam familiaris. Inde Alas accidere pro eo quod est adminicula materiamque quippiam conandi eripere. |
| [A] | LAPIS IRRISIBILIS. Ἀγέλαστος πέτρα | 211 |
|
685 |
Graecum est adagium. In eos conuenit, qui curis contabescunt nec vnquam ani- mum risu soluunt•. Translatum aiunt a nescio quo saxo, cui Ceres, dum filiam amissam quaeritat, insederit. In eosdem et illud: Per anulum transeat oportet. |
| [A] | GRAVIOR AREOPAGITA | 212 |
|
|
Στεγανώτερος• Ἀρεοπαγίτου•, id est Grauior Areopagita. Dictitatum in homines nimium tetricos• ac seueros. Cuiusmodi homines vulgo acetum potitare dicimus. |
| [A] | PROBA EST MATERIA, SI PROBVM ADHIBES FABRVM | 213 |
|
690
|
De iis dicitur, quorum egregia indoles magni quippiam pollicetur, si recte insti- tuatur. A ligno rudi translatum ad fabricam tamen idoneo. |
| [A] | ASINIS AD BOVES TRANSCENDERE | 116214 |
|
695 |
Hoc est ab humili conditione ad ditiorum partes transire. Ab Euclione• Plautino dictum, cuius pauperculi diues quidam• expetebat affinitatem. Hoc magnum est periculum, inquit, me ab asinis ad boues transcendere. |
| [A] | AB EQVIS AD ASINOS. [B] Ἀφ᾿ ἴππων ἐπ᾿ ὄνους | 215 |
|
|
[A] Cui diuersum est Graecum illud in eos, qui ab honestioribus studiis ad inho- nesta sese conuertunt. Veluti si quis e philosopho coquus fieret aut caupo ex mer- catore aut ex theologo histrio.• |
| 700 | [A] | TV TRIVM LITTERARVM HOMO3 | 216 |
|
|
Aut furem significat aut libertum, sed furem potius. Nam sequitur: Etiam fur, trifurcifer•. |
| [A] | LATERNA PVNICA | 217 |
|
705 |
Conuenit in eum, qui arcanum non continet, qualem se Parmeno Terentianus• esse praedicat: Plenus rimarum sum; hac atque illac perfluo. Male enim celat lucerna, si quid in ea condideris. |
| [A] | IN TVO LVCO ET PHANO EST SITVM | 218 |
|
710 |
Id est in tua potestate, tuo arbitrio, tua tutela, tua manu. Α numinum lucis et phanis translatum. |
| [A] | ALBO RETE• ALIENA OPPVGNARE BONA | 219 |
|
715 720 |
Dici videntur ii, qui calumniis iuris falsisque tabellis in possessiones alienas impe- tum faciunt. Parasitus quidem in Persa Plauti Appareant, inquit•, Qui hic albo rete• aliena oppugnant bona. Haec vt hunc in sensum accipienda mihi videantur, faciunt ea quae praecesse- runt, illa videlicet: Vbi quadruplator quempiam inlexit manum, Tantidem ille tibi rursus iniiciat manum, Vt aequa parti prodeant ad tres viros; Si id fiat, ne isti faxim, inquam. 117Erat autem parasiticum et hoc, per calumniam in ius trahere, nisi accepissent. Horatius: Nequitiae• fautoribus et timidis. |
| [A] | EBVR ATRAMENTO CANDEFACERE | 220 |
|
725
|
Rei per se speciosae• extrinsecus ornatum velle asciscere, qui decus obscurat potius quam adiuuat. Ita lena puellae• formosae• cerussam ad oblinendas malas postulanti Vna, inquit, opera ebur atramento candefacere postulas. Vt autem cerussa ad candorem adhiberi consueuit, ita purpurissa ad tingendas rubro malas. |
| 730 | [A] | ALIQVID MALI PROPTER VICINVM MALVM. | |
| [B] HESIODVS: Πῆμα κακὸς γείτων. NOXA MALVS VICINVS | 221 |
|
735 |
[A] Dorrippa apud Plautum in Milite•: 118 Nunc ego verum illud verbum esse experior vetus Aliquid mali esse propter vicinum malum. Quo verbo monemur, ne improborum conuictu vtamur, ne illorum peccata in nostrum caput refundantur. |
| [A] | VIVA VOX. [B] Ζῶσα• φωνή | 222 |
|
740 |
[A] Viua voce discimus quod non ex mutis• litteris, sed a praeceptore ipso loquente. Nam scripta oratio vox quaedam est quidem illa, sed mortua. At pro- nunciatio viua quaedam est vox, quam propriam quandam energiam habere scribit Hieronymus. A. Gellius: Quoniam vocis (vt dicitur) viuae poenuria• erat, ex mutis (quod aiunt) magistris cognoscerem. |
| [A] | DAVVS SVM, NON OEDIPVS | 223 |
|
745 |
In Andria Terentii• est. Conuenit, vbi quempiam obscurius atque aenigmatice loquutum significamus neque satis a nobis intelligi. Sumptum adagium de Sphyngis atque Oedipi fabula. |
| [A] | OBSEQVIVM AMICOS, VERITAS ODIVM PARIT | 224 |
|
750 |
Celebratissima sententia, non monens quidem, quid fieri deceat, sed ostendens, quid vulgo fiat. Qui velit multos sibi amicos, omnium moribus obsequundet et iuxta Persium parcat Auriculas teneras mordaci radere vero. |
| [A] | NVCES RELINQVERE | 225 |
|
755 760 |
Est a puerilibus studiis ad grauiora conuerti. A vetusta nuptiarum cerimonia translatum, in quibus sponsus vxorem ducens nuces spargebat•, tanquam pueri- ciae• iam renuncians. Et, vt scripsit Seruius, pueri catamiti olim a turpi seruitio recedentes nuces spargebant significantes se posthac omnia puerilia• spernere. Nucibus enim olim lusitasse pueros notissimum est. Catullus: Da, puer, propere nuces. Concubine, nuces da. Vergilius: Sparge•, marite, nuces. Vnde Persius virilem aetatem prouerbialiter volens significare Et nucibus, inquit, facimus quaecumque relictis, id est postquam e puericia excessimus. |
| [A] | SAPERE PATRVOS | 119226 |
|
765 |
Sapit prouerbialem figuram et hoc sequiturque statim eodem in loco: Qui• sapi- mus patruos, id est seueritatem• et grauitatem. |
| [A] | EXTRA QVAERERE• | 227 |
|
770 |
In eadem est satyra pro eo quod est assentandi studio aliud vultu sermoneque prae se ferre, aliud in animo sentire. Persius: Accedas, examenque improbum in illa Castiges trutina, nec te quaesiueris extra. |
| [A] | AVRO HABET SOCCIS SVPPACTVM SOLVM | 228 |
|
|
Apud Plautum est, in hominem vehementer diuitem, quasi qui aurum pedibus calcet. Solum enim pro infima• calceorum parte, quae calcatur, accipimus. |
| [A] | IN FERMENTO IACERE | 120229 |
|
775
| Est ira angi atque intumescere. Plautus in Mercatore•: Vxor tota infermento iacet. |
| [A] | AQVAM IN CRIBRVM GERERE | 230 |
|
780 |
Est inanem operam sumere. Plautus in eadem fabula: Non pluris refert, quam si aquam in cribrum geras. Simile est illud Aquam pertuso haurire dolio, id quod a fabula Belidum puellarum translatum est. Vnde et apud Graecos adagium Inexplebile dolium in auaros. |
| [A] | SVPERCILIVM SALIT | 231 |
| [A] | IN VTRAMVIS DORMIRE AVREM AVT IN OCVLVM VTRVMLIBET | 232 |
|
790 |
Est ociosum• esse curaque omni vacare. Plautus: De isthac re in oculum vtrumuis conquiescito. Terentius•: Faciam in vtramuis aurem ociosus• vt dormias. Menander in Plocio apud Gellium: In aurem vtramque quandoquidem• dotata est, cubet. |
| [A] | MAGNO GEMITV MANVS FIT GRAVIOR | 233 |
| Apud Plautum. Hoc est dolor et ira vires augent• homini. |
| 795 | [A] | OBTRVDERE PALPVM | 234 |
|
|
Est dolosis blandimentis decipere. Plautus: Ego istuc aliis dare condidici; mihi obtrudere non potes palpum. |
| [A] | RARA AVIS | 235 |
|
800 805 |
De re dicitur rara admodum inuentu. Iuuenalis•: Rara auis in terris nigroque simillima• cygno. 121Persius: Si forte quid aptius exit, Quando haec rara auis est; si quid tamen. Coruo albo rarior apud Iuuenalem legitur. Phoenicis quoque singularitas in rari- tatis prouerbium abiit. |
| [A] | BONIS AVIBVS. MALIS AVIBVS | 236 |
|
810 |
Vtrumque ab augurum obseruationibus sumptum est. Bonis auibus huc me appuli, id est auspicato. Horatius: 122 Scriberis Vario fortis et hostium Victor Maeonii carminis alite. Idem: Mala ducis aui domum. Idem iterum: Mala soluta• nauis exit alite. |
| [A] | SVO IVMENTO SIBI MALVM ARCESSERE | 237 |
|
815 |
Est sibi ipsi mali occasionem ministrare; Mercurius in Amphitrione•. Plautus•: Ipse homo sibi a me malam rem arcessit iumento suo, id est sua opera et tanquam suo plaustro aduehit. |
| [A] | TERGO RIDERE QVOMODO PROVERBIALITER DICITVR | 238 |
|
820 |
Mirum ni et illa apud Persium ex communi sermone vulgi sumpta sunt: O Iane, a tergo quem nulla ciconia pinsit, Nec manus auriculas imitata• est mobilis albas, Nec linguae quantum sitiat canis Appula• tantum. His certe gestibus stolidi sibique nimium placentes a tergo ridentur ab iis, a quibus coram laudantur. |
| [A] | POSTICA SANNA | 239 |
|
825
|
Eodem in loco legitur pro occulta irrisione, quae fit• a tergo: Posticae occurrite sannae. |
| [A] | CAPVT SCABERE. VNGVES ARRODERE | 240 |
|
830 835 |
Vterque gestus est hominis admodum cogitabundi, cui nihildum occurrit tale, quale quaerit. Horatius in Sermone de Lucilio: Saepe caput scaberet viuos et roderet vngues, Saepe stilum vertens, iterum quae digna legi sunt Scripturus. Persius de poetis oscitabundis et idem in scribendo securis: Nec pluteum caedit• nec demorsos sapit vngues. Idem: Crudum Caerestratus vnguem / arrodens ait hoc. |
| [A] | GENVINVM INFIGERE | 241 |
|
|
Est clanculum mordere atque obtrectare, tanquam occulto dente, qualis est vtique genuinus, lacerare. Persius de Lucilio: Et genuinum• fregit in illis. Hierony- 123mus: Possum• respondere, si velim, possum genuinum laesus infigere. |
| 840 | [A] | FOENVM HABET IN CORNV | 241A |
|
845 |
Adagium est, quo significamus cauendum esse a quopiam tanquam maledico atque improbo et feroci. Horatius de poeta mordaci: Foenum habet in cornu; longe fuge. Quo prouerbio Hieronymus de seipso aliquoties• vtitur. Et ad idem alludens Plautus Cornutam, inquit, bestiam petis, id est hominem, quem non impune lacessiueris iniuria. Α tauro cornupeta translatum est, vel quia boues copiosius pasti ferociores esse soleant, vel quod cornupetis foenum in cornu pro signo consueuerit alligari, sicut• canibus et equis mordacibus tintinabulum, quem- admodum Acroni placet. |
| [A] | NASO SVSPENDERE | 124242 |
|
850
855 860 |
Antiquitas irrisioni• nasum dicauerat, vnde nasuti dicebantur qui docte faceteque• alios ridere nouissent. Martialis: Et pueri• nasum rhinocerotis habent. Idem: Non cuicunque datum est habere nasum. Idem iterum: Nasutus sis vsque licet, sis denique nasus. Inde Naso suspendere pro contemptim irridere. Horatius: Naso suspendis adunco. Et alibi: Balatro suspendens omnia naso. Persius de Horatio, quem vafrum irrisorem videri vult: Callidus exterso populum suspendere naso. Idem: Rides, ait, et nimis vncis / naribus• indulges. |
| [A] | AVREM VELLICARE | 243 |
|
865 |
Vt nasus irrisioni ita auris memoriae dicata erat. Vnde in ius ducturi hominem aurem cuiuspiam astantis vellicabant antestantes. Inde aurem vellere pro eo quod est memorem facere, apud eruditos legitur. Vergilius: Cinthius aurem vellit et admonuit. |
| [A] | PREMERE POLLICEM, CONVERTERE POLLICEM | 244 |
|
870 875 |
Olim in pollice fauoris studiique erat significatio. Vnde quem fauere cuipiam significabant, eum pollicem premere, contra qui minime faueret, eum conuertere pollicem dicebant. Plinius libro vicesimo octauo: Pollices, quum faueamus, pre- mere etiam prouerbio iubemur. Horatius: Consentire suis studiis qui crediderit te, Fautor vtroque tuum laudabit pollice ludum. De conuertendo pollice Iuuenalis: Conuerso pollice vulgi / quemlibet occidunt populariter, id est fauore in odium mutato. |
| [A] | FRONTIS PERFRICTAE• | 245 |
|
880 885 |
Frons indoli pudorique sacra. Inde frontem prouerbio perfricuisse dicuntur qui pudorem omnem dedidicerunt, quos iam nihil pudet. Cuiusmodi homines• effrontes perfrictaque fronte ac facie dicuntur. Plinius auunculus: Perfricui 125faciem, nec tamen profeci, quando alia via ingens occurris. In eadem illa figura est: 'Qua fronte id audes dicere?' 'Quo ore filium accusabis?' Nam impudentes durum os aut omnino nullum os, id est nullam frontem habere dicuntur. Oui- dius: Non tibi plus cordis, sed minus oris adest. Plinius lib. xi.: Frons et aliis, sed homini tantum tristitiae• hilaritatis• clementiae seue- ritatis index. Proinde quum seuerum ac tristem significamus, tetrica fronte cape- 126rataque dicimus•. Plautus: Caperat frons seueritudine, a caprinis videlicet cornibus ducta• similitudine. Rursum quum hilaritatem innuimus, exporrecta fronte dici- mus. Porrectiore fronte mecum loquaris, id est hilariore. |
| 890 | [A] | ADDVCERE SVPERCILIVM. SVPERCILIOSVS | 246 |
|
895 |
Apud Plinium statim de superciliis sequitur in hunc modum: Supercilia homini et pariter et alterne mobilia. Et in his pars animi: negamus, annuimus. Haec maxime indicant fastus, superbia aliubi conceptaculum, sed hic sedem habet: in corde nascitur, hic subit, hic pendet. Nihil altius simul abruptiusque inuenit in corpore, vbi solitaria esset. Hactenus Plinius. Inde attolli supercilium• dicimus, arrogantiam signifi- cantes; adduci, fastidium indicantes; poni supercilium, quum receditur ab arro- gantia. Et fastosos homines superciliosos appellamus. Simpliciterque ipsum supercilium pro arrogantia dicunt. |
| [A] | CONNIVERE | 247 |
|
900
|
Metaphora nimis quam venusta dicitur is, qui prudens culpam, quam intelligit, indulgentia tamen quadam ac studio dissimulat. Vt parentes ad leuiora• quaedam liberorum vicia conniuent, et corrupti iudices in causa conniuent. Hoc signifi- catu non semel apud Ciceronem in actionibus occurret. |
| [A] | RVBO AREFACTO PRAEFRACTIOR. [B] Ἀγναμπτότερος βάτου αὔου• | 248 |
|
905
|
[A] Graecum• est adagium in homines obstinatos et praefractos ac difficiles, quos vt frangere possis, flectere certe non queas. |
| [A] | AQVAM E PVMICE POSTVLARE | 249 |
|
910 |
Est ab alio petere id, cuius ipse maxime egeat, veluti si quis ab indocto doceri, ab inconsulto consilium postulet. Plautus: Nam tu aquam e pumice nunc postulas, / qui ipsus• sitiat. Idem: Pumex non aeque• est aridus atque hic est senex. |
| [A] | TIBIAM TVBAE COMPARAS | 250 |
|
915 |
Αὐλὸν σάλπιγγι συγκρίνεις•, id est Fistulam tubae comparas, quum exilia cum magnis conferuntur: Sic canibus catulos similes, sic matribus haedos Noram, sic paruis componere• magna solebam. Consimilem fere sensum habet Τέττιγι μέλιτταν συγκρίνεις, id est Cicadae apem• comparas, de musicis oratoribusque dispari facultate. Cicada namque canora est, quum apis• sit muta. |
| 920 | [A] | CLAVDVS LORIPEDEM RIDET, AETHIOPEM MAVRVS, LVSCVM LVSCVS | 127251 |
|
|
Quoties• id vicii aliis exprobrat quispiam, in quo sit ipse. Iuuenalis: Loripedem rectus derideat, Aethiopem albus. Persius: Et lusco qui possit dicere 'lusce'. Tametsi non ignoro Persium in alium• sensum scripsisse. |
| 925 | [A] | DII TIBI TVAM DENT MENTEM | 252 |
|
930 |
Imprecatio est prouerbialis in insanos. Martialis: Dii mentem tibi dent tuam, Philene. 128Ad quod alludens Horatius: Quid facias illi? Iubeas miserum esse libenter, Quatinus id facit. Optamus et meliorem mentem iis, qui nobis parum sani videntur. Terentius•: Mentem meliorem vobis dari. |
| [A] | SVB ALIA QVERCV• COLLIGE | 253 |
|
935 c935-938 |
Ἄλλην δρῦν βαλάνιζε•, id est Aliam quercum• collige. A priscis vsque seculis repeti- tum adagium. Primitus enim homines glandibus victitabant, quas excussis quer- cubus• colligebant. Quare si quam arborem iam inanem vidissent, aliam esse excu- tiendam quercum• dicebant. Quadrat in eos, qui improbe nimisque saepe ab eodem vel beneficium vel officium petunt. |
| [A] | STRENNVOS EQVOS NON ESSE OPERE DEFATIGANDOS | 254 |
|
940
|
Neotericum apud nostrates prouerbium quo monemur, vt amicis spontaneis et ad obsequendum paratis modeste verecundeque vtamur. |
| [A] | POLYPI MENTEM HABE | 255 |
|
945 950 |
Πολύποδος νόον ἴσχε, hoc est Polypi mentem habe, id est pro loco ac tempore alios atque alios mores tibi sume. A piscis huius proprietate tractum adagium, quem Plinius ad loci similitudinem colorem mutare dicit maximeque in metu. Id quod diuus Paulus obseruauit, qui Omnia factus est omnibus. Hanc sententiam Chry- salus in Bachidibus Plautinis mire expressit, Nullus, inquit, frugi esse potest homo, nisi qui et bene et malefacere tenet. Improbus cum improbis sit, harpaget, furibus furetur quod queat. Versipellem frugi conuenit esse hominem,pectus cui sapit. Bonus sit bonis, malus sit malis; vtcunque res sit, ita animum habeat. |
| [A] | GENIO SINISTRO | 256 |
|
|
Diis iratis•, Genio sinistro inueniuntur pro eo quod est infeliciter. Adest enim vnicuique nostrum Genius bonus et item malus. |
| 955 | [A] | DEXTRO HERCVLE | 257 |
|
c956-958 960 |
In eos conuenit, qui in accumulandis opibus sunt bene fortunati. Nam Herculem moriturum dixisse ferunt, si quis sibi bonorum suorum decimam partem conse- crasset, eum diuitem futurum. Horatius: Diues amico / Hercule. Persius•: 129 O si Sub rastris crepet argenti mihi seria dextro Hercule. |
| [A] | MOVERE BILEM. FACERE STOMACHVM | 258 |
| Vtrumque vsitatissimum pro eo quod est ad iram prouocare•. |
| [A] | SONAT VICIVM PERCVSSA, MALIGNO | ||
| 965 | RESPONDIT VIRIDI PERCVSSA FIDELIA LIMO | 259 |
|
|
Apud Persium est prouerbialis haud dubie metaphora. Dici potest in eos, qui rogati stulte respondent quorumque oratio inscitiam ipsorum stultitiamque prodit. |
| [A] | AD POPVLVM PHALERAS, EGO TE INTVS ET IN CVTE NOVI | 260 |
|
970
|
Hunc Persianum versiculum prouerbii vice Hieronymus subinde vsurpat. Com- petit in eos, qui sese apud imperitos iactitant, quum doctos nihil fallant. |
| [A] | ΤΗΙΤΑ PRAEFIGERE | 130261 |
|
975 |
Apud Persium est, pro eo quod est damnare: Et potis est vicio nigrum praefigere thita. A vetusto iudiciorum more translatum est, in quo iudices singuli singulas sortes in vrnulam mittebant. Eratque thita damnationis signum, kappa absolutionis, lauda ampliationis. |
| [A] | METVS SINE METV | 262 |
|
980 |
Ἀδεὲς δέος, id est Timor sine timore. Graecum est; dicitur in eos, qui illic timent, vbi nulla est timendi causa. Simile apud Platonem Vmbram suam metuere. |
| [A] | CORNIX SCORPIVM. LEONEM PVNGIS• | 263 |
|
985 |
Κορώνη τὸν σκορπίον•, id est Cornix scorpium. Metaphora est cum eclipsi; deest 'rapuit' aut 'comedit'. Quadrat in eos, qui sic quempiam laedunt aut perdunt, vt sibi quoque sit pereundum, aut eum afficiunt contumelia, a quo tantundem mali aut etiam amplius sint recepturi. Nec dissimile est illud Plautinum: Calidum hodie prandium comedisti, id est fecisti, quod tibi magno malo futurum est. Consimilem fere sensum habet Λέοντα νύττεις•, id est Leonem pungis, in eum, qui eos prouocat, quibus irritatis continuo sit pereundum. Veluti si quis tyrannum aut potentem lacessat. |
| 990 | [A] | EDE HELLEBORVM | 264 |
|
995 |
Anticyras• nauigare et porco expiari aut helleborum edere iubemus quos insanos esse significamus, propterea quod in Anticyris insulis nascatur haec herba, qua cerebrum purgari• constat. Plautus insanum porcum syncerum et sacrum immo- lare iubet. Horatius: Nauiget• Anticyras. Idem: Si tribus Anticyris caput insanabile nunquam Tonsori Licino• commiserit. Persius: Anticyras melior sorbere meracas. Plautus: Non potest haec res trium iugerum helleboro• obtinerier. |
| [A] | EDE NASTVRTIVM | 265 |
|
1000
|
Ἔσθιε κάρδαμον, hoc est Ede nasturtium. Adagium Graecum in homines tor- pentes, ignauos, socordes. Nasturtium enim herba, vt auctor est Plinius libro xx., animum excitat exacuitque mentem, veluti eruca venerem quidem acuit, sed mentem hebetat•. |
| [A] | QVANTVM• NON MILVVS OBERRET | 131266 |
|
5
|
In hominem immodice locupletem dicitur, cui tantum sit agrorum, quantum non miluus perpetuo volatu peruolet. Persius: Diues arat Curibus• quantum non miluus oberret. Iuuenalis: Tot miluis• intra tua pascua lassis. |
| [A] | CAEDIMVS INQVE VICEM PRAEBEMVS CRVRA FLAGELLIS | 132267 |
|
10
|
A sagittaria pugna sumpta metaphora• prouerbialis. Dici potest in eos, qui aliena insectantur vitia, sua non videntes, quibus vicissim hoc euenit, vt ipsorum vitia rursus alii repraehendant. Horatius: Caedimur• et totidem plagis consumimus hostem, id est carpimus alios, ab aliis vicissim carpendi. |
| 15 | [A] | TVO TE PEDE METIRE. TECVM HABITA | 268 |
|
20 |
Apud Horatium• est in Sermonibus. Quo adagio monemur, ne quis se dilatet vltra conditionem suam neue seipsum ex assentatorum laudibus aut vulgi opinione aut fortunae fauore, verum animi virtutibus aestimet. Nec minus grauiter dixit Persius: Tecum habita, vt noris, quam sit tibi curta supellex. |
| [A] | BVLLATAE NVGAE | 269 |
|
25 |
Res futiles nulliusque frugis, quae perinde tamen vt magnum quiddam ventosa oratione efferuntur, bullatae nugae dicuntur, veluti concionatores quidam impe- riti, quum meras nugas blatterent, vocis tamen ac gestus tanta maiestate profe- runt, ac si eas non in suis summulis, sed in tertio coelo• cum Paulo didicissent. Horatius orationem ambitioso verborum apparatu constructam, verum solidioris sententiae inopem canoras nugas appellat. Persius: Bullatis vt mihi nugis / pagina turgescat. |
| [A] | ACETO PERFVNDERE | 270 |
|
30
|
Est quempiam mordaciore conuicio tangere. Horatius: At• Graecus, postquam est Italo perfusus aceto, Persius exclamat. |
| [A] | SAMBVCAM CITIVS CALONI APTAVERIS ALTO | 271 |
|
c34-36 35 |
Prouerbialis est versus apud Persium, a militari re ductus•. Nam sambuca machina est bellica, quae non nisi summa arte torquetur; at calones pugnandi rudes vallum modo gestitant. Idem est sensus ac si dicas: Ex boue potius funambulum• quam ex hoc stolidissimo sene doctum philosophum feceris'. Neque male cohe- rebat, si sambucam• pro organo musico et calonem pro homine rusticano acce- peris; vtrumque enim nomen pro vtroque• positum inuenitur. |
| 40 | [A] | CRETA• NOTARE. CARBONE NOTARE | 133272 |
|
45 |
Quae probamus, ea veluti alba feliciaque creta notamus; quae damnamus car- bone tanquam atra et improbanda signamus. Persius: Quaeque sequenda forent• et quae vitanda vicissim, llla prius creta•, mox haec carbone notasti. Horatius in Sermonibus: Quorsum abeant, sani an creta an carbone notandi. |
| [A] | EDENTVLVS INVIDET DENTATO. | ||
| TALPA CAPREARVM CONTEMNIT OCVLOS | 273 |
|
50 |
Eruditissimam illam epistolam, quam ad Magnum oratorem scripsit Hierony- mus•, lepido prouerbio clausit. Cui quaeso, inquit, vt suadeas•, ne vescentium denti- bus• edentulus inuideat, et oculos caprearum talpa contemnat, id est ne id aliis inui- deat, quod ipse nequit assequi. Sic enim fere est hominum ingenium, vt quisque 134laudet, quantum se assequi posse sperat. Si quid supra vires suas senserint, id negant disci oportere. |
| 55 | [A] | TOTA ERRAS VIA. TOTO ERRAVIT COELO | 274 |
|
60 |
Quoties• quempiam vehementer errare significamus, tota via totoue coelo errare dicimus. Terentius• in Eunucho: Tota erras via. Consimile est huic, quod apud Macrobium• in Saturnalium iii. dicit Euangelus: Nunquamne tibi, Praetextate, venit• in mentem toto (aiunt) coelo• errasse Vergilium? Quod quidem posterius mirum, ni vel a Phaethontis• vel a Cereris fabula sumptum est. |
| [A] | EQVIS ALBIS PRAECEDERE | 275 |
|
65 70 75 |
Vbi quem aliis longe quapiam in re superiorem• esse longoque interuallo anteire significabant, eum albis equis praecurrere dicebant, vel quod antiquitus albi equi nobiliores et ad cursum meliores habebantur, vel quod triumphantes•, hoc est hostium victores, equis albis vectarentur•. Horatius de Persio quodam: Durus homo atque odio qui possit vincere regem, Confidens tumidusque, adeo sermonis amari, Sisennas Barros vt equis praecurreret albis. Erant autem Sisenna et Barrus homines insignita maledicentia. Etiam si Acron barros legit, vt sit epitheton•. Neque dissimile est Plautinum illud in Asinaria: Nam si huic occasioni tempus sese subterduxerit, Nunquam edepol• albis quadrigis indipiscet postea. Idem Aulularia: Quod iubeat, citis quadrigis properet persequi. Et alias aliquoties• hac translatione Plautus vtitur. Tametsi Horatianum illud non tam a triumpho quam equestri certamine mutuatum videtur, vt albos equos foelices et fortunatos intelligamus. |
| [A] | VBI NON SIS QVI FVERIS, NON EST QVVR VELIS VIVERE | 276 |
|
80 |
Ex epistola Ciceronis ad Marium•, vbi sententia haec nominatim etiam pro prouerbio posita est. Vetus est, inquit, vbi non sis qui fueris, non esse quur velis viuere, id est tolerabilius est vel inter ignotos exulare quam in ea republica contemptum• honoreque spoliatum manere, in qua aliquando summa cum digni- tate vixeris. |
| [A] | PLAVTINA ELOQVENTIA. ATTICVS LEPOS• | 277 |
|
85 |
Adeo Plautinis comoediis delectata est antiquitas, etiam si non probat Horatius, vt Plautina eloquentia non secus quam Attici salis Musarumque eloquium in 135prouerbium abierit. Hieronymus ad Pammachium• Haec est, inquit, Plautina elo- quentia, hic lepos Atticus et Musarum (vt dicitur•) eloquio comparandus. Quanquam illud Musarum eloquium ad M. Varronis de Plauto elogium respicit, qui dixit Musas, si Latine loqui voluissent, Plautino more fuisse loquuturas. |
| 90 | [A] | BOS LASSVS FORTIVS FIGIT PEDEM | 278 |
|
95 |
Scito adagio vsus est idem Hieronymus• ad Augustinum, eum deterrens ne iuuenis senem prouocet, propterea quod tardius quidem ad pugnam excitantur senes, verum acrius saeuiunt, vbi irritati concaluerint. Hieronymi hec sunt verba: Memento Daretis et Entelli• et vulgaris prouerbii•, quod bos lassus fortius figat pedem. A veteri triturae more ductum• est; tum enim circumactis supra manipulos curribus grana excutiebantur, partim a rotis ipsis partim taurorum vngulis. Moni- 136torium, ne quando eos improbe prouocemus, qui ad irascendum sunt lentiores; huiusmodi enim semel irritati placari fere non possunt. Furor namque fit laesa saepius patientia. |
| 100 | [A] | PER NEBVLAM, PER CALIGINEM, PER SOMNIVM | 279 |
|
105 |
Per nebulam scire, per nebulam recordari, per nebulam intelligere pro eo quod est leuiter atque obscure vixque recordari aut scire, apud Plautum aliquoties• inueni- tur. Eodem in sensu Hieronymus per somnium• recordari dixit, vt quae puelluli admodum fecimus, ea senes tamen nonnunquam recordamur, sed per nebulam et tanquam per somnium. Per caliginem eodem in sensu inuenitur. |
| [A] | QVI VESTITV AC CRETA SESE OCCVLTANT | 280 |
|
110 |
Euclio in Aulularia apud Plautum de furacibus loquens, qui vestitu tamen ac vultu perinde se gerunt• ac si probi essent, Qui vestitu, inquit, et creta occultant• sese atque sedent, quasi sint frugi. Quod in eos competit, qui introrsus turpes summa sunt nequicquam pelle decori. |
| [A] | IN VADO EST OMNIS RES | 281 |
|
115 |
Id est extra periculum. Terentius•: Omnis res in vado est. Plautus in Aulularia: Haec propemodum iam esse in vado salutis res videtur. A transmittentibus amnem aut certe a nauigantibus translatum. Nec longe ab illo diuersum• illud eiusdem Terentii• in Andria: Ego in portu nauigo, id est meo sine periculo res geritur. Nunc huius, inquit, periculo fit•; ego in portu nauigo. |
| [A] | OMNES SIBI MELIVS ESSE MALVNT QVAM ALTERI, | ||
| ET ALIA EODEM IN SENSV | 282 |
|
120
125 |
In eadem est fabula: Verum illud verbum est, vulgo quod dici solet, Omnes sibi melius malle quam alteri. Ad idem facit Plautinum illud Tunica pallio propior est. Terentius• alibi: Heus tu, egomet mihi sum proximus. Quod adagium sic accipiamus, vt intelligamus non moneri, quid factu sit optimum, sed quod vulgo fieri solet, repraehendi. |
| [A] | QVANDO ID FIERI NON POTEST QVOD VIS, ID VELIS QVOD POSSIS | 137283 |
|
|
Sententia• tum moralis tum venustissima conuersione facta amenior. Cui similis est illa Laberiana: Feras, non culpes, quod mutari non potest. |
| 130 | [A] | FACILE QVVM VALEMVS, RECTA CONSILIA AEGROTIS DAMVS; | |
| TV SI HIC SIS, ALITER SENTIAS• | 284 |
|
135 |
Ab adolescente non admodum cordato dicta grauissima sententia. Quo signifi- catum est longe procliuius esse aliis bene praecipere quam ipsum benefacere. Siquidem qui praecipiunt facile quod rectum sit perspiciunt, quippe qui vacent affectibus, quibus illi praepediuntur. |
| [A] | MONSTRVM ALERE | 138285 |
|
140 |
Est mali quippiam• ac foedum• occultum habere. Vtemur hoc adagio, quoties subesse fraudis aliquid aut mali occulti suspicabimur. Vt adolescens ille idcirco se repudiatum repeti ad affinitatem diuinabat: Repudiatus• repetor. Quamobrem? Nisi id est, quod suspicor. Aliquid monstri alunt; ea quoniam nemini obtrudi potest, Itur ad me. |
| [A] | BONA VERBA QVAESO | 286 |
|
145 |
Abominantis est sermo, non irridentis, vbi quis verba male ominata pronunciasse videtur. Terentius•: Bona verba quaeso, id quod et Donatus annotauit. Cicero: De• Socrate bona verba quaeso, perinde ac si diceret 'De Socrate absit, vt vera sint quae dixisti'. Et apud Platonem libro De republica i. Sophocles iam senex interrogatus, num foeminis etiamdum• vteretur, Bona verba quaeso, o amice; libentissime haec tanquam furiosum agrestemque dominum effugi. |
| 150 | [A] | IN PORTV IMPINGERE | 287 |
|
|
Et apud Fabium• est et apud Hieronymum• pro eo quod est statim in ipso operis ingressu ac limine peccare. A nauigatione transsumptum•. |
| [A] | CLAVDI MORE PILAM TENERE | 288 |
|
155 |
Est nihil ipsum ex se inuenire aut eripere•, sed quantum a praeceptoribus traditur, id siue doctum sit siue indoctum, tenere ac sequi. Cicero contra Pisonem: Grae- cus primum distinguere illa atque diuidere quemadmodum dicerentur; iste claudus, quomodo aiunt, pilam retinere, quod acceperat testificari. |
| [A] | MANSVM IN OS INSERERE SIVE PRAEMANDERE | 289 |
|
160 |
Est rem quampiam nimis enucleate nimisque• frustulatim tradere in praecipiendo. Quod facere solent ii, qui auditorum ingeniis diffidunt. Α nutricibus infantum translatum, quae praemansum cibum in os alumni inserunt. Cicero in Oratore: Mansum, vt aiunt, in os inserere. |
| [A] | BIS PVERI SENES, GRAECO PROVERBIO Δὶς παῖδες οἱ γέροντες | 290 |
|
165 c165-167 |
Hunc titulum M. Varro cuidam Satyrae indidit. Qui tametsi per se• prouerbii faciem habet, tamen vt magis id credam facit, quod idem Varro alias non paucas Satyras prouerbialiter inscripsit velut Onos lyras et• Gnothi• seauton•, et item alias nonnullas. Conuenit autem in senes puerilibus moribus, tanquam iterum in pue- 139rum reuolutos. Seneca Non, inquit, bis pueri sumus, vt vulgo dicitur, sed semper; verum hoc interest, quod maiora nos ludimus. |
| 170 | [A] | DIGNVM PROPTER QVOD VADIMONIVM DESERATVR | 291 |
|
|
Ita olim loquebantur, rem maximi momenti quaeque citra graue dispendium negligi non posset significare volentes; vadimonium enim nisi grauissimis de causis relinqui non consueuit. Plinius Secundus• in praefatione Naturalis historiae• Inscriptiones, inquit, propter quas vadimonium deseri possit. |
| 175 | [A] | NOSTRO MARTE | 292 |
|
c178-180 180 |
Quoties• nullius auxiliis adiuti nostro ingenio nostrisque viribus rem peragimus, nostro Marte peragere dicimur. Cicero Officiorum libro tertio: Hanc igitur partem 140relictam explebimus nullis adminiculis, sed (vt dicitur) Marte nostro. Ab impera- toria consuetudine sumptum, qui regum ac sociorum auxiliaribus copiis adiuti belligerantur. |
| [A] | NEQVICQVAM SAPIT QVI SIBI NIHIL SAPIT | 293 |
|
185 |
Ferunt nonnullis in ore fuisse id quod nunc omnibus in pectore certe est, frustra sapere qui sibi non sapiat. Estque (vt in epistolis ostendit Cicero) ex Ennii Medaea sumptum•. Is ad Trebatium his verbis scripsit: Et (quando coepi• agere Medeam) illud semper memento: Qui sibi ipse sapiens prodesse nequit, nequicquam sapit. Ea sententia Graeco senario sic effertur: Μισῶ σοφιστήν, ὅστις οὐχ αὑτῷ σοφός. |
| [A] | OLEVM FLAMMIS ADIICERE | 294 |
|
190
|
Est incensum atque ardentem instigare aut malum malo addere. Horatius in Sermonibus: Adde poemata nunc, hoc est oleum adde camino. Hieronymus ad Eustochium: Vinum et adolescentia duplex est incendium volupta- tis. Quid oleum flammae adiicimus? |
| 195 | [A] | MVNVS LEVIDENSE | 295 |
|
200 |
Cicero in Epistolis Familiaribus orationem, qua Deiotarum regem defenderat, prouerbiali metaphora munus leuidense vocat, propterea quod ad eius togulae similitudinem stilo crassiore atque inepte compositam videri eam vellet, seque hospiti ob antiquitatem hospitii vel leue munus referre voluisse, cuiusmodi ille munera Ciceroni missitare consueuerat. |
| [A] | MORDERE FRENVM | 296 |
|
205 |
Est seruitutem indigne molesteque ferre. Decius Brutus ad Ciceronem libro secundo: Si frenum momorderis, peream si te omnes, quotquot sunt, conantem loqui ferre poterunt, id est, si vel leuiter significaueris te seruitutem non ferre. Ab equo ferociente translatum. Simile est Iactare iugum. Iuuenalis: Nec iactare iugum vita didicere• magistra. |
| [A] | SVVM CVIQVE PVLCHRVM | 297 |
|
210 215 |
Ex hominum ingeniis sumptum adagium. Sibi enim quisque placet, et sua cuique pulchra videntur, etiam si foeda• sunt. Potissimum autem a procis ductum vide- 141tur, quorum quisque certatim suam sponsam• extollere conatur, quemadmodum de Tarquiniis legimus, vnde Cicero ad Atticum: Suam cuique sponsam, mihi meam; suum cuique amorem, mihi meum. Idem in Tusculanis quaestionibus lib. v.: Suum cuique pulchrum est. Eandem sententiam Plautus in Sticho venustissime extulit: Suus rex reginae placet, id est suus cuique vxori maritus. Neque dissimilis his: Non mirum, si Cascus Cascam ducit. |
| [A] | COEPISSE• DIMIDIVM FACTI | 298 |
|
|
Ἀρχὴ ἥμισυ παντός. Hesiodia est sententia, quae iam olim in prouerbiis est. Eam Horatius sic extulit: Dimidium facti qui coepit• habet. |
| [A] | ATTICVS MARTYR• | 299 |
|
220
|
Ἀττικὸς μάρτυς•, id est Atticus testis, simpliciter de veraci, ironicos de mendaci dicitur. |
| [A] | CVRRVS BOVEM TRAHIT. [B] Ἡ ἅμαξα• τὸν βοῦν ἕλκει | 142300 |
|
|
[A] Quando• praepostere quippiam fieri significamus, veluti si seruus hero prae- cipiat aut discipulus praeceptorem doceat aut lepus canem agitet. |
| 225 | [A] | HAEC RETIA NIHIL TRAXERVNT | 301 |
|
|
Αὕτη ἡ μύρινθος οὐδὲν ἔσπακεν, id est Retia nihil traxerunt. A piscatoribus trans- latum in eos, qui frustra quippiam captarunt. |
| [A] | HOMO EVRIPVS | 302 |
|
230 |
Ἄνθρωπος Εὔριπος, id est Homo Euripus. In mutabiles inconstantesque dicitur, ab Euripi maris natura sumptum, quod incredibili impetu in singulos dies septies aestu mutato defluit totiensque refluit. |
| [A] | RANA SERIPHIA | 303 |
|
235 |
Plinius Naturalis hist. li. viii. ca. lviii. scripsit in Seripho cicadas etiam mutas esse. Hic Hermolaus pro cicada ranam reposuit addens Stephano auctore Graecis in prouerbio fuisse βάτραχος Σερίφιος, id est Rana Seriphia, in homines immodice taciturnos•. |
| [A] | BOS IN LINGVA. ARGENTANGINAM PATITVR | 304 |
|
240 |
Βοῦς ἐπὶ γλώσσης, id est Bos in lingua, in eos dici solitum, qui pecunia corrupti libere loqui non valent•. Simile est illud, quod in Demosthenem• dixit populus: Argentanginam patitur. Quod autem in priore prouerbio bos pro pecunia acci- pitur, inde est quod apud Athenienses numismata bouis figuram habebant. |
| [A] | BOS CYPRIVS | 305 |
|
|
Βοῦς Κύπριος, id est Bos Cyprius, in sordidos victuque immundo homines dicitur. Nam auctore Pompeio in Cypro boues humano stercore pascuntur. |
| 245 | [A] | RANIS PROPINAS | 306 |
|
250 255 |
Βατράχοις οἰνοχοεῖς, id est Ranis propinas, id est ministras iis, qui ipsi abundant. Quo prouerbio Hermolaus in quadam ad Picum epistola hunc in modum est vsus: Picus iste paruo pedi magnos calceos circumdedit. Quid enim tot rhetoricis•? Aut quid omnino ranis propinat? imo Seriphiis addidi. Qua vna in oratione tria attigit adagia, primum de calceis pede maioribus, alterum de propinante ranis, tertium de Seriphiis ranis. Quamquam hic quidem et alia significatio subesse poterat, vt ideo Picum ranis dixerit propinasse, quod rhetoricis• argumentis eos defenderit, 143qui rhetorica• non delectantur, nempe ranae, quibus vinum non sapiat; tum et Seriphiae• ranae, homines infantissimi, quos ab eloquentissimo patrono defendi non conueniebat. |
| [A] | ACANTHIA CICADA | 307 |
|
|
In Aeolia• vrbs nomine Acanthon•, circa quam cicadas mutas esse Stephanus est auctor. Inde prouerbium Ἀκάνθιος τέττιξ, id est Acanthia cicada, in homines nimium taciturnos. |
| 260 | [A] | RANAE AQVAM. CATO PINGVE•. [B] Βατράχῳ ὕδωρ. Γαλῇ τὸ στέαρ | 308 |
|
|
[A] Quoties• id ministratur, quo qui accipit delectatur maxime; ranae aquam, cato [B] seu feli [A] seuum datum dicimus. |
| [A] | MALIS PERCVTERE. [B] Βάλλειν μήλοις | 144309 |
|
265 |
[A] Idem est quod muneribus corrumpere. A fabula Atalantae• et Hippomanis sumptum, qui proiectis malis aureis virginem alioqui• insuperabilem superauit. |
| [A] | NOCTVA VOLAVIT. [B] Γλαύξ ἵπταται | 310 |
|
|
[A] Vbi negocium felicius succedit, noctuam volasse dicimus. Nam noctua volans apud Athenienses victoriae erat augurium. |
| [A] | ANNOSAM ARBOREM TRANSPLANTAS | 311 |
|
270
|
Γεράνδριον μεταφυτεύειν, id est Veterem arborem transplantare dicitur is, qui iam senem ad nouum vitae• institutum vocat. Quod vulgo et hodie dicunt vetulum canem vix loris assuescere. Qua in re nos olim multum olei et impensae perdi- dimus. |
| [A] | TERRAE• ONVS | 312 |
|
275
| Γῆς βάρος, id est Terrae• onus. De hominibus nulli bonae rei vtilibus. |
| [A] | IN SILVAM• LIGNA FERRE | 313 |
|
280 |
Est eos velle augere eo, quo maxime abundant. Horatius in Sermonibus: Atque ego cum Graecos facerem natus mare citra Versiculos, vetuit me tali voce Quirinus, Post mediam noctem visus, quum somnia vera: 'In syluam non ligna feras'. |
| [A] | TERTIVS CATO. SAPIENTVM OCTAVVS | 314 |
|
285 |
Ironice in homines tetricos dicitur quique sibi vehementer videntur sapere. Iuue- nalis: Tertius e coelo• cecidit Cato. Nam duos Catones coelo demissos creditum est, vt bellum cum viciis gererent. Horatius: Haec• me Stertinius sapientum octauus. Septem enim apud Graecos numerantur sapientes. |
| [A] | SECVNDA• MELIORA. | ||
| [B] Δευτέρων ἀμεινόνων, ID EST SECVNDIS MELIORIBVS | 315 |
|
c288-290 290 |
[A] Α sacra facientibus translatum, qui sacrificium iterare consueuerunt, si quando prima hostia non litassent. [B] Testis Cicero lib. De diuinatione secundo. [A] Idem monemur hoc Graeco prouerbio quod euangelica parabola de amico, qui noctu amici pulsauit ostium• ac tres panes improbe petens accepit. |
| [A] | EADEM PENSABERIS TRVTINA | 145316 |
|
295 |
Ea lege tecum agetur, qua tu cum aliis egeris. Horatius in Sermonibus: Hac lege in trutina ponetur eadem. Idem in Epistolis: Romani pensantur eadem / scriptores trutina. Similis huic euangelica metaphora: Eadem mensura, qua emetiemini, remetietur vobis. Vtraque translatio accommodatissima. Quin et Persius Hora- tium, vt solet, exprimens Examenque, inquit•, improbum in ista / castiges trutina•. |
| [A] | NIL INTRA EST OLEAM, NIL EXTRA EST IN NVCE DVRI | 317 |
|
300
|
Prouerbialis• est versus apud Horatium in Epistolis in eos, qui manifesto falsa pro veris affirmant et confessa negant. Nam cum huiusmodi hominum genere non est dissertandum. Constat autem inter sanos et extra in nuce duri esse aliquid et intra oleam. |
| [A] | IRE PER EXTENTVM FVNEM | 146318 |
|
305
|
Est rem perdifficilem• factu facere. Parum liquet, vnde translatum, etiam si Acroni a funambulis• sumptum videtur, qui per funem protensum inambulant. Horatius: Ille per extentum funem mihi posse videtur Ire poeta•, meum qui pectus inaniter angit. |
| [A] | PROPRIA VINETA• CAEDERE• | 319 |
|
310
|
Dicitur is, qui semetipsum suosque carpit ac lacerat. Horatius: Multa quidem• nobis facimus mala multa poetae Vt vineta• egomet caedam• mea. |
| [A] | ZONAM PERDIDIT | 320 |
|
315 |
Castrense prouerbium in eos, qui nihil habent. A• Graeca fabula tractum Acron admonet, Porphyrion a militum consuetudine, qui quicquid habent, in zona secum portant. Est autem apud Horatium in Epistolis: 'Ibit eo quo vis qui zonam perdidit', inquit. |
| [A] | TAVRVM TOLLET QVI VITVLVM SVSTVLERIT | 321 |
|
320 325 |
Politianus in Miscellaneis: Hinc etiam puto natum prouerbium illud, vt dicatur posse taurum tollere qui vitulum sustulerit. Refertque ibidem Quartillae verba ex Petronio: Iunonem meam iratam habeam, si me vnquam• meminerim virginem fuisse. Nam infans cum paribus inquinata sum et subinde prodeuntibus annis maioribus me pueris applicui, donec ad hanc aetatem perueni. Ex quo sensus prouerbii liquet, videlicet maiora peccaturum maiorem, qui puer minoribus viciis assueuerit. |
| [A] | NARTHECOPHORI MVLTI, BACCHI VERO PAVCI. | ||
| [B] Πολλοὶ μὲν ναρθηκοφόροι, παῦροι δέ γε Βάκχοι• | 322 |
|
c326-328 330 |
[A] Apud Platonem legitur in Phedone, a Bacchanalium• cerimoniis translatum, in quibus omnes quidem thyrsos, id est hastas viteas, Bacchi• insigne gestabant, Bacchi• tamen non omnes erant. Conuenit in eos, qui insigne virtutis ac eruditio- nis habent neque virtutem neque doctrinam habentes. Perinde ac si dicas 'Non omnis theologico pallio insignitus theologus neque omnes pilleati litteras sciunt• neque omnes cucullati monachi sunt'. |
| [A] | IVSTITIA IVSTIOR. LIBRA AEQVIOR | 147323 |
|
335
|
Δικαιότερος σταχάνης•. Δίκης δικαιότερος. Vtrunque de iis dicitur, quos admo- dum iustos et aequos• signiflcamus. |
| [A] | DE PILO PENDET | 324 |
|
|
Ἐκ τριχὸς κρέμαται, id est Ex capillo pendet. De rebus vehementer dubiis et periculosis. Quod verbi vel hodie vulgo nostrati in ore est. |
| 340 | [A] | LVPI FAVCIBVS ERIPVI | 325 |
|
|
Ἐκ λύκου στόματος ἀφείλω. De iis, qui praeter spem rem propemodum amissam recipiunt. Veluti si nos pecuniam a praefecto littoris Douariensis• recepissemus. |
| [A] | NON CAPIT MVREM ELEPHANTVS | 148326 |
|
345 |
Ἐλέφας μῦν οὐχ ἁλίσκει, id est Elephantus murem non capit, id est ii, qui magno sunt animo, res minutas negligunt. |
| [A] | ELEPHANTVM EX MVSCA FACIS | 327 |
|
|
Ἐλέφαντας ἐκ μυίας• ποιεῖς, id est Elephantos ex muscis facis. Conuenit in eum, qui parua sermone amplificat. Simile est illud Paruo pedi calceos magnos circundare. |
| [A] | DE LAPIDE EMPTVS | 328 |
|
350
|
In hominem obscurum vilissimumque dicitur. Nam emptitii serui infimae notae erant. Cicero: Praeter duos de lapide emptos, a praeconis lapide sumptum. Simil- limum est Graeco illi Cum sale emptus. |
| [A] | IN EADEM ES NAVI | 329 |
|
355 |
Hoc est in communi periculo. Translatum ab his, qui eodem nauigio vehuntur, ad quos omne periculum communiter pertinet. Est apud Ciceronem in epistolis. |
| [A] | LARI SACRIFICANT. PROTERVIAM FECIT | 330 |
|
c359-362 360 |
De iis quoque dici potest, qui edaciores sunt conuiuae• quique e conuiuio appo- sito nihil reliqui faciunt. Ex huiusmodi enim sacri genere nefas erat quicquam efferri. Simillimum huic est Catonis illud in quendam, qui patrimonium vniuer- sum absumpserat excepta domo vna, quae incendio conflagrauit. Hunc hominem Cato proteruiam fecisse dicebat, quod genus sacrificii est eiusmodi, vt reliquias igni absumi sit necesse. |
| [A] | DELPHINVM CAVDA ALLIGAS. [B] Δελφῖνα πρὸς τὸ οὐραῖον δέεις | 331 |
|
365 |
[A] Graecum adagium in eos, qui teneri non queunt. Quod hodieque vulgo dici- tur: Anguillam cauda tenes. |
| [A] | INVENTO VRSO VESTIGIA INSEQVERIS. | ||
| [B] Ἄρκτου παρούσης τὰ ἴχνη ζητεῖς | 332 |
|
370 |
[A] Α timidis venatoribus translatum in eos, qui praesente eo, quem debeant vlcisci, alias nugas agunt. Simile est illud Platonis in Legibus de cane in lapidem iactum saeuiente eo qui iecit omisso. |
| [A] | COCTA NVMERABIMVS EXTA | 149333 |
|
|
Hoc Diomedes grammaticus pro prouerbii exemplo posuit eiusque hunc esse sensum scripsit: Ex euentu sciemus. |
| [A] | NESCIS QVID VESPER SERVS VEHAT | 334 |
|
375
|
Ex Menippeis satyris M. Varronis liber est teste Gellio lepidissimus, cui titulus est Nescis quid serus vesper vehat; quem prouerbialem esse, sicuti sunt plerique alii, puto nemini dubium videri•. Quo grauiter monemur, ne praesenti prosperitate elati, futuri curam abiiciamus. |
| [A] | AD VIVVM. SVMMO IVRE | 335 |
|
380
385 390 |
Id est ad cutem vsque. Ita loquimur nimis exactam rationem significantes, vide- licet quum rem nimis acriter vrgemus. Thrasymachus apud Platonem Socratem 150sycophantam appellat, id est calumniatorem•, quod orationem suam ad nimis arctam rationem exigat deprauans potius recte dicta quam incautius dicta• in meliorem sensum trahens. Additque: Quare sequundum exactam rationem, quando et tu ad viuum resecas, nullus artifex peccat. Nec huic dissimile illud apud Ciceronem pro Cecinna: Nam caeteri, inquit, tum ad istam orationem decurrunt, quum se in causa putant habere aequum• et bonum quod defendant; si contra verbis et litteris et (vt dici solet) summo iure contenditur, solent eiusmodi iniquitati et boni et aequi• nomen dignitatemque opponere. Est igitur summo iure contendere, leges ad viuum et nimis seueram rationem exigere, vnde et illud Summum ius summa malicia. |
| [A] | NORVM CONVIVIA VEL INVOCATI ACCEDVNT. | ||
| [B] Αὐτόματοι δὲ ἀγαθοὶ ἀγαθῶν ἐπὶ δαῖτας ἵενται | 336 |
|
395 |
[A] Graecum adagium apud Platonem in Conuiuio, vbi Socrates Aristodemum ad Agathonis conuiuium vna adducens 'Sequere me, inquit, 'vt prouerbium trans- grediamur illud in hunc modum mutantes, quod ad bonorum hominum coenas• boni homines etiam non inuitati proficiscuntur'. |
| [A] | CANIS Α CORIO NVNQVAM ABSTERREBITVR VNCTO | 337 |
|
400 |
In Horatianis est Sermonibus in eos, qui lucri cupiditate• turpitudinem libenter admittunt. |
| [A] | CRESCENTEM TVMIDIS INFLA SERMONIBVS VTREM | 338 |
|
|
In eadem est Satyra de iis•, qui per assentationem et falsas laudes stultis animos erigunt. |
| [A] | CRISTAE SVRGVNT | 339 |
|
405
|
In eos dicitur, qui sibi stulte placent seque ipsos mirantur. Ab auibus tractum. Iuuenalis: Quid apertius? Et tamen illi / surgebant cristae. |
| [A] | SVBSIDVNT PENNAE | 340 |
|
|
De iis dicitur, qui animos demittunt sibique placere desinunt. A pauonum consuetudine ductum. Iuuenalis: Vt tamen omnes / subsidantpennae. |
| 410 | [A] | GYGIS ANVLVS. [B] Γύγου δακτύλιος | 341 |
|
|
[A] A Gyge illo, quem Glauco apud Platonem secundo De republica libro fingit, ductum prouerbium in eos, qui miris machinis et occultis dolis rem conficiunt. |
| [A] | DVCE MVLIERE DVCITVR MVLIER. | 151 | |
| [B] Γυνὴ στρατηγεῖ καὶ γυνὴ στρατεύεται•. | 342 |
|
415
| [A] Graecum adagium in meticulosos. |
| [A] | TAM NVDVS QVAM EX MATRE | 343 |
| Γυμνὸς ὡς ἐκ μητρός•, Nudus vt ex matre. De• vehementer egente dicitur. |
| [A] | ANVS VVLPES NON CAPITVR. [B] Γραῦς ἀλώπηξ οὐχ ἁλίσκεται. | 344 |
|
420 |
[A] In longo rerum vsu callidos Graeci dicebant aut in eos, qui muneribus cor- rumpi non possunt. |
| [A] | IOVIS CEREBRVM. [B] Διὸς ἐγκέφαλος | 345 |
|
|
[A] In eos dicebatur, qui genialiter viuerent, propterea quod apud Persas lautae sumptuosaeque• epulae Iouis cerebrum vocarentur. |
| [A] | RVSTICANVM ORATOREM NE CONTEMNAS. | 152 | |
| [B] Ἀγροίκου• μὴ καταφρόνει• ῥήτορος | 346 |
| [A] Id est hominem quamuis inferiore fortuna ne despicias. Graecum et hoc. |
| [A] | IN TENEBRIS SALTAS. [B] Ἐν σκότῳ ὀρχεῖσθαι | 347 |
| [A] Id est sine teste laboras. |
| [A] | SIBI CANERE | 348 |
|
430
|
Est ad suam voluptatem, non aliorum iudicium quippiam facere. Hieronymus: Dignus qui sibi tantum canat et Musis. Et in Platonis Conuiuio tibicina sibi iubetur canere. |
| [A] | AESTATE VESTEM DETERIS. [B] Ἐν θέρει τὴν χλαῖναν• κατατρίβεις | 349 |
|
435 |
[A] In stulte profusos dictum, qui sine causa prodigunt atque ibi, vbi sumptu est opus, egent. |
| [A] | IN TRIVIO SVM•. [B] Ἐν τριόδῳ εἰμί | 350 |
| [A] In perplexos conuenit et dubitantes, quid potissimum sit agendum. |
| [A] | MERCVRIVS NON DOCTVS. [B] Ἑρμῆς ἀμύητος• | 351 |
|
440 |
[A] Contumeliosum adagium in eos, qui experientia rerum, non eruditione sapiunt. Simile Horatianum illud de Ofello•: Rusticus anormis sapiens crassaque Minerua Doctus. |
| [A] | DORMIENTIS RETE CEPIT. [B] Εὕδοντι κύρτος αἱρεῖ | 352 |
|
c444-446 445 |
[A] A piscatoribus translatum, quibus et dormientibus retia pisces capiunt. Com- petit in eum, cui res stulte instituta bene tamen vertit cuiue citra operam boni quippiam obuenit. |
| [A] | COTHVRNO INSTABILIOR. [B] Εὐμεταβολώτερος• κοθόρνου | 353 |
|
|
[A] In hominem lubrica ancipitique fide dicitur. Nam cothurnus calciamenti genus est vtrilibet pedi conuenientis. |
| 450 | [A] | IN VINO VERITAS | 153354 |
|
|
Ἐν οἴνῳ ἀλήθεια. Vinum enim cuiusque ingenium arguit. Alcibiades in Symposio Platonis: Quae vero sequuntur non prius audietis quam prouerbium illud recensue- rim, vinum et cum pueritia et sine pueritia esse veridicum. |
| [A] | AB ASINO LANAM. [B] Ἀπὸ ὄνου πόκος | 355 |
|
455
|
[A] Simile est Plautino illi: E pumice aquam postulas. Neque enim est ab asino lana expectanda. |
| [A] | SPARTANO LIBERIOR. [B] Ἐλευθεριωτέρα• Σπάρτης | 356 |
| [A] Spartani enim generoso minimeque seruili ingenio fuisse perhibentur•. |
| [A] | VENTVS NEQVE NAVIGARE SINIT NEQVE MANERE. | 154 | |
| [B] Ἔνθ᾿ οὔτε πλεῖν ἄνεμος οὔτε μίμνειν ἐᾷ | 357 |
| [A] Eundem habet sensum cum Terentiano• illo: Auribus lupum teneo. |
| [A] | IVPPITER ABSQVE FILIIS. [B] Ζεὺς ἄγονος | 358 |
|
|
[A] De inopinabilia incredibiliaque dicentibus. Simile est Horatiano illi: Nihil intra est oleam, nil extra• est in nuce duri. |
| 465 | [A] | OLLAE AMICITIA. [B] Ζῇ τῇ χύτρᾳ φιλία | 359 |
|
|
[A] De his• dici solitum, qui ventris causa fiunt amici, quos mensae amicos sapiens quidam appellat. |
| [A] | DOLIARIS VITA. [B] Ζωὴ πίθου | 360 |
| [A] Est vita frugalis minimeque ambitiosa. A Dyogenis dolio sumptum adagium. |
| 470 | [A] | DE GVSTV IVDICARE. [B] Ἐκ γεύματος γινώσκειν | 361 |
| [A] Ex leuicula re maiorum coniecturam facere. |
| [A] | VEL TER SEX VEL TRES TAXILLI | 362 |
|
475 |
Ἢ τρὶς ἓξ ἢ τρεῖς κύβοι, id est Vel ter sex vel tres taxilli. Ab iis dici solitum, qui extrema volunt experiri, vt aut omnia vincant aut amittant omnia. In ter sex talis summa victoria consistebat, in tribus nulla. |
| [A] | SYLOSONTIS• CHLAMYS. [B] Ἡ Συλώσοντος χλαμύς | 363 |
|
c477-479 |
[A] De veste ambitiosa dicebatur. Syloson• enim Dario priuato adhuc vestem quandam precio inaestimabili donarat. Cuius muneris memor creatus rex illum ab exilio restituit. |
| 480 | [A] | EQVVS ME PORTAT, REX ALIT | 364 |
|
c482-484 485 |
Ἵππος με φέρει, βασιλεύς• με τρέφει, id est Equus me portat, rex me alit. Graecum adagium: qui alieno sumptu molliter et magnifice viuunt. Quod a milite quodam Philippi regis natum ferunt, qui a matre monitus, vt missionem peteret, hunc in modum responderit. Idem Horatius Aristippo tribuit in Epistolis: Rectius hoc et Splendidius multo est, equus vt me portet, alat rex. Quo in loco Acron prouerbii eius admonet. |
| [A] | CORCORVS IN LACHANIS. GRACVLVS INTER MVSAS. ANSER INTER OLORES• | 155365 |
|
490 |
Κόρκορος ἐν λαχάνοις, id est Corcorus inter olera. In eos dici solitum qui, quum infimae• sint• conditionis, maximis tamen aequari volunt. Est enim corcorus apud Plinium oleris genus vilissimum. Nec huic dissimile Graculus inter Musas et Vergilianum illud Anser inter olores•. |
| [A] | ADERIT TEMESSAEVS GENIVS. [B] Παρέσται Τεμεσσεῖος δαίμων | 156366 |
|
c494-503 495 500 |
[A] Refert Pausanias in Eliacis Temessae comitem conueniendum Vlyssis ob vir- ginem constupratam occisum, atque ob id laruas eius, nisi placarentur quotannis oblata virgine, grassari solitas acperniciem adferre omni aetati ac sexui; isque genius eius loci creditus est. Hunc Euthymus pictes, id est pugil, Temessam reuersus compescuit virgine quam deuouerant liberata atque in matrimonium accepta. De eodem ita meminit Elianus: Euthymus, inquit, Locrus ex Italia pyctes inclytus• et robore insigni fuit. Lapidem gestabat ingenti magnitudine, qui Locris ostenditur, et Temeseum heroa quod cuique per vim abstulerat reddere coegit, etiam cum foenore•; vt inde natum sit adagium iis, qui sordidos et iniustos quaestus• faciunt, affore Teme- saeum genium, id est dependenda cum foenore• quae praeter ius abstulerint. |
| [A] | IN LENTICVLA VNGVENTVM | 367 |
|
505
c505-512 510 |
Apud A. Gellium li. xiii. ca. xxvii. deprauate legitur hoc adagium, puta τὸν ἐν τῇ φακῆ• μῦθον•, id quod hunc in modum emendat Hermolaus: τὸ ἐν τῇ• φακῆ μύρον, id est In lenticula vnguentum. Est autem lenticula leguminis genus lenti persimile, sed diuersum. Dici conuenit in eos, qui rem per se rectam non apte neque in loco agunt. Sic enim Fronto apud Gellium: Videte tamen, inquit, ne existimetis semper atque in omni loco 'mortales multos' pro 'multis hominibus' esse dicendum, ne plane fiat Graecum illud de Varronis satyra prouerbium τὸ ἐν τῇ• φακῇ μύρον. Nisi forte lenticulam pro vasculo malimus accipere; vtrumque enim ea vox significat. |
| [A] | INEXPLEBILE DOLIVM. PERTVSVM DOLIVM. [B] Ἄπληστος πίθος | 368 |
|
c513-517 515 |
[A] Vtrumque a Belidum puellarum supplicio tractum. Prius in auidos et rapaces dicitur, posterius in obliuiosos, quibus quicquid eruditionis infunditur protinus effluit. Ab eadem fabula ductum et illud, quod hodieque vulgo perseuerat: Cri- bro aquas haurire. Plato De republica li. secundo: Iniustos coeno• quodam apud inferos obruunt et aquam cribro ferre cogunt. |
| [A] | ODI MEMOREM COMPOTOREM | 369 |
|
520
525 |
Hanc sententiam quoniam epigrammaticus poeta Graecis verbis carmini inseruit, non dubitandum arbitror, quin fuerit prouerbialis. Inseruit eodem modo Pytha- goricum illud Candide, κοινὰ φίλων• sunt haec tua, Candide, πάντα. Et Iuuenalis Apollinis oraculum intertexuit: E celo descendit Γνῶθι, σεαυτόν. Mar- tialis epigramma notissimum est in Procillum, qui inter pocula iussus postridie cenatum• venire, venit serio•, perinde ac si inter vina dicta pondus habere debeant. Id epigramma hoc versu clauditur: 157 Μισῶ• μνήμονα συμπότην, Procylle•, id est Odi memorem compotorem, Procille. |
| 530 | [A] | AENIGMA SPHINGIS• OEDIPO PROPOSITVM | 370 |
|
c530-532 |
Quis est, qui primum quatuor pedibus, mox duobus, demum tribus ingreditur? Homo. Is enim puer manibus quoque nititur, vt se erigat, deinde duobus pedibus se sustinet, donec decrepita aetas tertium pedem addat, id est bacillum. |
| [A] | CONTRA RETIARIVM FERVLA | 371 |
|
535
540 |
Do. Calderinus prouerbium fuisse admonet in eos, qui inflrmo praesidio contra maxime instructum pugnarent. Quod si verum est, simile huic fuerit illud: Leonem festuca conaris occidere. Quanquam idem paulo post alio delabitur, gladiatores 158olim, si minus placuissent, ferula caesos eiici solitos. Martialis in Epistola• verba• haec sunt: Denique videas, an te delectet contra retiarium ferula, id est an id facien- dum tibi putes, quod nemo non damnet, exibilet. |
| [A] | PATRES NOSTRI COMEDERVNT VVAM ACERBAM | 372 |
|
545 |
Est in propheticis litteris Hebraicum adagium huiusmodi: Patres nostri comede- runt vuam acerbam et dentes nostri obstupuerunt. Quo licebit vti, quotiens signifi- care volemus alium in noxia esse et alium poenas• pendere. Expetitur enim non- nunquam supplicium non ab iis, qui nos laeserunt, sed iis, qui referire nequeant. Eandem habet sententiam, quod vulgo iactatur: 'Suculam plaerumque luere, si quid scropha• mater peccauit'. |
| [A] | IN EXPVENTEM RECIDIT• QVOD IN COELVM• EXPVITVR. | ||
| [B] Εἰς τὸν οὐρανὸν τοξεύειν | 373 |
|
550
|
[A] Graecis huiusmodi sententiam prouerbialem fuisse Franciscus Philelphus• est auctor: In expuentis os recidere quicquid in coelum• expuitur. Quo verbo monemur et festiuiter et grauiter, ne vel superis vel potentibus maledicamus. Huiusmodi enim voces per iugulum fere redire solent. Neque tutum est eos contumelia prouocare, qui possunt nutu perdere. |
| 555 | [A] | SCINDERE GLACIEM | 374 |
|
|
Apud eundem est pro eo quod est in nondum tentata viam aperire. A nauiculariis translatum, quorum vnus aliquis caeteris audacior• per glacie concretum amnem nauim primus agere consueuit. |
| [A] | MANVM DE TABVLA | 375 |
|
560
565 |
Illud autem quod est in Ciceronis epistolis Heus tu, manum de tabula; magister adest citius quam putaramus prouerbiale fuisse dubitandum non est; verum quem habeat sensum aut vnde sit sumptum, parum liquet. Tametsi e scholis mihi quidem natum videtur, a pueris qui declamationem reddituri praeceptoris interuentum metuunt, ne tum scribentes adhuc opprimantur, quum iam debeant ad recitan- dum esse parati. |
| [B] | NIHILI COTIO EST | 376 |
|
a566-569 |
De iis, qui in posterum pollicentur, nihil autem donant in praesenti. Plautus: Vetus est 'nihili cotio est'. Quid autem sit cotio, Gellius exponit. Nam veteres peruulgate cotionem dixere arulatorem. |
| 570 | [A] | TRANSVERSVM VNGVEM. LATVM DIGITVM | 159377 |
|
575 |
Legitur in epistolis• Ciceronis etiam hoc• Vrge igitur transuersum vnguem (quod aiunt) a salo; quod quidem parum a nobis legentibus intelligi non est mirum, quando ipse qui scripsit intelligi nisi ab vno noluit. Illud nemo nescit, quam minimum• spacium digito prouerbialiter significari solere, vt apud Ciceronem in Verrem: Digitum non discedebant. Et in Aulularia Plautinus Euclio•: 160 Si tu hercle ex istoc loco Digitum transuersum aut vnguem latum excesseris. Qui sermo a fabris translatus videtur, quos opera sua digitis latis metiri notissi- mum est, vt iugerum mensores agros pedibus metiuntur. |
| 580 | [A] | SCYLLAM DEFVGIENS IN CHARYBDIM• INCIDI | 378 |
|
585 |
Notissimum adagium, quo notatur eorum imprudentia, qui in vtranuis partem nimis sunt vehementes, sic aliud malum fugientes, vt in aliud grauius incidant; vt si quis metuens, ne prodigus habeatur, in sordidi hominis notam veniat. Hora- tius: Nam frustra vicium vitaueris illud, / si te alio prauum detorseris. Quadrat item in eos qui, dum hoc infortunium vitare student, in illud deuoluuntur. Trans- latum est prouerbium a nauigantibus qui, dum incautius scopulum defugiunt, in Charybdim• abripiuntur. Est enim vtrunque marinum periculum, verum alterum ab altero diuersum. Quippe Scylla quoniam extat, nauim elidit; Charybdis• immensa altitudine absorbet. |
| 590 | [A] | IVNGERE VVLPES. MVLGERE HIRCOS | 379 |
|
595 |
Quod est apud Vergilium in Tyrside: Atque idem iungat vulpes et mulgeat hircos, pastoribus in prouerbio olim fuisse videri potest; nam rus sapit, haud vrbem. Dici conuenit in eos, qui insanum quippiam ac vehementer absurdum moliun- tur. Praecesserat enim: Qui Bauium non odit, amet tua carmina, Moeui•, quum vtrunque insanum sit, vel Bauium mirari vel Moeuio• delectari. Tantun- dem item habet insaniae vel vulpes taurorum in morem aratro subiungere vel ex hirco lac velle exprimere•. |
| 600 | [A] | CALIGARE IN SOLE | 380 |
|
605 |
Apud Fabium legitur. Quadrat rectissime in eos, qui ingenii vicio in rebus claris- simis perinde vt in difficillimis caecutiunt, vt ii quibus Ciceronis oratio tenebri- cosa videri solet; qui ex auctoribus, vt quisque scripsit optime, ita intelligunt minime, et in libris tenebras esse causantur, quum ipsi in oculis tenebras secum ferant, vt nihil illis non obscurum esse possit. A caecis ductum est aut certe a noctuis aut denique a lusciosis, quorum oculis lumen ipsum solis pro tenebris est. Etenim quibus id vicii est, plus noctu quam luce vident. |
| [A] | BALBVS BALBVM RECTIVS INTELLIGIT | 161381 |
|
610 c612-614 615 |
Hieronymus in epistola ad Domnionem huiusmodi dicterio monachi cuiusdam stultitiam tangit, haud scio festiuiusne an acrius: Et idcirco, inquit, se eruditum putat, quia Iouinianum solus intelligit. Est quippe prouerbium balbum melius balbi• verba cognoscere. Iouiniani vero stilum portentosum atque obscurum idem Hieronymus miris salibus deridet in praefatione librorum, quibus illius errorem coarguit. Id autem prouerbii ex ipsa natura sumptum fuisse nemo non videt. Competit in eos, qui indocte docti praeter indoctorum libros nihil intelligunt. |
| [A] | CAMELVM SALTARE | 382 |
|
620 |
Quoties• quippiam vehementer absurde et inuita• Minerua contraque decorum fieri significamus, dicimus camelum saltare, veluti si quis natura seuerus ac serius elegans ac festiuus haberi affectet. Est apud diuum Hieronymum: Risimus, inquit, in te iuxta vetus prouerbium camelum saltantem. |
| [A] | VT CANIS Ε NILO | 383 |
|
625 |
Hoc adagium ex eo apophthegmate• natum apparet, cuius meminit Macrobius in primo Saturnalium, id est huiusmodi: Post fugam Mutinensem quaerentibus•, quid ageret Anthonius, quidam familiaris eius respondit 'quod canis in Aegipto: bibit et fugit'. Nam in illis regionibus constat canes raptu crocodilorum exterritos bibere et 162fugere. Eo hunc in modum vti licebit, vt si quem poeticam cursim et leuiter atti- gisse significemus, eum olim e poetis hausisse dicamus, sed ita vt canes e Nilo. |
| [A] | HERBAM DARE VEL PORRIGERE | 384 |
|
630 c630-632 |
Pro eo quod est se victum et alterum victorem agnoscere passim apud auctores occurrit. Translatum est a consuetudine militari. Antiquitus enim summum erat victoriae argumentum, si victus victori herbam porrexisset, tanquam ipsa etiam terra atque altrice humo se cedere signiflcans. |
| [A] | DARE MANVS | 385 |
|
635 |
Et hoc militare prouerbium est; nam qui se victori dedunt, vltro manus ad vincula offerunt. Horatius in Odis Iamiam efficaci do manus scientiae. |
| [A] | HASTAM ABIICERE. IN HARENAM DESCENDERE. HARENA CEDERE | 386 |
|
640 |
Apud Ciceronem est in oratione pro Murena, pro eo quod est causae diffidere et contentionem relinquere. In harenam descendere pro eo quod est certamen inire. Harena cedere pro eo quod est certamen relinquere. Vtrunque adagium notius est quam vt inculcari debeat; vtrunque a gladiatoribus acceptum. |
| [A] | IN TVA IPSIVS TE HARENA SVPERO | 387 |
|
645 |
Hoc est in tua ipsius arte ac studio. Veluti si medicus contra theologum de theo- logia disputans eum vinceret. Politianus: Et eos in ipsorum (quod dici solet) harena superabant. |
| [A] | AMOR NVLLO MAGIS EMITVR QVAM SEIPSO | 388 |
|
|
Sententia est non minus lepida quam moralis. Seneca amatorium• efficacissimum ostendens Vis, inquit, amari? Ama. Naso Vt ameris, amabilis esto. |
| [A] | IN AMORE MVTVVM NON REDDERE TVRPISSIMVM EST | 389 |
|
650
|
Vt illa ab emptoribus, ita haec a creditoribus• mutuata sententia: In amore mutuum non reddere turpissimum est. Nam in beneficiis quanquam• saepe fit, vt mutuum reddere etiam qui velint non possint, tamen in amore nemo est, qui mutuum reddere non queat. Vtraque prouerbii nomine a doctissimis auctoribus citata sententia est. |
| 655 | [A] | SI VVLTVR ES, CADAVER EXPECTA | 163390 |
|
|
A Seneca positum est; dici solitum in testamentorum captatores, qui non aliter quam vultures aliorum morte saginantur. In eosdem est illud Martialis: Cuius vulturis hoc erit cadauer? |
| [A] | VLTRA CORNICES VIVAX | 391 |
|
660
665 |
Ὑπὲρ τὰς κορώνας βεβιωκώς, hoc est Vltra cornices vixit. Adagium est in senem viuacem; Merula auctor. Est enim cornix auis admodum viuax, id est itidem vt ceruus. Vnde satyricus quidam viuacem senectam ceruinam appellauit. Martialis: Cornicibus omnibus superstes. Horatius: Parem Cornicis vetulae• temporibus Licen. Est enim etc. |
| [A] | NON OMNIBVS DORMIO | 164392 |
|
670 c670-672 |
Cicero epistolarum libro vii.: Olim 'non omnibus dormio'; sic ego, mi Galle, non omnibus seruio. Significat Cicero vetus illud fuisse Non omnibus dormio, hoc suum et nouum Non omnibus seruio. Prouerbium esse Non omnibus dormio Festus Pompeius docet; Merula translatum putat a maritis, qui vxores quaestus• causa moechis prostituunt, qui somnum adsimulant, vt adultero concedant. Iuuenalis Doctus spectare lacunar, Doctus et ad calicem vigilanti stertere naso. |
| 675 | [A] | ET NOS FERVLAE MANVM SVBDVXIMVS | 393 |
|
c678-680 680 |
Apte ab his• dicitur, qui se quoque praeceptoribus vsos et litteras didicisse signi- ficant. Iuuenalis: Et nos ergo manum ferulae subduximus. Hieronymus ad Dom- nionem: Et nos didicimus litteras et nos saepe manum ferulae subduximus. Quam sententiam prouerbialem fuisse vt credam, tum figura ipsa commoueor, tum quod Hieronymus ea tam subinde vtitur. |
| [A] | NVLLVS COMATVS• QVI NON IDEM CYNOEDVS | 394 |
|
|
Οὐδεὶς κομήτης ὅστις οὐ περαίνεται•, hoc est Nullus comatus qui non idem cynoe- dus•. Celebre Graecis fuisse prouerbium Synesius auctor est in eos, qui formae sunt studiosiores quam virum decet quique muliebri cultu delectantur. |
| 685 | [A] | NOS NOSTRVM ONVS, VOS CLITELLAS | 395 |
|
|
Pro adagio refert Fabius Institutionis lib. v. obscurius quidem aliquanto•. Ex vetusto quopiam apologo natum videtur. Is qui Quintilianum emaculat, ascripsit• eo significari prouerbio neutram partem absque onere abituram. |
| [A] | OVVM OVO SIMILE [B] ET CAETERA. [A] SIMILITVDINIS ADAGIA | 396 |
|
690
|
Perfectam similitudinem his• fere modis prouerbialiter significamus: Non tam ouum ouo simile, quod est apud Fabium. Non tam lac• lacti simile, Non tam aqua aquae similis, quae duo apud Plautum aliquoties inueniuntur. Eiusdem farinae prouerbii loco vsus est Politianus•: Et omnino eiusdem (quod dici solet) farinae•, hoc est eiusdem generis. |
| 695 | [A] | CONTEMPTVS PROVERBIA | 397 |
|
700 |
Contemptum ac vilitatem hoc ferme pacto declarabimus: Flocci non facio, Nauci non facio; vtrumque apud Plautum est. Pili non facio. Catullus: Non faciunt pili cohortem. Cicero ad fratrem: Ego enim ne pilo quidem minus te amabo. Huius non 165facio in Adelphis. Plautus: Vitam tuam viciosa nuce non emam. Haec vt praeter- eunda non putaui, ita admonuisse satis esse existimo. Plautus Homo trioboli pro nequissimo ac nullius precii dixit. Persius: Non• tressis agaso. Idem: Et centum Graecos curto• centusse licetur. |
| [A] | ITERVM AD EVNDEM LAPIDEM OFFENDERE | 166398 |
|
705 710 |
Graecum est: Δὶς πρὸς τὸν αὐτὸν προσκρούειν λίθον•. Apte translatum pro eo quod est: Bis eadem in re peccare. Primus enim error vel Graeco adagio imprudentiae condonari solet, iteratus veniam non meretur. Horatius eandem sententiam aliter extulit metaphora a cantore sumpta: Et citharedus Ridetur, chorda qui semper oberrat eadem. Est igitur saepius eadem oberrare chorda culpam eandem iterum atque iterum admittere. |
| [A] | PENELOPES TELAM RETEXERE | 399 |
|
c713-716 715 720 |
Apud Platonem legere memini pro eo quod est inanem operam sumere. Fertur enim Penelope procos hac conditione• delusisse, vt tum se nupturam promitteret, vbi telam, quam tum texebat, absoluisset, itaque quod interdiu texuisset, id noctu solitam retexere. Potest item non absurde in eundem• sensum accipi, vt is Pene- lopes telam dicatur retexere, qui nouare ac mutare quippiam conatur in opere optimo, in quo nihil nouari potest nisi in deterius. Veluti si quis rhetorices• praecepta a veteribus absolutissime• perscripta suo quodam more scribere denuo tentet. |
| [A] | VMBRAM SVAM METVERE. [B] Τὴν αὑτοῦ σκιὰν δειμαίνειν | 400 |
|
725 |
[A] Dicitur• is, qui sine causa metuit et ibi pueriliter periculum timet, vbi nihil est periculi. Apud Platonem prouerbii loco refertur. Cicero ad fratrem de consulatu petendo: Alter vero quo, dii boni, splendore est. Primum nobilitate eadem qua Cati- lina. Num maiore? Non, sed virtute. Quamobrem qui manium vmbram suam metuit, hunc negliges quidem etc. |
| [A] | MANVM NON VORTERIM | 401 |
|
730 |
Apud Apuleium• est in Apologia magicae• pro eo quod est nihil laboro, nihil mea refert, veluti si quis dicat 'Indocti laudent an vituperent, manum non vorterim'. Plautus pro eodem Susque• deque fero dixit. |
| [A] | PINGVI MINERVA | 402 |
|
735 740 |
Aulus Gellius Noctium Atticarum li. xiiii. capite i. Sed coniectari, inquit, pauca quaedam, vt verbo ipsius vtar, παχυμερέστερον•, id est crassius et pingui Minerua. Idem libri secundi• capite quinto Nosti• enim, credo, verbum illud vetus et peruul- 167gatum• ἀμαθέστερον• εἶπε καὶ σαφέστερον•, id est indoctius rudiusque quodammodo loquere et apertius ac clarius fare. Horatius in Sermonibus: Rusticus anormis sapiens crassaque Minerua, philosophum significans rusticius philosophantem et crassius. Legitur item saepi- cule apud venustos auctores Pinguiore formula, id est planius atque intelligibilius, vt faciunt ii, qui Aristotelicam disciplinam pueris suo modo suisque verbis• tra- dunt vtique crassioribus. |
| [A] | EMERE MALO QVAM ROGARE | 403 |
|
745 |
Prouerbialem sermonem fuisse Cicero ipse testis est, qui eo in Verrinis est vsus. Eum Apuleius in Floridis tanquam exponit his verbis: Neque enim leui mercede emit qui precatur, aut paruum precium accipit qui rogatur, adeo vt omnia vtensilia 168emere potius velis quam rogare. Porro morem fuisse antiquitus a vicinis rogare supellectilem commodato, quam ipse domi non haberes, ex Plauti cum• Aulularia tum Rudentibus licet cognoscere. |
| [A] | VINO VENDIBILI SVSPENSA HEDERA NIHIL OPVS | 404 |
|
750
755 |
E medio sumptum videtur et recentius. Hoc enim tempestatis vinariis tabernis huiusmodi signum praetenditur. Apud Politianum legitur. Quam sententiam Plautus in Penulo lepidissimis verbis extulit: Inuendibili• merci oportet vltro emptorem adducere; Proba merx facile emptorem recipit, tametsi in abstruso sita est. Sensus est veram virtutem non egere alienis praeconiis; ea laudatoris egere, quae per se parum sunt praeclara. |
| [A] | AMICITIAE PERSONAM OPORTET DETRAHI | 405 |
|
760 |
Apud eundem legitur, quo nihil dici potuit venustius. Persona namque faciem hominis repraesentat; at veram tegit, falsam praetendit. Vnde facetissime in Cae- sarem• Seneca Vt personam, inquit, quam faciem malit. E medio quidem et hoc sumptum videtur monetque inter amicos nihil esse oportere fictum, nihil non verum ac simplex. |
| [A] | IN SE DESCENDERE. MANTICAM IN TERGO VIDERE | 406 |
|
765 770 775 780 |
Persius: Vt nemo in• sese tentat descendere, nemo, Sed praecedenti spectatur mantica tergo. Vtrumque prouerbialiter dixit satyricus poeta et In sese descendere, id est propria suaque vicia inspicere, et Manticam in praecedentis tergo spectare, pro eo quod est aliena vicia videre. Verum illud prius vnde• sumptum sit, non satis liquet, nisi forte a fodinis; hoc posterius ex Aesopi Phrygis apologo quodam natum fuisse Politianus monstrauit. In quo scribit singulos homines binas habere manticas, alte- ram ante pectus, alteram a scapulis tergoque propendentem. Sed in priorem, inquit, aliena vicia mittimus•, in posteriorem nostra. Eam quae in pectore est, assidue vide- mus; eam quae in tergo, tametsi multo maiorem, negligimus tamen, quia nun- quam videmus. Catullus: Sed non• videmus manticae quod in tergo est. Horatius: Respicere ignoto discet pendentia tergo. 169Hieronymus: Sed illa est vera inter amicos repraehensio, si nostra opera non videntes aliorum iuxta Persium manticam consideremus. Eundem habet sensum euangeli- cum illud adagium de trabe et festuca. Hieronymus in quendam alienis viciis obtrectantem sua dissimulantem: Qui per trabem, inquit, oculi sui festucam alte- rius nitatur eruere. |
| [A] | AETHIOPEM DEALBARE | 407 |
|
785
|
Graecum adagium Αἰθίοπα λευκαίνειν, id est Aethiopem dealbare, pro eo quod est rem foedam• oratione velle speciosam efficere; quod faciunt ii, qui materias infames declamitant aut ea laudant, quae vituperio sint dignissima. Aut hoc ipsum aut certe simillimum est illud et Graecum Aethiopem• lauas. [B] Αἰθίοπα σμήχεις. |
| 790 | [A] | QVIBVS INANEM OPERAM SIGNIFICAMVS | 408 |
|
795 |
Lauare laterem. [B] Πλίνθον• πλύνειν. [A] Arare harenam siue littus. Apud idoneos auctores inueniuntur pro eo quod est inanem operam sumere. Vt item illud 170comicum: Actum, aiunt, ne agas, et Plautus: Rem actam agis. Nugas agere, nugas terere• tum apud comicos• persaepe, tum apud alios nonnunquam pro eo quod est nihil agere. |
| [A] | OS SVBLINERE. DARE VERBA. ADDERE MANVM | 409 |
|
800 805 |
Saepicule apud Plautum pro decipere dolis: Os mihi probe sublitum est. Dare verba pro decipere notissimum est. Illud inusitatius, quod est apud Plautum in Persa: Quid ais, crux, stimulorum tritor? Quomodo me hodie versauisti, Vt me in trichas• coniecisti, quomodo de Persa manus mihi addita est? et apud eundem in Penulo: Ego faxo posthac dii deaeque• caeteri Contentiores mage erunt atque auidi minus, Quum scibunt Veneri vt addiderit laeno manum. Etiam si hoc loco 'adierit' scribitur, non 'addiderit'. |
| [A] | VT POSSVMVS, QVANDO VT VOLVMVS NON LICET | 410 |
|
810 |
Ζῶμεν γὰρ ὡς οὐ θέλομεν, ἀλλ᾿ ὡς• δυνάμεθα, id est Viuimus non vti volumus, sed vti possumus. Ita Terentiana• Misis in Andria a Critone rogata, ecquam Athenis vitam agerent, verecunde seni meretricium quaestum• confitens, Vt possumus, inquiunt, quando vt volumus non licet. |
| [A] | IN ASTV ALIVD EX ALIO MALVM VENIT | 411 |
|
|
In vrbibus bona ingenia ad nequitiam adducuntur et malum quotidie ex malo propagatur. |
| 815 | [A] | SINE CAPITE FABVLA | 412 |
|
|
Ἀκέφαλος μῦθος, id est Sine capite fabula, dicitur sermo lasciuus et impudicus, tanquam cui venter et nates inhonestae• partes adsint, caput vero minime. Plato Relinquo, inquit, sine capite fabulam. |
| [A] | ALIVS SEMENTEM FECIT, ALIVS MESSEM.• | ||
| [B] Ἄλλοι, μὲν σπείρουσι, ἄλλοι δὲ ἀμήσονται | 413 |
|
|
[A] Graecum est in eos, qui aliena possident quiue ex alienis laboribus• sibi glo- riam comparant. |
| [A] | AETHIOPEM LAVAS | 171414 |
|
825 |
Αἰθίοπα σμήχεις, id est Aethiopem lauas. Conuenit in eos, qui inanem operam sumunt. |
| [A] | PVLVEREM EDIS | 415 |
|
|
Κόνιν σιτίζεις, id est Puluerem edis. Dicitur in edaces plurimique cibi homines, nihilo tamen inde habitiores. |
| [A] | VVLPIZAS•, SED CONTRA VVLPEM. | ||
| 830 | [B] Ἀλωπεκίζεις πρὸς ἑτέραν ἀλώπεκα | 416 |
|
|
[A] Graecum item adagium: qui dolis appetunt dolosos. Quod hodieque vulgo dicitur: Simia vulpi conatur imponere, quum vtrumque animal sit callidissimum. |